ارزیابی امنیت بوم‌شناختی و آسیب‌پذیری گردشگری در منطقه حفاظت شده حرا

مقدمه: مفهوم امنیت بوم‌شناختی گردشگری به توسعه هماهنگ گردشگری و محیط زیست برای توسعه پایدار اشاره دارد. این مفهوم متکی بر حفظ ظرفیت‌های بوم‌شناختی محیط است. به‌عبارت دیگر امنیت بوم‌شناختی وضعیتی از اکوسیستم تعریف می‌شود که ساختار و عملکرد آن برای حفاظت از زیستگاه و حمایت از فعالیت‌های زندگی انسانی، اقتصادی و اجتماعی، یکپارچه، سالم و پایدار باشد. امنیت بوم‌شناختی گردشگری یک چارچوب تحقیقاتی جدید و ابزار عملی را، برای تجزیه و تحلیل توسعه پایدار منطقه‌ای فراهم می‌کند. این امر توسعه گردشگری با کیفیت بالا را تسهیل کرده و  از اکوسیستم‌های طبیعی نیز محافظت می‌کند. بنابراین، امنیت بوم‌شناختی برای بررسی منابع زیستی در ارتباط با جامعه، اقتصاد و محیط زیست از نقش مهمی برخوردار ‏است و به‌ویژه در ارتباط با مناطق تحت حفاظت، می‌تواند اطلاعات حیاتی را برای حفظ زیستگاه‌ها و راهبردهای حفاظتی در این مناطق فراهم ‏نماید. هدف از این مطالعه ارزیابی بوم‌شناختی گردشگری بر اساس ایجاد چارچوبی از ‏محرکه‌ها و فشارهای ایجاد شده در منطقه حفاظت شده حرا می‌باشد.مواد و روش‌ها: برای این منظور از مدل dpsir (نیروی محرکه- فشار- وضعیت- تاثیر- پاسخ) برای ارزیابی‌ها استفاده شد و شاخص‌های موثر بر امنیت بوم‌شناختی ‏گردشگری در منطقه حفاظت شده حرا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.‏ در ابتدا، بر اساس اسناد و مطالعات پیشین و با توجه به نظرات متخصصان و کارشناسان فهرستی از شاخص‌های موثری که می‌تواند امنیت بوم‌شناختی گردشگری را تحت تاثیر قرار ‌دهند، تهیه شد. ‏جامعه آماری نظرسنجی از متخصصان و کارشناسان بر اساس جدول مورگان 25 نفربوده که از ‏بین اساتید دانشگاهی با تخصص گردشگری، موسسات و سازمان‌های گردشگری با حداقل پنج سال سابقه فعالیت و پژوهش در زمینه گردشگری به‌صورت مصاحبه حضوری و تکمیل هم‌زمان پرسشنامه صورت گرفت. همچنین تجزیه و تحلیل داده‌ها از طریق روش‌ بیش‌ترین فراوانی و میانگین‌گیری و وزن‌دهی نیز با استفاده از مدل anp صورت گرفت.نتایج: نتایج نشان داد که بیش‌ترین امنیت بوم‌شناختی گردشگری (0.344) در شرق جزیره خورخوران و غرب ‏زیستگاه سایه خوش به‌ویژه مناطق مرکزی جنگل‌های مانگرو قابل مشاهده است و در مقابل کم‌ترین میزان (0.277)، مربوط به ‏شمال و جنوب منطقه اطراف جزیره مردو، خمیر لشتقان و قشم ساحلی به دلیل گسترش فعالیت‌های مختلف انسانی می‌باشد. علاوه براین، نتایج طبقه‌بندی امنیت بوم‌شناختی گردشگری نشان داد که منطقه حفاظت شده حرا دارای 56.68 درصد ‏طبقه امن بوم‌شناختی گردشگری و 43.32 درصد طبقه ناامن می‌باشد. ارزیابی شاخص‌های موثر بر امنیت بوم‌شناختی گردشگری نیز حاکی از آن است که بیشترین امتیاز در بین محرکه‌ها مربوط به افزایش ساخت و سازها با مقدار 3.64، در بین فشارها شاخص برداشت بیش از حد از سرشاخه‌ها و تعلیف شترهای ‏سرگردان با مقدار 4.88، در بین شاخص‌های وضعیت سطح تراکم پوشش گیاهی با مقدار 3.22، در بین ضرایب پاسخ‌ها جلوگیری از سرشاخه‌زنی و تامین علوفه برای تعلیف دام‌ها (به‌ویژه شتر) با مقدار 3.18 می‌باشد. مطابق نتایج، شاخص وضعیت در جنگل‌های مانگرو جزیره و تنگه خورخوران به دلیل محدودیت توسعه ‏فعالیت‌های انسانی کمترین مقدار را به خود ‏اختصاص داده است، درحالی‌که بیشترین شاخص وضعیت‏ در شمال، جنوب ‏منطقه و مراکز توسعه فعالیت‌های انسانی قابل ‏مشاهده است. همچنین بیشترین شاخص اثر مربوط به اطراف بنادر، اسکله‌های ‏تجاری و گردشگری، مناطق ساحلی و ‏مراکز توسعه گردشگری می‌باشد. براین اساس، در مناطقی که با توسعه فعالیت‌های انسانی همراه است، امنیت بوم‌شناختی کاهش یافته است و در راستای آن شاخص‌های محرکه ، فشار و اثر نیز افزایش داشته است.بحث: یافته‌ها نشان می‌دهد که بیشترین تهدیدات امنیت بوم‌شناختی گردشگری مربوط به فعالیت‌های انسانی کنترل ‏نشده و همچنین نظارت ناکافی بر توسعه و بهره‌برداری از بنادر و اسکله‌ها در منطقه است. بنابراین، کنترل این فشارها ‏و تهدیدات مستلزم برنامه‌ریزی و اجرای مدیریتی یکپارچه در سطح منطقه می‌باشد. نتایج این مطالعه ‏می‌تواند با ارائه گستره‌ای ‌از عوامل کلیدی و شاخص‌های موثر بر امنیت بوم‌شناختی گردشگری ‏در منطقه حفاظت شده حرا، به تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان ‏در تدوین برنامه‌ای مدیریتی و هم‌چنین اتخاذ اقداماتی راهبردی ‏در این منطقه کمک نماید.‏ تاکید بر آگاهی‌بخشی جوامع محلی، افزایش همکاری میان‌بخشی و استفاده از فناوری‌های نوین در پایش تهدیدات و توسعه پایدار گردشگری ‏می‌تواند منجر به حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی شود. همچنین نتایج این مطالعه، چارچوبی جامع برای برنامه‌ریزی‌های مدیریتی ‏و سیاست‌گذاری‌های محیط زیستی ارائه می‌دهد و می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سنجش امنیت بوم‌شناختی و آسیب‌پذیری گردشگری در سایر مناطق باشد.

