بازسازی بناهای قدیمی با رعایت روایت منظرین

منظر را تلاقی تاریخ و جغرافیا دانستند. منظر از مکان فراتر رفته و ترکیبی است از آنچه دیده می‌شود و آن چیزی که امکان تفسیر از آن وجود دارد. در منظر مکان صرفاً کالبد محض نبوده و دارای معنا و هویتی می‌شود که مختص به آن است. به عبارت دیگر، هر عنصر معماری می‌تواند علاوه‌بر مشخصات فیزیکی و ظاهری و موقعیتی، روایت، تاریخ و فلسفۀ وجودی خاصی داشته باشد که قرار دادن این مفاهیم در کنار یکدیگر روایت منظرین آن عنصر را ایجاد می‌کند. روایت‌های منظرین می‌تواند جذابیت یک جاذبه را برای بینندگان و بازدیدکنندگان چند برابر کند و اساساً این روایت‌ها و داستان‌هاست که در خاطرۀ بازدیدکننده باقی می‌ماند و او را به تکرار تجربه و یا تعریف آن برای دیگران ترغیب می‌کند. این در حالی است که بسیاری از عناصر معماری که در شهرهای قدیم ایرانی وجود داشتند، به مرور زمان و با توجه به پیشرفت تکنولوژی، تغییر سبک زندگی و دلایل دیگر کارکرد خود را از دست دادند و در بهترین شرایط در حال حاضر به‌عنوان یک جاذبۀ گردشگری مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرند (در موارد زیادی این مکان‌ها به دلیل عدم استفاده، تخریب شده یا در معرض تخریب قرار دارند). در برخی موارد نیز این عناصر معماری بازسازی شده و با کارکردهای متفاوت مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند. به‌عنوان مثال کاروانسرایی که به هتل تبدیل شده یا حمام عمومی که به‌عنوان یک رستوران یا آب‌انباری که سقف آن برای زورخانه بازسازی شده است. در برخی از این بازسازی‌ها هویت و روایت اصلی عنصر کنار گذاشته شده و سعی می‌شود با استفاده از موقعیت و ویژگی‌های فیزیکی در دسترس، امکان استفادۀ مجدد از بنا برای بازدیدکنندگان فراهم شود. تغییر کاربری مکان از چند جهت قابل بررسی و مطالعه است. مهمترین مزیت آن علاوه‌بر امکان استفاده از یک موقعیت مکانی تاریخی، جلوگیری از تخریب و نابودی فضای معماری آن است. بازسازی و استفاده باعث می‌شود ساختار فیزیکی باقی مانده و در دوره‌های بعدی نیز قابلیت بازدید و بهره‌برداری داشته باشد. از طرفی این مسئله باعث می‌شود هویت و روایت اصلی تحت‌الشعاع قرار گرفته و به مرور زمان به‌طور کامل ازبین رفته و رو فراموشی نهد. در واقع اگر این بازسازی صرفاً به ساختار فیزیکی توجه شود، هویت و روایت‌های آن جدا شده و از بین می‌رود. به‌خصوص اگر کاربری جدید باعث شود برخی از ویژگی‌های معماری نیز تغییر اساسی داشته باشد. به بیان دیگر استفاده از مکان‌های تاریخی و عناصر معماری قدیمی مانند قلعه‌، کاروانسرا، حمام و .... ظرافت‌هایی دارد که اگر این موارد در نظر گرفته نشود، می‌تواند به تخریب هویتی آن‌جا منجر شود. مهمترین نکته در این بازسازی، توجه به حفظ روایت و هویتی است در اصالت بنای مورد نظر بوده است. به‌گونه‌ای که بازدیدکنندۀ فعلی متوجه شود که کارکرد اصلی و فرعی این مکان در قبل از بازسازی چه بوده و هویت آن در دوره‌های پیشین از چه ویژگی‌هایی برخوردار بوده است. در صورت رعایت این نکته، نه‌تنها بازسازی و حفظ بنا انجام پذیرفته، هویت آن‌ نیز مورد احترام قرار می‌گیرد و این امر باعث می‌شود جذابیت آن برای بازدیدکنندگان نیز افزایش یابد. این امر می‌تواند از طریق بیان روایت به صورت تصویری، شفاهی و حتی بازسازی نگهداری بخش‌هایی از فضا به شکل سابق صورت پذیرد. به‌عنوان مثال در هتلی در یزد که یک خانۀ قدیمی است، بخش پایاب و خزینه به‌صورت کامل و به شکل اولیه بازسازی شده و علاوه بر وجود عکس‌های قدیمی، روایت آن نیز توسط راهنمایان صورت می‌پذیرد. این امر باعث می‌شود بازدیدکننده در کنار اقامتی دلنشین در هتلی که امکاناتی به‌روز دارد، با روایت اصیل خانۀ قدیمی یک شهر باستانی آشنا شده، به تاریخ دورۀ قبل سفر کرده و خود را درگیر یک موقعیت تاریخی جغرافیایی کند. این همان چیزی است که روایت منظرین مد نظر دارد.