تلفیق مدل ‌های تصمیم‌ گیری چند معیاره و طیف فرصت‌ های تفرجی در نقشه‌ برداری خدمت اکوسیستمی تفرج در استان سمنان

مقدمه: با توسعه سریع جامعه، اقتصاد و رشد جمعیت، تاثیر فعالیت های انسانی بر اکوسیستم ها رو به افزایش است که باعث شده رابطه بین رفاه انسان و اکوسیستم در کانون توجه قرار گیرد. در این راستا، خدمات اکوسیستم به عنوان عنصر اساسی برای توسعه و بقای انسان، به مزایایی که اکوسیستم‌های طبیعی به انسان ها ارائه می دهند، تاکید دارد. این خدمات بر اساس ارزیابی اکوسیستم هزاره به چهار دسته: تامین، تنظیم، حمایت و فرهنگی تقسیم می شود. خدمات اکوسیستم فرهنگی جزء مهمی از خدمات اکوسیستمی است که به مزایای ناملموس انسان از اکوسیستم ها اشاره دارد و نقش اساسی در افزایش رفاه انسان ایفا می کنند. خدمات اکوسیستم فرهنگی می تواند شامل استفاده از منابع طبیعی به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم باشد.روش انجام پژوهش: مطالعه حاضر با هدف مدل سازی خدمت تفرج در استان سمنان انجام شد. بدین منظور از تلفیق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از روش های تصمیم گیری چند معیاره و مدل طیف فرصت های تفرجی (ros) استفاده شد. در مدل ros، خدمت تفرج بر اساس شاخص پتانسیل تفرجی و شاخص دسترسی- دوری برآورد می شود. در شاخص پتانسیل تفریحی، سه عنصر درجه طبیعی بودن، مناطق حفاظت‌شده و جذابیت آب‌ و در شاخص دسترسی- دوری فاصله از جاده‌ها و مناطق انسان ساخت نقشه برداری شد. در این پژوهش برای تهیه نقشه کاربری اراضی سال 1400، از تصاویر ماهواره سنتیل 2 استفاده شد. سپس با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال نقشه کاربری اراضی در 18 کلاس تهیه شد. نتایج و بحث: بر اساس نقشه کاربری اراضی، مراتع، اراضی بایر و زراعت دیم به ترتیب با 23.57، 22.27 و 17.31 درصد، بیشترین سطوح پوشش/کاربری زمین را در محدوده موردمطالعه به خود اختصاص داده‌اند. پس‌ازآن پهنه‌های آبی، شوره‌زار و زراعت آبی به ترتیب با 15.65، 10.98 و 7.84 درصد کاربری‌هایی با پوشش غالب هستند. شایان‌ذکر است که کمترین مساحت منطقه به پوشش تالابی و کاربری شهری اختصاص دارد. بر اساس نتایج، مناطق جنگلی و مرتعی بالاترین پتانسیل در تدارک خدمت تفرج را در منطقه موردمطالعه دارند. همچنین مشاهده شد که طبقه سوم (تامین کم– دسترسی سخت) و طبقه هفتم (تامین بالا– دسترسی آسان) به ترتیب بیشترین و کمترین پوشش سطح زمین ازنظر خدمت اکوسیستمی تفرج در استان را به خود اختصاص داده اند. درمجموع، نتایج نشان داد که خدمت اکوسیستمی تفرج تحت تاثیر عوامل مختلف ناشی از توسعه انسانی به‌ویژه تغییرات پوشش/ کاربری زمین است. با توجه به تمرکز هر دو متغیر تدارک خدمات اکوسیستمی و توسعه شهری و صنعتی در نیمه شمالی استان، توجه به تعارضات و تضاد‌های بین توسعه و مدیریت خدمات اکوسیستمی، حیاتی است. در صورت نادیده گرفتن این امر، علاوه بر تشدید ناپایداری توسعه، تخریب دارایی‌های طبیعی استان به‌ویژه جنگل‌ها و مراتع که منبع اصلی تدارک انواع خدمات اکوسیستمی مانند تفرج هستند، شدت می‌یابد.نتیجه گیری: به‌طورکلی، نتایج حاکی از این است که بیشتر مکان های استان قابلیت متوسط تا کم برای عرضه خدمت تفرج را دارند. با توجه به اینکه پتانسیل تفرجی برای رفاه جمعیت شهری مهم است، افزایش پارک های شهری و مناطق زیرساختی سبز راهی مفید برای ارتقاء کیفیت تجربه تفرج است؛ بنابراین، استراتژی های توسعه شهری باید به‌طور فزاینده‌ای با هدف تقویت شبکه طبیعی و مصنوعی فضای سبز، تنوع ترکیبات گیاهی و ساختار زیست توده و مدیریت صحیح فضای سبز باشد. این امر برای طراحی فضای سبز با توجه به حداکثر رساندن خدمات اکوسیستم در استان سمنان ضروری است.

