رونق‌بخشی گردشگری مذهبی در بافت‌های تاریخی به کمک طراحی شهری(نمونه موردی: محلۀ نوغان مشهد)

حرم امام هشتم شیعیان در مشهد به‌عنوان برجسته‌ترین مکان مذهبی و زیارتی ایران، هر ساله مقصد بسیاری از گردشگران داخل و خارج کشور است. محلۀ نوغان با پیشینه‌ای غنی از تاریخ و هویت یکی از شاخص‌ترین محله‌های هم‌جوار با حرم رضوی همواره توجه زائران و گردشگران را معطوف به خود ساخته است. اجرای طرح‌های نوسازی با تمرکز تک‌بُعدی بر مفهوم زیارت به‌عنوان هدف در غفلت از ظرفیت‌های تاریخی- هویتی مذهبی محدوده، شیوۀ بازسازی را مشروعیت بخشیده و با فروکاهش مفهوم زیارت و پهنۀ قدسی به نقطۀ اقامت - نقطۀ زیارت بسیاری از قابلیت‌های کالبدی - کارکردی موجود را هیچ انگاشته یا حذف کرده است. هدف از این پژوهش بیان مفهوم گردشگری مذهبی به‌عنوان نگاهی میانجی و کل‌نگر به قابلیت‌های بافت‌های مذهبی تاریخی و کیفیت‌های فضایی موثر بر آن و الگوی مناسب طراحی شهری محلۀ تاریخی نوغان جهت ارتقای گردشگری مذهبی به‌عنوان نمونه ارائه شده است. روش پژوهش کیفی- کمی بوده و از نظر نوع هدف در زمرۀ پژوهش‌های کاربردی قرار می‌گیرد. به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات از منابع، پایگاه‌های علمی معتبر و نظر متخصصان طراحی شهری بهره‌گیری شده و نتایج به کمک تکنیک تحلیل محتوا ارزیابی شده است. یافته‌های پژوهش بیانگر است که ارتقای گردشگری مذهبی و مداخلۀ طراحی‌محور می‌تواند به‌صورت موضوعی دوسر برد در معاصرسازی شهر‌های تاریخی نقش‌آفرین باشد. در مدل به‌دست‌آمدۀ طراحی‌محور به‌ترتیب ابعاد عملکردی، کالبدی و حرکت‌ و دسترسی بافت شهری موجود بیشترین تاثیر را در ارتقای جایگاه گردشگری مذهبی بافت محلۀ تاریخی نوغان داشته است.

enhancing religious tourism in historical urban fabrics through urban design (case study: noghan neighborhood, mashhad)

the shrine of the eighth shiite imam in mashhad, the most prominent religious and pilgrimage site in iran, attracts numerous domestic and international tourists annually. the noghan neighborhood, with its rich historical and cultural background, is one of the most notable areas adjacent to the razavi shrine, continually drawing the attention of pilgrims and tourists. the implementation of renovation plans with a singular focus on the concept of pilgrimage as the primary objective, neglecting the historical and religious identity capacities of the area, has legitimized the reconstruction approach. this approach, by reducing the concept of pilgrimage and the sacred realm to a simple stay-visit point, has disregarded or eliminated many of the existing physical-functional capabilities. this study aims to articulate the concept of religious tourism as a holistic and integrative view of the capabilities of historical religious fabrics and the spatial qualities that influence them. a suitable urban design model for the historical noghan neighborhood is presented to enhance religious tourism as an exemplary case. the research methodology is both qualitative and quantitative, and in terms of its objective, it falls under applied research. to collect data, reputable scientific sources and the opinions of urban design experts were utilized, and the results were evaluated using content analysis techniques. the research findings indicate that enhancing religious tourism through design-oriented interventions can play a win-win role in modernizing historical cities. in the derived design model, the functional, physical, movement, and accessibility dimensions of the existing urban fabric, respectively, had the most significant impact on enhancing the status of religious tourism in the historical noghan neighborhood.