بررسی اثرات هنجارهای قانونی، مشارکتی و باورها بر شاخص مشارکت و رفتار آبخیزنشینان (مطالعه موردی: حوزه آبخیز بنچله، شهرستان روانسر)

مقدمه: منابع آب‌ و خاک از مهم ترین عوامل تولید انرژی موردنیاز انسان ها هستند. به‌منظور حفاظت از منابع آب‌وخاک برحسب شرایط هر منطقه شیوه های مدیریتی مختلفی اعمال می شود. مشارکت همگانی آبخیزنشینان و تغییر در رفتار آن ها از ابزارهای اساسی هر برنامه مدیریتی پایدار خواهد بود. ازآنجاکه هنجارها بر مشارکت و رفتار جوامع محلی اثرگذار است؛ بنابراین، هدف از این پژوهش بررسی هنجارهای موثر بر مشارکت و رفتار آبخیزنشینان در اجرای پروژه های حفاظت آب‌وخاک است.مواد و روش‌ ها: این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی انجام گرفت. به این منظور حوزه آبخیز بنچله در شهرستان روانسر به‌عنوان منطقه موردمطالعه انتخاب شد. برای جمع آوری اطلاعات میدانی، از پرسشنامه استفاده گردید. جامعه آماری این تحقیق کلیه سرپرستان خانوارهای آبخیزنشینان این حوزه به تعداد 569 نفر بودند. از میان آن ها با استفاده از فرمول کوکران و تطبیق با جدول مورگان، 229 نفر با روش تصادفی ساده مورد پرسش گری مستقیم قرار گرفتند و پرسشنامه ها را تکمیل نمودند. محور پرسش ها متمرکز بر سه متغیر وابسته (هنجارهای قانونی، باورهای هنجاری و هنجارهای مشارکتی) است که بر شاخص مشارکت و رفتار آبخیزنشینان اثرگذار هستند؛ بنابراین هرکدام از این متغیرها، از گویه های متعددی تاثیرپذیر هستند. در بخش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده از آماره های توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و غیره) و آماره های استنباطی (آزمون همبستگی اسپیرمن و رگرسیون گام‌به‌گام) استفاده شد. با توجه به این‌که در مطالعه سه گروه متغیر وابسته (قانونی، باوری، مشارکتی) تحت تاثیر گویه های متفاوت بوده و چند متغیر مستقل وجود داشته است، از رگرسیون گام‌به‌گام استفاده شد. قبل از انجام رگرسیون برای بررسی آزمون هم خطی، میزان هم خط بودن متغیرهای مستقل موردنظر، مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین، برای تعیین اهمیت نسبی هر یک از متغیرهای مستقل در میزان مشارکت و رفتار آبخیزنشینان از مقادیر استانداردشده بتا استفاده شد.نتایج و بحث: نتایج میانگین رتبه ای هر یک از گویه های هنجارهای قانونی موثر بر مشارکت و رفتار آبخیزنشینان در پروژه های حفاظت از آب‌وخاک نشان می دهد که گویه های افرادی که به منابع آب‌وخاک آسیب می‌زنند باید جریمه شوند و قوانین موجود برای متقاعد کردن افراد در زمینه حفاظت از منابع آب‌ و خاک مفید است به ترتیب بیشترین و کمترین اهمیت را بر روی هنجارهای قانونی با مشارکت و رفتار آبخیزنشینان دارد. نتایج میانگین رتبه ای هر یک از گویه های باورهای هنجاری موثر بر مشارکت و رفتار آبخیزنشینان در پروژه های حفاظت از آب‌وخاک نشان می دهد که بیشترین میانگین رتبه ای مربوط به جامعه از من انتظار دارند که به منابع آب‌ و خاک آسیبی نزنم. و کمترین رتبه مربوط به کارشناسان انتظار دارند تا خاک را تخریب نکنم. است. نتایج میانگین رتبه ای هر یک از گویه های هنجار مشارکتی موثر بر مشارکت و رفتار مشارکتی آبخیزنشینان در پروژه های حفاظت از آب‌وخاک نشان می دهد که از دیدگاه آن ها گویه در احداث سدهای رسوب گیر داوطلبانه مشارکت می کنم. و گویه حاضرم برای اجرای پروژه های حفاظت از آب ‌و خاک، هزینه پرداخت کنم. به ترتیب بیشترین و کمترین اهمیت را بر روی مشارکت و رفتار آبخیزنشینان در پروژه های حفاظت از آب‌وخاک دارد. نتایج حاصل از آزمون اسپیرمن نشان داد که هر سه متغیر مستقل هنجارهای قانونی، باورهای هنجاری و هنجارهای مشارکتی با مشارکت و رفتار آبخیزنشینان رابطه مثبت و معناداری دارند. همچنین، نتایج حاصل از رگرسیون و مقادیر بتا نشان داد که به ترتیب شاخص های هنجارهای قانونی، باورهای هنجاری و هنجارهای مشارکتی دارای بیشترین اولویت در مشارکت و رفتار جوامع محلی بودند.نتیجه‌ گیری: نتایج میانگین رتبه ای هر یک از گویه های مشارکت آبخیزنشینان و رفتار آن ها برای مشارکت در پروژه های حفاظت از آب‌وخاک نشان می دهد که گویه های مراقبت آبخیزنشین ها از پروژه ها پس از اتمام آن، مشارکت در پروژه احداث سیل بند ملات-سیمانی بیشترین تاثیر را بر روی میزان مشارکت و رفتار مشارکتی آن ها دارند. همچنین، گویه های مشارکت در پروژه ساخت سیل بند گابیونی و تمایل و نیّت آبخیزنشین ها نسبت به حفاظت آب‌وخاک کمترین تاثیر را بر روی مشارکت و رفتار آبخیزنشینان نسبت به حفاظت از آب‌وخاک داشتند. به‌طورکلی، توجه به هنجارها، باورها، رفتارها و نگرش های جوامع محلی باید در دستور کار مدیران و برنامه ریزان قرار بگیرد تا مسیرهای حفاظتی از منابع آب‌ و خاک هموار شود.

investigating factors affecting the participation and behavior of stakeholders in water and soil conservation projects (case of study: benchele watershed, ravansar city)

water and soil resources are the most important factors in the production of energy needed for humans. in order to protect water and soil resources, different management methods are applied according to the conditions of each region. the participation of all watershed residents and changing their behavior will be one of the basic tools of any sustainable management plan. since norms affect the participation and behavior of local communities; the purpose of this research is to investigate the norms affecting the participation and behavior of watershed residents in the implementation of water and soil protection projects.