نگاهی به هستی و چیستی «زمان» در فلسفه ابن‌سینا

«زمان» در فهم هستی و مسائل گوناگون فلسفی نقشی در خور توجه دارد؛ از همین‌رو، در طول تاریخ همواره فیلسوفان بدان اهتمام داشته و جایگاهی متفاوت برای آن در نظر گرفته‌اند؛ تا جایی که در میان فلاسفه برخی آن را واجب‌الوجود می‌دانند و برخی دیگر آن را مفهوم ذهنی محض قلمداد می‌کنند. این پژوهش گزارش مختصری از هستی و چیستی زمان از دیدگاه ابن‌سینا، به‌دست می‌دهد. در بخش نخست، به این مسئله‌ی کلیدی می‌پردازیم که آیا می‌توان «زمان» را در عالم خارج بی‌اعتبار دانست، یا «زمان» مفهومی ذهن‌بنیاد است که بهره‌ای از حقیقت و عینیت ندارد؟ همچنین، بیان می‌شود که ابن‌سینا «زمان» را به‌مثابه‌ی موجودی عینی و حقیقی در تفکر فلسفی خود می‌پذیرد و برای اثبات این مدعا از دو برهان «طبیعیون» و «الهیون» مدد می‌جوید. سپس به بررسی کارکرد این براهین می‌پردازیم. در بخش دوم، چیستی و ماهیت «زمان» از نظر ابن‌سینا بررسی شده، با اشاره به روندی که از تعاریف و ویژگی‌های مزبور، در آثار ابن‌سینا به دست می‌آید، بیان می‌شود که ماهیت زمان در فلسفه‌ی او عبارت است از مقدار حرکت از آن حیث که اجزای متقدم و متاخر غیرقابل جمع دارد. در بخش سوم نیز به تبیین نحوه‌ی حرکت در زمان و مسئله‌ی قدم آن می‌پردازیم و بیان می‌شود که حرکتْ حافظ زمانِ مستمر و بلاانقطاع است و از این نظر زمان مبدا و پایان ندارد.

a look at the existence and quiddity of the ‘time’ in avicenna’s philosophy

the ‘time’ plays a considerable role in understanding the existence and various philosophical issues. thus, throughout history, the philosophers have always paid heed to it and regarded a different status for it, to the extent that some, among the philosophers, have regarded it as a necessary being and some other have regarded it as a merely mental concept.this study is a brief report of the existence and the quiddity of ‘time’ in avicenna’s view. in the first part, we deal with the following key question: can we consider the ‘time’ as invalid in the outer world or is it a mentally-founded concept having no reality or objectivity? similarly, it is said that avicenna accepts the ‘time’ as an objective and real being in his philosophical thought and, to prove that claim, gets help from the two arguments: naturalists’ argument and the metaphysicians’ argument. we will, then, investigate the functions of those arguments.in the second part, the quiddity of the ‘time’ in avicenna’s view has been studied and it is said, with a reference to the process of the aforementioned definitions and features in avicenna’s works, that the quiddity of the ‘time’ in his philosophy is the amount of motion as having the irreconcilable prior and posterior parts. in the third part, we will explain the fashion of moving in ‘time’ and antiquity of ‘time’, and will state motion is the preserver of the continuous and non-stop time, and thus, the ‘time’ lacks the beginning and the end.