تحلیل شبکه اجتماعی بهره ‌برداران مرتع روستای رباط استان خراسان رضوی

مقدمه: تحلیل شبکه‌های اجتماعی در برنامه‌های مدیریت منابع طبیعی و بخصوص مراتع کشور، یکی از ملزومات اساسی در اتخاذ هر نوع تصمیم‌گیری در سطوح مختلف مدیریتی و حکم‌روایی است. بدون داشتن اطلاعات از وضعیت اجتماعی روستاها و مردم محلی، طرح‌ریزی سیاستی و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، جامع و کامل نخواهد بود. روستای رباط واقع در استان خراسان رضوی، یکی از مناطقی است که دارای طیف وسیعی از فشارهای انسانی و بوم‌شناسی است و تا کنون از لحاظ تحلیل سامانه اجتماعی-بوم‌شناختی مورد ارزیابی قرار نگرفته است. به‌ همین دلیل پژوهش حاضر با هدف تحلیل سامانه اجتماعی روستا و نقش تاثیرگذار قدرت‌های محلی در میزان همکاری و مشارکت در برنامه‌های مدیریتی و حفاظتی انجام شده است. مواد و روش‌ها: به منظور استفاده از روش تحلیل شبکه اجتماعی برای ارزیابی الگوی روابط بین بهره‌برداران محلی روستای رباط، ابتدا مرز سامانه اجتماعی-بوم‌شناختی روستا، تعیین و بر اساس مطالعات میدانی، روش پیمایشی و مشاهده مشارکتی، دامداران و سایر بهره‌برداران از سامان عرفی روستای رباط شناسایی شدند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات شامل پرسشنامه تحلیل شبکه محقق‌ساخته بود. پیوند‌های اعتماد و مشارکت میان بهره‌برداران مرتع در قالب پرسشنامه تحلیل شبکۀ اجتماعی، جمع‌آوری و تحلیل شدند. در روش تحلیل شبکه، از تئوری جبر ماتریس جهت انجام محاسبات ریاضی بهره گرفته شد. به‌منظور انجام کلیه محاسبات ریاضی از نرم‌افزار ucinet v6.191 استفاده شد. در نهایت، با اقتباس از ماتریس داده‌های جمع‌آوری‌شده، شاخص‌های مورد نظر محاسبه و مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج و بحث: نتایج نشان‌‌داد که میزان شاخص تراکم در پیوند مشارکت، 22/79 درصد و در پیوند اعتماد، 13/97 درصد بوده که بیان‌گر میزان تراکم ضعیف در هر دو پیوند است. میزان مشارکت و اعتماد متقابل براساس میزان دوسویگی پیوندها به‌ترتیب 51/42 و 37/5 درصد در پیوندهای مشارکت و اعتماد است. میزان شاخص اندازه شبکه نیز نشان می‌دهد که در شبکه بهره‌برداران محلی رباط، براساس پیوندهای مشارکت و اعتماد به‌ترتیب 35 و 24 پیوند محقق شده است. هم‌چنین تراکم در بین کنشگران مرکزی بیش‌تر از پیرامونی است و افراد کلیدی و موثر در شبکه در زیرگروه‌های مرکزی قرار گرفته و باعث افزایش انسجام اجتماعی شبکه می‌شوند. نتیجه‌گیری: پژوهش حاضر با توجه به خلا پژوهش‌های انجام شده در حوزه تحلیل شبکه‌های اجتماعی، به مطالعه ارتباطات بهره‌برداران مرتع روستای رباط با هدف برقراری سامانه اجتماعی-بوم‌شناختی پرداخت. در این راستا یک سامانه اجتماعی وجود دارد که شامل مردم روستا، اقتصاد جامعه محلی، زیرساخت‌ها و فناوری است. به این سامانه، پیشران‌هایی وارد می‌شوند که بر روی جامعه روستایی تاثیر می‌گذارند. جامعه سعی دارد با فرآیند تاب‌آوری و سازگاری نسبت به پیشران‌ها مقاومت کند. از طرف دیگر، جامعه روستایی بر روی اکوسیستم‌های مرتعی زندگی می‌کند. زیرا روستا اجتماعی از انسان‌هاست که بر روی یک اکوسیستم طبیعی زندگی می‌کنند. در سامانه بوم‌شناختی، عناصری مانند پوشش گیاهی، تنوع زیستی و منابع آب، توسط پیشران‌های دیگری مانند تغییر اقلیم، خشکسالی، آتش‌سوزی‌ها و سیلاب‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند. سامانه اجتماعی از طریق نهادها و سبک مدیریتی، بر روی سامانه بوم‌شناختی تاثیر می‌گذارد. سامانه بوم‌شناختی نیز از طریق کالاها و خدماتی که ارائه می‌کند -خواه مثبت یا منفی- بر روی سامانه اجتماعی تاثیر می‌گذارد. در اینجا فرآیندی میانی نیاز است صورت گیرد که به آن حکمروایی و مدیریت مشارکتی تطبیقی گویند که برآمده از تحلیل روابط انسان با مرتع است.

social network analysis of rangeland stakeholders in robat village, khorasan razavi province

introduction: social network analysis plays a pivotal role in decision-making across diverse management levels within natural resource programs, particularly in the intricate landscapes of rangelands. its significance lies in unraveling complex social interactions and relationships, providing indispensable insights for comprehensive decision-making. robat village in khorasan-razavi province stands out as a crucial focal point for this study, confronting an array of human and ecological challenges. despite its ecological and environmental importance, the village has yet to undergo a thorough examination concerning social-ecological system analysis. this research aims to bridge this gap by scrutinizing the intricate web of social relationships within robat village, placing specific emphasis on evaluating the influential role played by local authorities in fostering cooperation and participation in the management and protection of rangelands.materials and methods: establishing a robust foundation for understanding the socio-ecological system within robat village involved meticulous field studies, survey methods, and participatory observation. this comprehensive approach allowed for the precise delineation of socio-ecological boundaries and the identification of stakeholders within robat village’s customary system. data collection incorporated a meticulously designed researcher-made network analysis questionnaire. this questionnaire was purposefully crafted to solicit nuanced information on the bonds of trust and participation among rangeland users, providing a detailed and insightful understanding of the complex social fabric within the community. applying matrix algebra theory facilitated intricate mathematical calculations within the network analysis method. the utilization of ucinet v6.191 software enabled the execution of these calculations, with the collected data matrix serving as a fundamental tool for deriving and evaluating crucial indicators.results and discussion: analysis of the results uncovered a density index of 22.79% in the partnership link and 13.97% in the trust link, indicating a noteworthy yet moderate density in both connections. further exploration revealed the degree of reciprocity in participation and trust links, standing at 51.42% and 37.5%, respectively. these percentages underscore the mutual nature inherent within these relationships, emphasizing the interconnectedness of participants. additionally, the network size index shed light on the robustness of the network, highlighting 35 and 24 links within the robat local stakeholders’ network based on participation and trust links, respectively.