خوانش محله به‌مثابۀ منظر (مطالعۀ موردی: محلات تاریخی سمنان و دامغان)

ویژگی مهم شهر ایرانی دورۀ اسلامی، وجود محلات به‌عنوان زیرسیستم و کل‌های کوچک در شهر است. محله به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تشکیل‌دهندۀ شهر ایرانی، سهم بسزایی در تکامل مفهوم مدنیت و اجتماع دارد. این کل‌های کوچک، بیش از هر چیز به‌مثابۀ ساختارهایی جمعی و به‌عنوان کانون‌هایی جهت ارتباطات اجتماعی و مردمی تلقی می‌شوند و برای شناخت هرچه بیشتر آنها نیازمند دیدگاهی کل‌نگر و همه‌جانبه هستیم که بتواند همۀ ابعاد آن را شناسایی و درک نماید. شهرهای سمنان و دامغان به‌عنوان دو شهر تاریخی و با قدمت بالا، همچون سایر شهرهای تاریخی ایران، دارای بافت و ساختار ویژه‌ای از محلات هستند و بررسی و شناخت منظر محلۀ این دو شهر، جهت درک ساختارهای ذهنی و اجتماعی آنها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و تا کنون مورد توجه واقع نشده است. در همین راستا، این پژوهش با هدف شناسایی و دستیابی به ساختاری جهت خوانش منظرِ محله به‌صورت کلی، و با تاکید بر منظر محلات دو شهر سمنان و دامغان به‌صورت خاص، به دنبال پاسخگویی به این سوال است که برای خوانش منظر ِمحله، به چه ساختاری می‌توان استناد کرده و آن را مبنا قرار داد؟ جهت پاسخگویی به این سوال، این نوشتار با دیدگاهی کل‌نگر و مشاهدۀ تفصیلی به شناخت، بررسی و تفسیر عوامل موثر در خوانش منظر محله می‌پردازد. در نهایت عناصری چون عرصه‌های جمعی محلات، آیین‌ها و رویدادهای مذهبی، عناصر طبیعی، معابر و گذرها، کاربری‌ها و فعالیت‌ها و در نهایت و اشتراکات قومی و صنفی از عناصر تاثیرگذار در خوانش محلات سمنان و دامغان شناخته شدند.

reading a neighborhood (mahalleh) as a landscape (a case study of historical neighborhoods of semnan and damghan)

a significant feature of the iranian city in the islamic period is the emergence of neighborhoods as subsystems and small groups. the neighborhood has made a great contribution to the conceptual development of civility and community, which are the fundamental components of the iranian city. these small wholes are considered to be collective structures serving as hubs for social and public relations. understanding such structures requires a holistic and inclusive view through which we can recognize and appreciate all their aspects. semnan and damghan, as two historical and ancient cities, like other historical cities in iran, have unique textures and structures of neighborhoods. examining and understanding the neighborhood landscapes of these two cities are of special importance because they can shed light on the mental and social structures of these cities. despite this importance, this issue has not received much attention. this research aims to identify and develop a framework for reading the landscape of a neighborhood. by emphasizing the landscape of the two cities of semnan and damghan in particular, it seeks to answer this question: a) what framework can serve as a guideline to read the landscape of the neighborhood? for this purpose, this study employs a holistic view and detailed observations to recognize, investigate, and interpret the effective factors in reading the landscape of the neighborhood. the results showed that elements such as public spaces of neighborhoods, rituals and religious events, natural elements, streets, passages, uses, and activities, and finally, ethnic and guild-associated commonalities were influential in reading the neighborhoods of semnan and damghan.