تحلیل گفتمان انتقادی نامه‌های امام حسن (ع) و معاویه در ماجرای خلافت مسلمین بر اساس مربع ایدئولوژیک ون دایک

تحلیل گفتمان انتقادی یکی از رویکرد های تحلیل گفتمان است که پرده از لایه‌های پنهان ایدئولوژی‌ و جهان بینی گفته پرداز بر می‌دارد. از جمله نظریه پردازان این حوزه، تئون ون دایک است که تاکید بر تجلی ایدئولوژی در ساختار صوری زبان دارد و بر این اساس نظریه مربع ایدئولوژیک را مطرح نموده است. در این الگوی تحلیلی قطب بندی‌های موجود در جوامع نمایان و توجیه می‌شوند. مکاتبه امام حسن(ع) و معاویه تجلی دو قطب متقابل و یا دو ایدئولوژی متقابل است. در این جستار نگارندگان با روش توصیفی -تحلیلی بر آنند تا نامه‌هایی را که در ماجرای خلافت مسلمین میان این دو شخصیت در جریان بوده است طبق الگوی ون دایک مورد تحلیل و بررسی قرار دهند و ضمن کشف چگونگی بازنمود ایدئولوژی در متن نامه، قابلیت این نظریه را در تحلیل متون اسلامی راستی آزمایی نمایند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که صورت‌های مختلف زبانی گفتمان امام حسن (ع) در جهت شخصیت شناسی معاویه و در مقابل ابراز شایستگی‌های اهل بیت پیامبر، موفق عمل کرده است. تراکم جملات اسمیه در موضع بیان حقیقت، تقدیم خبر بر مبتدا، به کارگیری ادوات تاکیدی و نیز کاربست وجوه بلاغی زبان مانند استعاره، تشبیه و... به موفقیت گفتمان امام حسن (ع) در مقابل معاویه موفق بوده‌است.