ارزیابی ارزش گردشگری زمین سازه‌های مناطق خشک (مطالعه‌ی موردی: گنبدهای نمکی استان سمنان)

مقدمه: گنبدهای نمکی استان سمنان به‌عنوان یکی از زمین‌ سازه‌هایی است که در گذر زمان و با تاثیرپذیری عوامل درونی و بیرونی، دچار تغییر و تحولات بسیاری شده‌اند. در پی این تحولات، اشکال زمین ‌ریخت ‌شناسی بسیار متنوع و زیبایی در سطح این گنبدها و مناطق پیرامون آن پدیدار گشته است. وجود چنین جاذبه‌های طبیعی باعث گردیده، تا این استان از مهم‌ترین مناطق کشور برای جذب سرمایه‌گذار خصوصی در زمینه‌ی جذب گردشگر و فراهم نمودن زیرساخت‌های توسعه‌ی صنعت گردشگری باشد. هدف از انجام این تحقیق در ابتدا بررسی گنبدهای نمکی استان سمنان و سپس شناسایی گنبدهایی است که قابلیت تبدیل‌شدن به زمین‌ سازه را دارند. بدین منظور، دو منطقه از گنبدهای نمکی استان شامل گنبدهای نمکی جنوب استان و گنبدهای نمکی گرمسار به‌عنوان زمین ‌سازه در نظر گرفته شدند. مواد و روش ‌ها: پس از تعیین موقعیت گنبدهای نمکی این دو منطقه بر روی نقشه‌ی استان به کمک نرم‌افزارهایgoogle earth و arcgis نقشه‌های مربوطه، با بهره‌گیری از الگوی ارزیابی ژئوسایت (gam) و مدل اصلاح‌شده‌ی آن (m-gam) به تحلیل و ارزیابی میزان ارزش گردشگری دو منطقه پرداخته و سپس محدودیت‌های دو زمین‌ سازه مشخص گردید. گنبدهای نمکی جنوب استان سمنان و گرمسار، در قالب 27 زیرمعیار دو مدل gam و m-gam و با استفاده از پرسش‌نامه مورد تجزیه‌ی کمی قرار گرفت. داده‌های حاصل از پرسش‌نامه‌ها (168 مورد شامل 117 کارشناس و متخصص و 51 گردشگر و بازدیدکننده) در هر دو مدل جای‌گذاری شده و نتایج حاصل با یکدیگر مقایسه گردید. ارزش‌های کلی (اصلی و مکمل) به دست آمده، در ماتریس دو مدل جای‌گذاری و مورد تحلیل قرار گرفت. در نهایت، بر اساس سه ارزش نهفته در هر زمین‌ سازه (ارزش‌های علمی، حفاظتی و گردشگری)، زمین‌سازه‌ها مورد رتبه‌بندی قرار گرفت. از آن‌جا که زمین‌سازه‌ها ارتباط تنگاتنگی با سه ارزش علمی، حفاظتی و گردشگری دارند، با ترکیب زیرمعیارها و ارزش‌های جزئی موجود در دو مدل، دو زمین‌سازه موردمطالعه، بر اساس این ارزش‌ها رتبه‌بندی گردیدند.نتایج و بحث: بر اساس ارزش نهایی به‌دست‌آمده، گنبدهای نمکی گرمسار در رتبه‌ی اول و گنبدهای نمکی جنوب استان سمنان در رتبه‌ی دوم قرار دارد. نتایج حاکی از آن است، ارزش نهایی گنبدهای نمکی جنوب استان و گرمسار در مدل gam به ترتیب 5/10 و 25/13 و در مدل m-gam به ترتیب، 66/5 و 61/6 می‌باشد. با بررسی نتایج این تحقیق و دیگر پژوهش‌ها می‌توان گفت، که اکثر زمین‌سازه‌ها در زمینه‌ی ارزش‌های اصلی از ارزش بالایی برخوردارند و در بخش ارزش‌های مکمل و زیرساختی، ارزش پایینی دارند. نتایج حاصل از این ترکیب در دو مدل به‌طور یکسان به دست آمد. در هر دو مدل، در بخش ارزش‌های علمی و ارزش‌های گردشگری، گنبدهای نمکی گرمسار و در بخش ارزش‌های حفاظتی، گنبدهای نمکی جنوب استان در رتبه‌ی اول قرار گرفت. مهم‌ترین دلیل برتری گنبدهای نمکی جنوب استان سمنان در بخش ارزش‌های حفاظتی و پایین بودن ارزش‌های علمی و گردشگری آن، به سبب دسترسی نامناسب به گنبدهای نمکی جنوب استان است. نبود جاده‌های مناسب جهت تردد وسایط نقلیه، وجود منطقه‌ی نظامی در جنوب استان و روند طولانی دریافت مجوز جهت ورود به منطقه از دلایل اصلی عدم دسترسی مناسب به گنبدهای نمکی جنوب استان است. عدم دسترسی مناسب می‌تواند تنگناهایی ایجاد کند. ازجمله‌ی آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ عدم وجود زیرساخت‌های مناسب، عدم وجود اماکن اقامتی، عدم وجود خدمات رستوران، عدم شناخت مردم از وجود گنبدهای نمکی جنوب استان و غیره. ازاین‌رو، توجه و رسیدگی به موضوع دسترسی به گنبدهای نمکی جنوب استان و استفاده‌ی مناسب از ظرفیت این موهبت الهی، اهمیت زیادی دارد.نتیجه گیری: به دلیل توجه بیش‌تر به گنبدهای نمکی جنوب و غرب کشور و اهمیت این گنبدها از لحاظ ذخایر نفتی و سایر منابع اقتصادی، نسبت به دیگر گنبدهای نمکی موجود در سطح کشور، توجه کمتری شده است. با توجه به موارد بحث شده، می‌توان نتیجه گرفت که با استفاده از روش‌های gam و m-gam به‎‌صورت توامان می‌توان به بررسی بهتر زمین‌سازه‌ها پرداخت. از آن‌جا که زمین‌سازه‌ها ارتباطی تنگاتنگ با سه ارزش علمی، حفاظتی و گردشگری دارند، 27 زیرمعیار به صورت ارزش‌های علمی، حفاظتی و گردشگری تقسیم و دسته‌بندی گردید. ترکیب جدید می‌تواند به برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی زمین ‌گردشگری کمک شایانی نماید. از آن‌جا که گردشگری تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها است، می‌توان جنبه‌های منفی گنبدهای نمکی را با توسعه، ایجاد زیرساخت‌های مناسب و سرمایه‌گذاری در گردشگری، بهبود بخشید.

