اراده انسان از دیدگاه فلاسفه اسلامی (ابن سینا، ملاصدرا، علامه طباطبایی و امام خمینی)

همان اندازه که تصدیق به وجود «اراده»، در انسان امری بدیهی و وجدانی است، شناخت معنا و حقیقت «اراده» امری پیچیده و مشکل است. به همین دلیل علی رغم وحدت نظر متفکران در وجود اراده، در تفسیر و بیان ماهیت کلی آن اختلاف نظر وجود دارد. برخی از فیلسوفان اسلامی «اراده» را از کیفیات نفسانی می‌دانند و ضد آن را «کراهت» می‌دانند. ابن‌سینا معتقد است اراده کردن یک چیز به معنای تصور آن چیز است و در واقع ایشان اراده را به عنوان مبدا فعل می‌داند و معتقد است که تصور در متصور، میلی را برای انجام فعل برمی‌انگیزاند. مرحوم صدرای شیرازی معتقد است که اراده «شوق شدید به کسب مراد و جزء اخیر علّت تامّه است». علامه طباطبایی اراده را کیف نفسانی می‌داند اما متفاوت با کیفیاتی مثل علم و شوق، و معتقد است که اراده با فعل معیت داشته و قبل و بعد از آن، نمی‌تواند وجود داشته باشد. مرحوم امام خمینی اراده را فعلی از افعال نفس می‌دانند. اراده خود پدیده‌ای است که علت می‌طلبد، ملاصدرا علت «اراده» را، اراده و یا طبیعت انسان نمی‌داند چون در این صورت منجر به تسلسل می‌شود، همچنانکه ابن‌سینا می‌گوید: «نفس مضطری است در هیات مختار». از این جهت، برخی به این نکته تصریح کرده‌اند که علت «اراده» عوامل بیرونی است.

man’s will in the eyes of islamic philosophers (avicenna, mulla sadra, allama tabatabai and imam khomeini)

just as affirming the existence of the “will” in the man is an axiomatic and conscientious fact, knowing the meaning and reality of the “will” is a complicated and difficult task. this is why despite the unanimous acceptance of the “will” among the thinkers, there is disagreement in interpretation and statement of its general nature.some islamic philosophers maintain that the “will” is one of the mental qualities, and regard “disgust” as its opposite. avicenna believes that willing something means imagining it. indeed, he considers the “will” as the origin of action and believes that imagining incites a willingness in the imaginer. mulla sadra believes that the “will” is “strong eagerness for acquiring something favored, and it is the last part of the ‘adequate cause’”. allama tabatabai regards the “will” as a mental quality, but different from qualities such as knowledge and desire, believing that the ‘will’ accompanies action and cannot exist before or after it. the late imam khomeini considers the ‘will’ as one action among the actions of the soul.the ‘will’ is a phenomenon that requires a ‘cause’. mulla sadra does not regard the cause of the ‘will’ to be the man’s will or his nature, for it leads to infinite regression or endless chaining. as avicenna says: “the soul is a constrained being in the form of a free agent”. thus, some have asserted that the cause of the ‘will’ is the external factors.