بررسی اقتباسات حضرت فاطمه از آیات اجتماعی قرآن در خطبه فدکیه

خطبه فدکیه از مهم‌ترین خطبه‌های سیاسی-اجتماعی پس از رحلت پیامبر است که در جهت آسیب شناسی جامعه اسلامی از سوی حضرت فاطمه ایراد شده است. مهم‌ترین شاخصه خطبه فدکیه این است که انحرافات اجتماعی پس از رحلت پیامبر را با اقتباس از آیات قرآن بیان نموده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی از نوع کتابخانه‌ای با تاکید بر خطبه فدکیه، اقتباسات حضرت فاطمه از آیات اجتماعی قرآن را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. حضرت فاطمه با اقتباس از آیات قرآن با دو رویکرد سلبی و ایجابی به مقابله با این انحرافات پرداخته است. در رویکرد سلبی مصادیق انحرافات جامعه اسلامی را بیان می‌نماید و با اقتباس از آیات قرآن مصادیق این انحرافات را برای مردم تبیین می‌کند. در رویکرد ایجابی به شاخصه‌های جامعه ایمانی مطلوب اشاره نموده و با اقتباس از آیات قرآن، مصادیق جامعه ایمانی مطلوب را تبیین می‌نماید تا مردم آن را الگو قرار دهند. نتیجه آن‌که حضرت فاطمه در خطبه فدکیه با اقتباس‌های متعدد از قرآن با تاکید بر مهم‌ترین آیاتی که مرتبط با جامعه اسلامی بوده، در چهار رویکرد به اصلاح ارزش‌ها و مبارزه با انحرافات اجتماعی پرداخته است. در رویکرد اول به تبیین توحید اجتماعی پرداختهاست به این معنا که مومنان باید در همه شرایط تسلیم خداوند باشند. در رویکرد مقابله با انحرافات اجتماعی نیز به انحرافاتی که پس از رحلت پیش‌آمده اشاره می‌نماید و مردم را از این انحرافات برحذر می‌دارد. در رویکرد سوم با ارائه الگوهای ایمانی در جامعه پس از رحلت پیامبر، مردم را متوجه مجاهدت‌های پیامبر و لزوم الگو گیری از ایشان می‌نماید؛ همچنین جایگاه اهل‌بیت ایشان در نظم و انسجام جامعه را متذکّر می‌شود و در رویکرد چهارم شاخصه‌های جامعه ایمانی مطلوب را در ابعاد مختلف بیان می‌نماید.

an analytical study on the lady fatima’s quotations from the social verses of the qur’an in the fadakiyyah sermon

the sermon of fadakiyyah is one of the most important socio-political sermons delivered by fatima al-zahra (as) after the decease of the prophet (pbuh), warning against the diseases that afflict the body of the islamic society. the most important feature of the fadakiyyah sermon is that it shows the social deviations after the prophet (pbuh) by quoting verses from the holy qur’an. this research conducted an analytical study on the lady fatima’s quotations from the social verses of the holy qur’an in the fadakiyyah sermon, using the descriptive-analytical method and library sources. fatima (as) explained these deviations by quoting verses of the holy qur’an from two aspects, negative and positive. as for the negative aspect, she presented to people examples of the deviations of the islamic society through quotations from the verses of the qur’an. on the positive aspect, she refered to the desired characteristics of the faith community, and explained its examples through quotations from the verses of the qur’an so that people can take them as role models. the most important results of this article can be listed as follows: fatimah (as) deals with the social issues of the islamic society by quoting verses of the qur’an from four aspects.in the first aspect, she points out the truth of social monotheism and explains the truth of islam and warns people against calling for superficial islam by mere words without action. in this regard, by quoting verses of the qur’an, she points out that the reason for the deviation of some individuals and their disobedience to the qur’an and the sunnah of the prophet is their failure to fully submit to god and to observe the right of divine piety. in the second aspect, she deals with the social harms that occurred after the prophet’s demise and warns people against them. in fact, by drawing a thematic similarity between the deviations after and before his demise, she makes people perceptibly and objectively familiar with the harms that occurred so that they can confront those deviations. in the third aspect, she sets a model by refering to the prophet’s struggles and the importance of his mission in building an islamic society and fighting polytheism and idolatry. by partially and variedly quoting these verses of the qur’an, she expresses the prophet’s mission of building a society and purifying it from harm and deviations. in the fourth aspect, she refers to the characteristics of the exaltation and prosperity of society and expresses their importance and purpose for the health and prosperity of society. among the social issues of the qur’an that she expresses are: the philosophy of zakat in purifying the souls and property of believers and removing poverty from society, justice and peace in society, the importance of jihad in defending islam and the honor of muslims, enjoining good for the benefit of society, as well as preserving self-esteem and respecting the personality and reputation of believers.