دوراهی حفاظت یا تغییر؟ در جستجوی راهکاری برای مانایی منظر مردمی در بافت تاریخی شهرهای سمنان و دامغان

منظر مردمی در اثر زیست جمعی و تعامل مشترک مردم با یکدیگر و محیط ایجاد می‌شود. بافت تاریخی شهرها، راویان هویت و تداعی‌گر گذشتۀ شهر هستند و حفظ منظر مردمی آنها اهمیت دوچندان دارد. اتخاذ رویکرد مناسب در رابطه با منظر مردمی بافت تاریخی شهرها، مشروط به برقراری تعادل میان حفظ آثار ارزشمند گذشته در محیط و همگام‌بودن ابعاد مختلف کالبدی، معنایی و عملکردی آن با نیاز‌های شهروندان و جامعۀ شهری معاصر است. حفظ منظر مردمی بافت تاریخی شهرهایی نظیر سمنان و دامغان با چالش‌هایی مواجه است؛ مدیریت شهری در مواردی به سوی رویکردی حفاظتی و نمایشی با اولویت‌بخشی به کالبد محیط حرکت کرده و در مواردی دیگر برای تخصیص فضا به جامعۀ معاصر، به تجهیز کالبدی و عملکردی بدون شناخت کافی نسبت به معنای فضا، زمینه و نیازهای مخاطبین مبادرت می‌ورزد. هدف از این نوشتار بررسی ابعاد مختلف مفهوم منظر مردمی و چگونگی تحول مناظر مردمی مربوط به گذشته در بافت تاریخی شهرهای سمنان و دامغان به‌گونه‌ای است که با درنظرگیری تاثیر عوامل مختلف، امکان اتخاذ رویکردی مناسب برای تداوم منظر مردمی گذشته در متن زندگی امروز شهرها فراهم شود. منظر مردمی پدیدۀ کلی و هم‌افزا از عملکرد، کالبد و معنا مطرح است که توجه به نقش کلیدی مردم برای استمرار آن در طول زمان ضرورت دارد. رویکرد یک‌جانبه و متمرکز بر بهسازی محیط و بدون ملاحظۀ ابعاد اجتماعی و فرهنگی، عدم ثبات ترکیب اجتماعی، کاهش تعهد و مشارکت مردمی و افول منظر مردمی را به همراه دارد. لزوم توجه به پیش‌شرط‌های اساسی چون اعتبار‌بخشی به قابلیت‌ها، معنای ذاتی و جوهرۀ اختصاصی هر فضا، نیازهای جامعۀ معاصر، عوامل پشتیبانی‌کنندۀ حضور افراد و نقش کلیدی مردم، تحقق منظر مردمی را به‌عنوان محصول تجربۀ پویای محیط توسط جامعه و دارایی جمعی با مالکیت گسترده ممکن می‌سازد که اشکالی از حفاظت فعال و مدیریت جمعی از طریق بازسازی رابطه با مکان‌ها، تاثیر مثبتی بر تداوم آن می‌گذارد. طرح‌ریزی فرایندی کل‌نگر، یکپارچه و چندوجهی برای افزایش دلبستگی شهروندان به مکان و رعایت تعادل در محافظت و مداخله در منظر نیز، به تداوم مناظر مردمی و به‌روزرسانی مداوم ارتباط و تفسیر کاربران از منظر کمک خواهد کرد.

the dilemma of preservation or change? in a search for a solution for the survival of the social landscape of the historical texture in semnan and damghan cities

the social landscape is created by collective life and shared interactions between the people themselves and their environment. the historical texture of the cities narrates the city’s identity and depicts its history, and the preservation of their social landscape is greatly important. adoption of a suitable approach in terms of the social landscape in the historical texture of the cities depends on the creation of a balance between the preservation of the valuable works of the past in the environment and harmony between their different physical, semantic, and functional aspects and the needs of the citizens and contemporary urban society. preservation of the social landscapes in the historical texture of cities such as semnan and damghan is faced with some challenges. urban management has moved towards a protective and demonstrative approach, with some prioritization of the physical environment. in contrast, in some other cases, it has physically and functionally equipped the environment to allocate the space to contemporary society without sufficient understanding of the meaning of the space, context, and audience needs. the current article aimed to investigate the different aspects of the social landscape and how they evolved in the historical texture of semnan and damghan cities in a way that, through considering the effects of different factors, it would be possible to adopt a suitable approach to preserve such landscapes in the context of today’s urban life. the social landscape is a general and synergistic phenomenon of function, body, and meaning, and paying attention to the key role of people to preserve it over time is very important. a unilateral and environment improvement-oriented approach without considering the social and cultural aspects, the instability of social composition would lead to a drop in public participation and commitment and a decline in the social landscape. the necessity to pay attention to the basic prerequisites such as the validation of capabilities, the intrinsic meaning and inclusive nature of each space, the needs of the contemporary society, the supportive factors of individuals’ presence, and the key role of people, allows for the realization of the social landscape as the product of the dynamic experience of the environment by the society and the collective asset with widespread ownership. some forms of active protection and collective management through restoring the relationship with the places positively impact the survival of the social landscape. planning a holistic, integrated, and multi-dimensional process to increase the citizens’ attachment to the place and observance of a balance between the preservation and manipulation of the landscape also help with the survival of the social landscape and continuous updating of the users’ relationship with the landscape and interpretation of it.