بررسی رِحله های علمی در تمدن اسلامی؛ بررسی موردی شهرهای بلخ و اصفهان

یکی از مهمترین مباحث در شناخت و عوامل پیشرفت در هر جامعه‌ای، بررسی جایگاه علمی و آموزشی آن جامعه می‌باشد. تعداد علما و دانشمندان، مراکز علمی و آموزشی، رِحله‌ها یا همان سفرهای علمی و سیاست حاکمان هر عصر نسبت به وضعیت علمی و آموزشی، از مهم‌ترین موضوعات مورد توجه پژوهشگران تاریخِ فرهنگ و تمدن است. از سوی دیگر، هنگامی که این‌گونه بررسی‌ها به صورت تطبیقی و مقایسه‌ای انجام گیرند، چشم انداز روشن‌تری از وضعیت علمی و آموزشی هر سرزمین به دست می‌دهند. موضوع رحله‌ها یا همان سفرهای علمی یکی از مهم ترین اهداف و مباحث آموزشی در قرون سوم تا پنجم هجری در سرزمین های اسلامی بوده است. از میان مناطق مختلف ایران خراسان و عراق عجم دو منطقه بسیار مهم در این زمینه‌ها بودند که دامنه تاثیر گذاری آنها حتی به سایر سرزمین های اسلامی نیز میرسید. در این پژوهش برای تمرکز بیشتر برای بررسی سفرهای علمی،دو شهر بلخ و اصفهان نماد نماطق مذکور، مورد توجه قرار گرفته اند. این بررسی به شیوه توصیفی- آماری با تکیه بر منابع تاریخی به تحلیل سفرهای علمی در این دو شهر در قرون سوم تا هفتم هجری می‌پردازد. دلیل این سفرهای علمی به سرزمین‌های دیگر را در سه عامل مساجد، مدارس و کتابخانه‌ها به عنوان پایگاه های علمی و امکانات موجود در این مراکز آموزشی می‌توان برشمرد.