تحلیل ارتباط پراکنده رویی شهری و آسیب‌پذیری اجتماعی(مورد پژوهی: نواحی شهر قزوین)

ایران کشوری است زلزله‌خیز که بسیاری از شهرهای آن وقوع زلزله را تجربه کرده‌اند. میزان آسیب‌رسانی زلزله تنها به مسائل کالبدی بستگی ندارد؛ بلکه یکی از ابعاد مهم مخاطرات زلزله، آسیب‌پذیری اجتماعی است که یکی از آن‌ها پراکنده رویی شهری براثر افزایش جمعیت است. در پژوهش حاضر پس از مرور متون نظری، شاخص‌های منتخب برای سنجش پراکنده رویی و آسیب‌پذیری اجتماعی انتخاب و با کمک آمار سرشماری ایران و سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis)، داده‌های مربوط برای شهر قزوین استخراج گردید. سپس با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی با نرم‌افزار spss، این شاخص‌ها برای پراکنده رویی در 4 عامل تراکم، پیکربندی، کاربری و دسترسی (با تبیین واریانس 70.22 درصد) و برای آسیب‌پذیری اجتماعی در 1 عامل (با تبیین واریانس 66.9 درصد) قرار گرفتند و نقشه‌های مربوط به هر یک تهیه شد. سپس با انجام تحلیل همبستگی بر روی 4 عامل پراکنده رویی، پدیده پراکنده رویی و تنها عامل آسیب‌پذیری اجتماعی، مشخص شد که از میان 4 عامل پراکنده رویی، تنها تراکم است که رابطه معناداری (0.801) را با آسیب‌پذیری اجتماعی نشان می‌دهد. پدیده پراکنده رویی نیز همبستگی ضعیف‌تر اما همچنان معناداری (0.440) با آسیب‌پذیری اجتماعی نشان می‌دهد. تحلیل رگرسیون نشان داد که عوامل پراکنده رویی، می‌توانند 67.6 درصد از آسیب‌پذیری اجتماعی را تبیین نمایند. رابطه آسیب‌پذیری با تراکم/ پراکنده رویی مثبت/منفی است، بدین معنا که با افزایش تراکم/کاهش پراکنده رویی، آسیب‎‌پذیری اجتماعی افزایش می‌یابد. در پایان نقشه‌های پراکنده رویی و آسیب‎پذیری اجتماعی و نقشه پتانسیل توسعه نواحی شهر قزوین بر اساس رابطه میان این دو پدیده ارائه شده است.

analysis of urban sprawl effects on social vulnerability (case study: qazvin city districts)

iran is an earthquake-prone country that many cities have experienced the earthquake. magnitude of earthquake damage not only depends on physical destructions, but also one of the major dimensions of earthquake hazards is social vulnerability.in this research, after reviewing the theoretical literature, selected indicators for urban sprawl and social vulnerability were chosen and data were extracted from census data of iran and geographic information system (gis) for qazvin. then, using exploratory factor analysis with spss software, these indexes were used for urban sprawl overhead in four factors of density, configuration, user and access (with explanation of variance 70.22%) and in one factor for social vulnerability (with explanation of variance 66.9%) and their maps were prepared. it was clarified that among four factors of urban sprawl only density has significant relationship (0.801) with social vulnerability. the urban sprawl phenomenon also shows a weaker but still significant correlation (0.440) with social vulnerability. regression analysis showed that urban sprawl factors can explain 67.6% of social vulnerability. the relationship between vulnerability and density/urban sprawl is positive/negative. it means that increasing social density /decreasing urban sprawl will lead to social vulnerability decreasing as well. at the end,urban sprawl and social vulnerability maps and potential development map of qazvin city are presented based on relationship between these two phenomena.