integration of multi-criteria decision models and recreation opportunity spectrum in the mapping of recreational ecosystem service in semnan province

introduction: with the rapid development of society, economy and population growth, the impact of human activities on ecosystems is increasing, which has caused the relationship between human well-being and ecosystem to be in the spotlight. to that end, ecosystem services as an essential element for human development and survival emphasizes the benefits that natural ecosystems provide to humans. these services are divided into four categories based on the millennium ecosystem assessment (mea): provision, regulation, support and cultural. cultural ecosystem services are important component of ecosystem services that refer to intangible benefits of the human beings from ecosystems and play an essential role in enhancing human well-being. cultural ecosystem services can include the use of natural resources directly or indirectly.materials and methods: the present study was conducted with the aim of modeling recreation services in semnan province. for this purpose, the integration of the analytic hierarchy process (ahp) of one as the multicriteria decision-making methods and the recreation opportunity spectrum (ros) model was used. in the ros model, recreational service is estimated based on recreation potential index and accessibility- remoteness index. in the recreation potential index, three elements: the degree of naturalness, the protected regions, and the attractiveness of water bodies, and in the accessibility- remoteness index, the distance from roads and human-made areas were mapped. in this research, sentinel-2 satellite images were used to prepare the land use map of 2021. then, using the maximum likelihood algorithm, land use maps were prepared in 18 classes.results and discussion: according to the land use map, pastures, barren lands and rainfed agriculture have the highest levels of land use in the studied area with 23.57, 22.27 and 17.31% respectively. after that, waterbodies, salt marshes and irrigated agriculture are the dominant land uses with 15.65, 10.98 and 7.84%, respectively. it is worth mentioning that the smallest area of the region is dedicated to wetlands and urban uses. based on the results, forest and pasture areas have the highest potential in providing recreation services in the study area. it was also seen that, the third category (low provision- difficult access) and the seventh category (high provision- easy access) respectively have the highest and lowest land surface coverage in terms of the provision of recreational ecosystem services in the province. overall, the results showed that recreation ecosystem service is affected by various factors caused by human development, especially land cover/use changes. considering the concentration of both variables of ecosystem service provision and urban and industrial development in the northern half of the province, it is vital to pay attention to the conflicts between the development and management of ecosystem services. if this is ignored, in addition to intensifying the instability of development, the destruction of natural assets of the province, especially forests and pastures, which are the main source of provision of various ecosystem services such as recreation, will intensify.conclusion: in general, the results indicate that most of the places in the province have a medium to low ability to provide recreation services. considering that recreational potential is important for the well-being of urban populations, increasing urban parks and green infrastructure areas is a useful way to improve the quality of the recreational experience. therefore, urban development strategies should increasingly aim to strengthen the natural and artificial network of green space, diversity of plant compositions and biomass structure, and proper management of green space. this is necessary for the design of green space with regard to maximizing ecosystem services in semnan province.