آگاهی، ماهیت مکان در فلسفه اسلامی

درﺑﺎره‌ ﻣﻜﺎن، اﻗﻮال ﻧﺎدری از ﻓﻼﺳﻔﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪه و ﻣﺸﻬﻮر از ﺑﻴﻦ ﻓﻼﺳﻔﻪ‌ی ﻣﺴﻠﻤﺎن دو ﻗﻮل اﺳﺖ، ﻳﻜﻲ ﻗﻮﻟﻲ ﻛﻪ از اﻓﻼﻃﻮن ﻧﻘﻞ ﺷﺪه و ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻜﻤﺎی اﺳﻼﻣﻲ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻼﺻﺪرا آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮده‌اﻧﺪ و دﻳﮕﺮی ﻗﻮل ﻣﻨﻘﻮل از ارﺳﻄﻮ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺸﺎﻳﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻗﻮل ﻣﻨﻘﻮل از اﻓﻼﻃﻮن، ﻣﻜﺎن اﻣﺮی ﻣﺠﺮد ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ‌ﺷﻮد و ﻃﺒﻖ ﻗﻮل ارﺳﻄﻮ، از اﻋﺮاض ﺑﻪ‌ﺣﺴﺎب ﻣﻲ‌آﻳﺪ. در این تحقیق، ابتدا بحث اصالت وجود و ماهیت تبیین می‌گردد؛ زیرا مکان در حیطه‌ی وجود است و آگاهی در حیطه‌ی ماهیت؛ بعد از آن، ماهیت مکان در تاریخ فلسفه‌ی اسلامی روشن می‌گردد. در قسمت سوم تحقیق؛ معانی چهارگانه‌ی آگاهی مورد تحلیل قرار می‌گیرد، به طوری که منظور از آگاهی در این تحقیق، آگاهی از نوع اول می‌باشد، یعنی آگاهی ﭘﺪﻳﺪارى. در نهایت، گزاره‌ی: آگاهی، ماهیت مکان است، تبیین می‌گردد؛ به طوری که می‌توان گفت: مفهوم آگاهی از مفهوم مکان انتزاع می‌شود. آگاهی، معقول ثانی فلسفی است (مکان، معقول اولی فلسفی است). البته تصدیق این گزاره از نوع علم حضوری است نه علم حصولی.

consciousness: the essence of space in islamic philosophy

regarding the essence of space, there are only a handful doctrines from philosophers, and two of them are the most accepted ones among muslim philosophers: one is from plato originally, which held by a few muslim philosophers, including mulla sadra; the other, which is referred to aristotle that peripatetic school mostly believed in. based on plato’s theory, at its face value meaning, seems to hold space to be incorporeal, abstract, while aristotle think of it as an accident. in this paper, since space in the realm of existence and consciousness in the realm of essence, originality of existence has been discussed first. the essence of space in history of islamic philosophy is explained in the following part. four meaning of consciousness, i.e., phenomenological consciousness, is analyzed in the third part. afterwards, the statement “consciousness is the essence of space” is illustrated, in a way one could say the concept of consciousness is derived from the concept of space. consciousness is a philosophical second-order concept (space is philosophical first-order concept). however, affirming this statement is through knowledge by presence, not knowledge by acquisition.