علم الهی از دیدگاه شیخ اشراق

پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی در پی تبیین و تحلیل علم الهی از دیدگاه شیخ اشراق است. سهروردی برخلاف حکمای مشاء که ملاک عاقلیت و معقولیت را تجرد از ماده می‌دانستند، معتقد است که ملاک عالمیت و معلومیت «نور» است و چون خداوند نورالانوار و نور محض است و حقیقت نور هم چیزی جز ظهور نیست و علم ادراک هم همان ظهور است، پس خداوند عین ظهور و علم است. مشائیان با استناد به اصل علیّت و از طریق صور مرتسمه به اثبات و تبیین علم خداوند به اشیاء قبل و بعد از ایجاد پرداخته‌اند، اما شیخ اشراق بر این باور است که نظریه‌ی علم تفصیلی حق تعالی به اشیاء از طریق صور علمی کلی که لازم ذات می‌باشند، مستلزم اشکالات متعدد است. صاحب حکمت اشراق در علم خداوند به اشیاء اعم از مجرد و مادی، در مقام فعل دارای دیدگاه خاصی است که از دو طریق، یکی از طریق اثبات علم حضوری نفس به خود، قوا و بدن و دیگری از طریق تحلیل حقیقت ابصار به تبیین آن می‌پردازد. وی معتقد است که به دلیل احاطه قیّومی حق تعالی به موجودات و اضافه اشراقی و علّی نسبت به اشیاء، بدون اینکه نیاز به صورت یا چیز دیگری باشد، نورالانوار به همه اشیاء علم حضوری داشته و وجود خارجی موجودات همان علم و معلوم واجب تعالی است. در ادامه، نگارنده به تحلیل و بررسی قول شیخ اشراق پرداخته و نقاط قوت و ضعف این دیدگاه را تبیین نموده است.

the divine knowledge in sheikh ishraq’s view

the present study uses a descriptive-analytical method to explain and analyze the divine knowledge from the viewpoint presented by sheikh ishraq (master of illumination). sheikh sohrawardi, unlike peripatetic philosophers who regard abstraction from matter as the criterion for being intelligent and intelligible, maintains that “light” is the criterion for being knower and known, and since god is the ‘light of the lights’ and absolute light, and the truth of light is nothing except epiphany and the knowledge of perception is the very epiphany, god is, thus, the very epiphany and knowledge. the peripatetic philosophers adduce the principle of causality to prove and explain god’s knowledge of things before and after creation through described forms. sheikh ishraq, however, maintains that the theory of exalted god’s detailed knowledge of things through general scientific forms that are essential elements of essence entails numerous objections. the leader of illumination philosophy has a certain view regarding god’s knowledge of things (both abstract and material) in practice, and explains it in two ways – (a) proving the soul’s intuitive knowledge of itself, the faculties and the body, and (b) analyzing the truth of vision. he believes that due to exalted god’s self-subsistent dominion of all beings and his illuminative and causal attribution to them, ‘the light of lights’ has intuitive knowledge of everything without needing any form or anything else, and the beings’ external existence is the very knowledge of the necessary being. the writer continues his article by analyzing and investigating sheikh ishraq’s view and explaining its strong and weak points.