مکانیسم‌های تضمین حق بر هوای پاک در ایران و اسناد بین‌المللی

مقدمه: آلودگی هوا یک مشکل بزرگ محیط‌زیستی جهانی است که اثرات نامطلوب مختلفی بر سلامت و محیط‌زیست دارد. کشورها به این نتیجه رسیدند که مبارزه با این معضل فقط از طریق همکاری بین‌المللی مقدور خواهد بود. بنابراین انجام اقداماتی برای اصلاح ساختارهای موجود بر اساس اصول علمی و اعمال قوانین و تجربیات سایر کشورهای جهان برای مقابله با آلودگی هوا از اولویت‌های اصلی است. تمایز این پژوهش، بررسی نقش ضمانت‌ها و اسناد بین‌المللی و قوانین ایران در راستای مقابله با آلودگی هواست؛ لذا این پژوهش به دنبال پر کردن شکاف قوانین و اسناد داخلی در مقایسه با قوانین بین‌المللی می‌باشد.مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر از نظر اهداف و ماهیت در گروه تحقیقات کاربردی قرار می‌گیرد و در انجام آن از روش تحلیلی - توصیفی استفاده شده است. ابتدا این اسناد و قوانین به صورت کتابخانه‌ای مورد مطالعه قرار گرفت، سپس با توجه به پرسش‌ها و چارچوب مفهومی، اسناد و قوانین در نظام ملی و بین‌المللی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و در نهایت به تطبیق اسناد و قوانین مذکور پرداخته شد. برای بررسی فرضیات از دیالکتیک که یکی از روش‌های شناخت علمی( تحقیق) است، استفاده شد.نتایج: در بخش محیط‌زیست قانون برنامه پنج ساله پنجم موارد اختصاص داده شده به محیط‌زیست کافی نیست و در برگیرنده برنامه‌های جامع و بلندمدت برای دستیابی به توسعه پایدار و درخور نمی‌باشد. قانون شهرداری مصوب1334 نیز به علت نبود ضمانت اجرایی و به روز بودن، نتوانسته است نقش به‌سزایی در تحقق تضمین حق بشر بر هوای پاک داشته باشد. قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست مصوب 1353 نیز به دلیل شرایط عینی جامعه پس از انقلاب و اشکالات و نارسایی‌های مقررات نیازمند بازنگری و اصلاح می‌باشد. کیفر جزای نقدی نیز در قانون هوای پاک با اینکه از لحاظ میزان نسبت به قانون قبلی افزایش‌هایی داشته است، اما متاسفانه در خصوص کارخانه‌ها و اشخاص حقوقی که درآمد بیشتری دارند از قدرت کمتری نسبت به این مرتکبان برخوردار است. درخصوص عملکرد قانون هوای پاک این چنین می‌توان اظهار داشت که از بین 56 ماده مقرر در قانون هوای پاک و آیین‌نامه فنی آن اجرای 22 ماده به‌صورت ضعیف، 17 ماده متوسط و 17 ماده خوب، برآورد شده است. اسناد بین‌المللی نیز فاقد ضمانت اجرای مشخصی است و سازوکار پیش‌بینی شده در کنوانسیون‌ها بسیار ساده و ناکارآمد به نظر می‌رسد.بحث: قوانین و مصوبات مربوط به آلودگی هوا اجرای مطلوبی نداشته‌اند و این موضوع درخصوص قانون هوای پاک بیشتر محسوس است. مهمترین عوامل عدم اجرای قانون عبارتند از کمبود منابع مالی، در اولویت نبودن مساله آلودگی هوا، عدم وجود نظارت کافی و موثر، ناهماهنگی بین دستگاه‌های مجری و عملکرد جزیره‌ای، تفسیر شخصی از متون قانون و درنهایت ایرادات متن قانون. طبق برآیند پژوهش حاضر می‌توان چنین اذعان داشت که در ایران به‌عنوان یک کشور درحال‌توسعه، موضوع تضمین حق هوای پاک و سازوکارهای اجرایی آن هنوز جایگاه واقعی خود را در نظام حقوقی پیدا نکرده است. اسناد بین‌المللی نیز فاقد ضمانت اجرای مشخصی مانند عمل متقابل یا سازوکارهای خاص قراردادی است. با توجه به این حجم از خسارات و عوارض منفی آلودگی هوا بر سلامت شهروندان و اقتصاد کشور، اقدام عاجل برای باز شدن گره‌های موجود بر سر اجرای قانون هوای پاک امری ضروری است و باید اراده جدی در این خصوص وجود داشته باشد.

the mechanisms of guaranteeing the right to clean air in iran and international documents

introduction: air pollution is a major global environmental problem that has various adverse effects on health and the environment. countries have come to the conclusion that the fight against this problem will only be possible through international cooperation. therefore, taking measures to reform the existing structures based on scientific principles and applying the laws and experiences of other countries in the world to deal with air pollution are among the main priorities. the distinction of this research is to investigate the role of international guarantees and documents and iranian laws in dealing with air pollution, so this research seeks to bridge the gap between domestic laws and documents in comparison with international laws.materials and methods: the present study is in the group of applied research in terms of objectives and nature, and an analytical-descriptive method has been used in its conduct. first, these documents and laws were studied in the form of a library, then according to the questions and conceptual framework, the documents and laws in the national and international system were analyzed, and finally the documents and laws were implemented. to investigate the hypotheses, dialectics, which is one of the methods of scientific cognition (research), was used.results: in the environmental sector, the law of the fifth five-year plan is not sufficient and does not include comprehensive and long-term plans to achieve sustainable and appropriate development. the municipal law approved in 1955 has also not been able to play a significant role in the realization of the guarantee of the human right to clean air due to the lack of executive guarantees and up-to-dateness. the environmental protection and improvement act of 1974 also needs to be revised and amended due to the objective conditions of the post-revolutionary society and the flaws and inadequacies of the regulations. although the penalty of fine in the clean air law has increased in terms of amount compared to the previous law, unfortunately, it has less power than these perpetrators in the case of factories and legal entities that have more income. regarding the performance of the clean air act, it can be stated that out of the 56 articles stipulated in the clean air law and its technical regulations, the implementation of 22 articles has been estimated to be poor, 17 to moderate, and 17 to be good. international instruments also lack a clear guarantee of implementation, and the mechanism provided for in the conventions seems to be very simple and inefficient.discussion: the laws and approvals related to air pollution have not been properly implemented, and this issue is more noticeable in the case of the clean air act. the most important reasons for the lack of law enforcement are lack of financial resources, lack of priority to the issue of air pollution, lack of adequate and effective supervision, inconsistency between the executive agencies and island operations, personal interpretation of the law’s texts, and finally, the flaws in the text of the law. according to the results of the present study, it can be acknowledged that in iran, as a developing country, the issue of guaranteeing the right to clean air and its implementation mechanisms has not yet found its real place in the legal system. international instruments also lack a specific guarantee of performance such as reciprocity or specific contractual mechanisms. due to the negative effects of air pollution on the health of citizens and the country’s economy, urgent action to untie the existing knots over the implementation of the clean air act is necessary and there must be a serious will in this regard.