بررسی عوامل موثر بر عدم مشارکت پایدار جوامع روستایی در طرح‌ های بیابان ‌زدایی (مطالعه موردی: شهرستان گرمسار)

مقدمه: محیط پیرامون انسان به دلیل مسائلی مانند توسعه صنعتی، پیشرفت تکنولوژی، رشد جمعیت و استخراج ناپایدار منابع تجدیدناپذیر، تغییرات قابل توجهی را تجربه کرده است. در میان منابع طبیعی تجدیدپذیر، جنگل‌ها همیشه نقش حیاتی ایفا کرده‌اند و از طریق فعالیت‌های انسانی و بهره‌برداری بی‌رویه، به‌ ویژه جوامع جنگل‌نشین را تحت تاثیر قرار داده‌اند و تخریب قابل‌توجهی را متحمل شده‌اند. مدیریت منابع طبیعی شامل هماهنگی تعاملات انسان با محیط طبیعی است. این شامل تخریب زمین در اثر عوامل مختلفی مانند فرسایش بادی و آبی، تخریب پوشش گیاهی و کاهش منابع آب است. هدف از این پژوهش شناسایی معیارها و شاخص های موثر بر عدم مشارکت پایدار جوامع روستایی در طرح های بیابان زدایی، اولویت بندی این معیارها و شاخص ها بر اساس نظر کارشناسان و ارائه راهکارهایی برای افزایش مشارکت ذی نفعان محلی است.مواد و روش‌ها: گرمسار که در غرب استان سمنان قرار دارد، یکی از هشت شهرستان آن است. جوامع این پژوهش، روستاهای غیاث آباد، شورقاضی و محسن‌آباد از توابع شهرستان گرمسار هستند، که دارای طرح بیابان‌زدایی هستند. عوامل متعددی بر عدم مشارکت مردمی در طرح‌های بیابان‌زدایی دخالت دارند، که این عوامل قابل طبقه‌بندی در قالب معیارها و شاخص‌های مربوطه‌اند. این عوامل مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای، پرسش از کارشناسان منطقه مشخص گردیده و طبقه‌بندی می­شوند. به منظور اولویت‌بندی معیارها و شاخص‌های موثر در عدم مشارکت مردمی در طرح‌های بیابان‌زدایی، به ترتیب از پرسش‌نامه‌های مرتبط با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و نیز پرسشنامه با طیف لیکرت به عنوان ابزار اندازه‌گیری استفاده گردید. همچنین، پیش از اولویت‌بندی معیارها شاخص‌های مربوطه، روایی پرسش‌نامه به تایید خبرگان رسید. در این پژوهش از کارشناسان ادارات جنگلداری، آبخیزداری، مرتع و بیابان، استعدادیابی اراضی و برخی از کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان و کارشناسان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گرمسار با سابقه بالای 15 سال نظرسنجی صورت گرفت. پس از تکمیل پرسشنامه‌های تحلیل سلسله مراتبی توسط 30 نفر از کارشناسان خبره، از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی برای اولویت بندی معیارهای موثر بر عدم مشارکت مردم در طرح های بیابان‌زدایی استفاده شد. در نهایت، از آزمون فریدمن برای اولویت‌بندی شاخص‌ها و تعیین اهمیت نسبی آنها بر عدم مشارکت مردم در طرح‌های بیابانزدایی استفاده شد.نتایج و بحث: طبق نتایج، معیار آموزشی، مهم‌ترین معیار عدم مشارکت مردمی در طرح‌های بیابان‌زدایی از دیدگاه کارشناسان (0.48) می‌باشد و معیارهای برنامه‌ریزی (0.29)، اقتصادی (0.13) و اجتماعی (0.07) در مراحل بعدی اولویت قرار دارند. از دیدگاه کارشناسان، شاخص «عدم استفاده از گروه‌های مروج محلی» با میانگین رتبه 11.72، بیشترین اولویت نسبی و شاخص «عدم اعتماد به نتایج پروژه‌ها» با میانگین رتبه 6.15، کمترین اولویت نسبی را در عدم مشارکت مردم در طرح های بیابان زدایی منطقه دارد. با توجه به یافته‌های مربوط به موانع مشارکت در روستای غیاث آباد، شاخص «عدم استفاده از گروه های مروج محلی» با رتبه 10.73 در اولویت اول قرار گرفت. در مورد روستای محسن آباد نیز شاخص «نقش ضعیف رسانه های محلی در پیشبرد طرح‌های بیابان‌زدایی و تشویق مشارکت جامعه» با رتبه 10.50، بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است. همچنین یافته‌های روستای شور قاضی نشان می‌دهد، که شاخص «پایین بودن سطح سواد در جامعه محلی» با رتبه 9.88 نگرانی اصلی است.نتیجه‌گیری: به طور کلی، اجرای موفقیت آمیز پروژه‌های بیابان‌زدایی به شدت متکی بر دستیابی به حداکثر مشارکت ساکنان محلی در مراحل اجرا و نگهداری است. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل موثر بر عدم مشارکت روستاییان در طرح‌های بیابان‌زدایی انجام شد. در نتیجه کارشناسان بر اهمیت آموزش و افزایش آگاهی عمومی برای افزایش مشارکت تاکید دارند. ویدئوهای آموزشی مرتبط و همچنین بازدید از پروژه‌های موفق در سایر مناطق با همراهی ریش سفیدان و اعضای شورای روستا و به اشتراک گذاشتن تجربیات و مشاهدات میدانی خود با اهالی روستا باعث افزایش دانش و آگاهی آنان در مورد ظرفیت‌های اشتغال در این پروژه‌ها می‌شود. علاوه بر این، چنین ابتکاراتی به کاهش اثرات نامطلوب سیل، طوفان‌های گرد و غبار و خشکسالی کمک خواهد کرد و در نتیجه رفاه کلی ساکنان را بهبود می‌بخشد.

investigating factors affecting the non-sustainable participation of rural communities in desertification projects (case study: garmsar city)

introduction: the human environment has experienced significant changes due to issues such as industrial development, technological advancement, population growth, and unsustainable extraction of non-renewable resources. natural resource management includes the coordination of human interactions with the natural environment desertification is a complex issue, which is caused by both natural processes and human actions. this includes land degradation due to various factors such as wind and water erosion, destruction of vegetation and reduction of water resources. the purpose of this research is to identify the criteria and indicators affecting the non-sustainable participation of rural communities in desertification projects, to prioritize these criteria and indicators based on the opinion of experts and to provide solutions to increase the participation of local stakeholders.materials and methods: garmsar, which is located in the west of semnan province, is one of its eight cities. the communities of this research, the villages of ghiyath abad, shorkazi and mohsen abad are part of garmsar city, which have desertification plans. several factors are involved in the non-participation of people in desertification projects, which can be classified in the form of relevant criteria and indicators. these factors are identified and classified based on library studies, questions from regional experts. in order to prioritize the criteria and indicators effective in the non-participation of people in desertification projects, respectively, questionnaires related to the process of hierarchical analysis (ahp) and a questionnaire with a likert scale were used as measurement tools. also, before prioritizing the criteria of the relevant indicators, the validity of the questionnaire was approved by the experts. in this research, there will be a survey of experts from the departments of forestry, watershed management, pasture and desert, land assessment, etc., of the general natural resources department of the province and garmsar city, with an experience of more than 15 years. after completing the hierarchical analysis questionnaires by 30 expert experts, the hierarchical analysis process was used to prioritize the effective criteria on people's non-participation in desertification projects. finally, friedman's test was used to prioritize the indicators and determine their relative importance on people's non-participation in the combating desertification projects.