بازخوانی ادله نفی ماهیت از خداوند از دیدگاه فلاسفه اسلامی

مسئله ماهیت خداوند از مسائل پراهمیت در فلسفه اسلامی است. فلاسفه در مباحث الهیات بالمعنی الاخص، پس از اثبات واجب از صفات ثبوتی و سلبی او بحث می‌کنند. یکی از صفات سلبی، ماهیت نداشتن حق تعالی است که با بساطت حق رابطه تنگاتنگی دارد. فیلسوفان معتقدند که بر خلاف وجودهای ممکن که دارای ماهیت‌اند، خداوند ماهیت (بالمعنی الاخص) ندارد و ادله‌ای را هم برای تنزه حق تعالی از ماهیت، آورده‌اند که از جمله ‌این ادله می‌توان به عدم اجتماع فعل و قبول، جوهریت یا عرضیت واجب، مسبب شدن وجود حق، تلازم ماهیت و معلولیت، تسلسل در واجبات، ترکیب یا احتیاج در واجب، حدوث ذاتی حق و... اشاره کرد که مهم‌ترین آنها، بحث راه نداشتن ترکیب در حق تعالی است؛ چه ترکیب درونی «بساطت ذات» و چه ترکیب در خارج «توحید ذاتی». در ‌این مقاله، ضمن بیان ادله نفی ماهیت بالمعنی الاخص از خداوند، به بررسی ادله و برخی اشکالاتی که از ناحیه خصم بر ‌این ادله وارد شده است، پرداخته‌ایم و در آخر، با اشاره به ناتوان بودن شماری از ادله در نفی ماهیت از خداوند، به این نتیجه رسیده‌ایم که برخی ادله در نفی ماهیت از خدا تام هستند و می‌توان به آنها تمسک جست.

rereading of the reasons for negation of quiddity in god from the islamic philosophers’ viewpoint

god’s quiddity is among the most important issues in islamic philosophy. in discussions of theology in its particular sense, after proving the existence of the necessary being, philosophers discuss his affirmative and negative attributes. one of the negative attributes is god’s lack of quiddity, which is closely related to his simplicity. philosophers believe that unlike possible beings that have quiddity, god has no quiddity (in particular sense), and present arguments for god’s lack of quiddity, among them one can refer to the followings ones: nonexistence of action and cceptance simultaneously, essentiality or accidental existence of necessary being, causing the existence of god, accompaniment of quiddity and causation, succession in necessary beings, composition or need in necessary being, essential origination of god, …. the most important of these is the non-existence of composition in god the exalted, whether the internal composition (simplicity of essence) or external composition (essential unity). in this article, while stating the reasons for negation of quiddity in particular sense in god, we investigate the reasons and some objections put forward by the opponents. finally, we refer to the inability of some arguments in negation of quiddity in god to conclude that some arguments for negating quiddity in god are ultimate and perfect, and one may resort to them.