evaluation of the ecological security and tourism vulnerability in the hara protected area

introduction: the ecological security of tourism provides a new research framework and practical tools for analyzing sustainable regional development. this facilitates the development of high-quality tourism and also protects natural ecosystems. therefore, ecological security plays an important role in examining biological resources about society, economy, and environment and, especially concerning protected areas, can provide vital information for habitat conservation and conservation strategies. this study aimsto assess the ecological security of tourism based on the establishment of a driver framework and pressures in the hara protected area.materials and methods: in the present study, the ecological security and vulnerability of tourism were assessed based on the dpsir model framework in the hara protected area. accordingly, by considering five key factors ( driver , pressure , state , impact , response ), the effective indicators on the ecological security of tourism were examined and analyzed in this protected area. for this purpose, a list of effective indicators that can affect the ecological security of tourism was prepared based on previous documents and studies and according to the opinions of specialists and experts.results: the results revealed that the highest ecological security of tourism is visible in the east of khorkhoran island and the west of sayeh khosh habitat, especially in the central areas of mangrove forests, and in contrast, the lowest level is related to the north and south of the area around marduv island, khamir lashtqan and coastal qeshm due to the expansion of various human activities. in addition, the results of the classification of ecological tourism security showed that the hara protected area has 68.56 percent of the ecologically safe tourism class and 32.43 percent of the unsafe class. the evaluation of the indicators affecting the ecological security of tourism also indicates that the highest score among the drivers is related to the increase in construction with a value of 64.3, among the pressures is the index of excessive harvesting of branches and feeding of wandering camels with a value of 88.4, among the state indicators is the level of vegetation density with a value of 22.3, among the responses coefficients is the prevention of branching and provision of fodder for livestock (especially camels) with a value of 18.3. according to the results, the status index in the mangrove forests of the island and the khorkhoran strait has the lowest value due to the limited development of human activities, while the highest state index is observed in the north, south of the region and the centers of human activity development. also, the highest impact index is related to the surroundings of ports, commercial and tourist piers, coastal areas and tourism development centers. accordingly, in areas that are the centers of human activity development, the driving, pressure and impact indices have increased, resulting in a decrease in ecological security in the region.discussion: based on the results obtained, the most threats to the ecological security of tourism are related to uncontrolled human activities and also insufficient supervision over the development and exploitation of ports and piers in the region. therefore, controlling these pressures and threats requires integrated planning and management at the regional level. in this regard, the results of this study can help decision-makers and planners in developing a management plan and taking strategic measures in this area by providing a range of key factors and indicators affecting the ecological security of tourism in the hara protected area.