تحول در مسئولیت مدنی پزشک : بازگشت افراطی به نظریه تقصیر

اعتقاد عمومی حقوق‌دانان همواره بر این بوده که نباید پزشک را که از سر حسن‌نیت و خیرخواهی به درمان دست می‌زند ضامن هرگونه تلف و خسارت بدنی بیمار دانست و پزشک فقط در صورت تقصیر ضامن جبران زیان‌های وارد بر بیمار برشمرده شده است. اما مشهور فقیهان با این باور موافقت نداشته و اعمال پزشکی را در حکم جنایت شبیه عمد برشمرده‌اند. قانون مجازات اسلامی مصوب 1370، با پذیرش دیدگاه غالب فقهی، پزشک را مطلقاً ضامن زیان‌هایی دانست که به سبب مداوا بر بیمار تحمیل می‌شود. از همان زمان، این حکم با نقد گسترده مواجه شد و ابزار «اخذ برائت» هم نتوانست جامعه پزشکی و حقوقی را قانع سازد. واکنش منفی جامعه پزشکی و حقوقی به این مقرره در جریان تدوین و تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 رخ نمود. قانون اخیر، رکن «تقصیر» را نیز بر مبانی اثبات مسئولیت مدنی پزشک افزود. در نتیجه، امروزه دیگر پزشک مسئول از پیش تعیین‌شده زیان‌های احتمالی بر بیمار قلمداد نمی‌شود و اثبات تقصیر ضرورت دارد. همچنین اخذ برائت از جایگاه یگانه قبلی خویش فرو افتاده و با تفسیر منطقی قانون جدید می‌توان دریافت که دیگر هیچ اهمیت عملی ندارد. در این مقاله، با قیاس حکم قانون فعلی مجازات اسلامی با قوانین سابق بر آن، تحول صورت‌گرفته درباره مسئولیت مدنی پزشک ارزیابی می‌شود. بدین منظور از مطالعه تطبیقی، دیدگاه علما و نویسندگان حقوقی و تفسیر منطقی قانون بهره‌گیری شده است.

evolution of the physician civil liability: an extreme return to the fault theory

it has always been a common legal idea that a physician shouldn’t be liable of patients’ corporal loss made without any fault. doctor’s liability is rationally restricted by his abilities and therefore, he should not be considered responsible for those injuries made without his fault. but most shiite jurists reject this belief. they account physician’s treatments as quasi-intentional crime and as the result, impose absolute liability on doctors. the islamic criminal law approved by 1992, accepted the second view and lead to serious criticism of the legal society. as the reaction of this regulation, the new islamic criminal law which is passed by 2012 has chosen a totally different approach. now, it is necessary to prove medical fault in order to win a lawsuit against a physician. “fault” has become a pillar in medical liability and even without any “clearance”. no one could take a malpractice action to the court successfully but through proof of medical fault.  this article aims at evaluating the new law and then, determines the final position of iranian legal system regarding medical liability.