evaluating the tourism value of geomorphosites in arid areas (case study: salt domes of semnan province)

introduction: the salt domes of semnan province are geomorphosites that have undergone many changes and transformations over time, influenced by internal and external factors. as a result of these developments, very diverse and beautiful geomorphological forms have appeared on the surface of these domes and the surrounding areas. the existence of such natural attractions has made this province one of the most important regions in the country for attracting private investors in tourism and developing infrastructure for the tourism industry. this research aims to first investigate the salt domes of semnan province and then identify which domes can be converted into geomorphosites. for this purpose, two regions of the salt domes in semnan province were considered as geostructures: the salt domes in the south of the province and the salt domes of garmsar.materials and methods: after determining the locations of the salt domes in these two regions on the province map using google earth, related shape layers, arcgis software, and the geosite assessment model (gam) and its modified model (m-gam), the tourism value of the two regions was evaluated, and the limitations of these area were determined. these salt domes were quantitatively analyzed using 27 sub-criteria from the gam and m-gam models, supported by a questionnaire. data from the questionnaire (168 participants, including 117 experts and specialists, and 51 tourists and visitors) were input into the models, and the results were compared. the total values (main and supplementary) were placed in the matrices of models and analyzed. finally, the sites were ranked based on three key values in each geomorphosite: scientific, conservation, and tourism values. since geomorphosites are closely related to these three values, the two studied geomorphosites were ranked accordingly by combining sub-criteria and detailed values from the two models.results and discussion: based on the final values obtained, the salt domes of garmsar rank first, and the salt domes in the southern province rank second. the results showed that the final value of the salt domes in the south of the province and garmsar in the gam model is 10.5 and 13.25, respectively, while the final values in the m-gam model are 5.66 and 6.61, respectively. by examining the results of this research and other studies, it can be concluded that most geomorphosites have a high value in terms of main values but a low value in terms of complementary and infrastructure values. this combination was equally observed in both models. in both models, garmsar salt domes ranked first in scientific and tourism values, while the salt domes in the south of the province ranked first in conservation values. the primary reason for the higher conservation value of the southern salt domes and their lower scientific and tourism values is the poor access to these domes. the lack of suitable roads, the presence of a military zone in the south of the province, and the lengthy process of obtaining permission to enter the region are the main barriers to proper access. these access issues create several bottlenecks, including inadequate infrastructure, lack of accommodation, insufficient restaurant services, and a general lack of public awareness about the existence of these salt domes. therefore, improving access to the salt domes in the south of the province and leveraging this natural resource's potential is crucial.