ارزیابی مخاطرات محیطی و آسیب‌پذیری تالاب بین‌المللی دلتای رود شور، رود شیرین و رود میناب با استفاده از مدل dpsir

مقدمه: جنگل‌های مانگرو در ایران با وسعت حدود 11 هزار هکتار، در کناره‌های خلیج‌فارس و دریای عمان، حدفاصل ´11 25º و ´52 27º، از خلیج گواتر در استان سیستان و بلوچستان تا بردخون در استان بوشهر گسترش ‌یافته‌اند. این جنگل‌ها به واسطه دارا بودن منابع حساس بیوفیزیکی، اهمیت پرورشگاهی و تنوع زیستی از ارزش بالایی برخوردار هستند. در عین حال در ردیف یکی از مهم‌ترین مناطق حساس دریایی قرار دارند و نیازمند مدیریت مناسب هستند. هدف از مطالعه حاضر، ارزیابی مخاطرات جنگل‌های مانگرو در تالاب بین‌المللی دلتای رود شور، رود شیرین و رود میناب با استفاده از مدل dpsir است.مواد و روش‌ها: ابتدا بر اساس اسناد موجود و هم‌چنین نقطه نظرات کارشناسان و متخصصان، مخاطرات محیطی در چارچوب مدل نیروی محرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ شناسایی شد. در نهایت با استفاده از روش دلفی از مجموع 78 عامل تهدیدکننده تالاب، 30 عامل مخاطرات آمیز (فشار) شناسایی و اولویت‌بندی شد. در مرحله دوم، شدت اثر، احتمال وقوع و میزان حساسیت محیط پذیرنده ریسک‌ها و مخاطرات تهدیدکننده مشخص‌شده، در پنج طبقه خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم (در دامنه عددی 1 تا 5) امتیازدهی شده و درنهایت با استفاده از روش topsis و نرم‌افزار topsis solver رتبه‌بندی شدند.نتایج: بررسی حاضر نشان داد که 30 عامل مخاطره آمیز مشتمل بر 24 مورد با منشا انسانی و 7 مورد با منشا محیطی هستند که بقا و موجودیت تالاب بین‌المللی را با خطر و ریسک مواجه می‌کنند. 5 شاخص پیشران تهدید با منشاء انسانی شامل رشد جمعیت، فعالیت‌های انسانی، برداشت بیش‌ازحد ظرفیت خدمات اکوسیستمی، فعالیت‌های آبزی‌پروری و ضعف مدیریتی و 2 شاخص پیشران تهدید با منشاء محیطی شامل خشکسالی و تغییرات اقلیمی شناسایی اولویت‌بندی گردید. طی رتبه‌بندی مخاطرات، فعالیت‌های انسانی و آبزی‌پروری به ترتیب با ضریب 0.912 و 0.648 به‌عنوان دو رده تحمل‌ناپذیر در بین عوامل پیشران تهدیدکننده در تالاب بین‌المللی شناسایی شدند. همچنین قاچاق مواد نفتی، تخریب زیستگاه و انتقال پساب مزارع پرورش میگو به تالاب به ترتیب با ضرایب 1، 0.87 و 0.75 در رده‌های اول تا سوم مخاطرات قرار گرفتند.بحث: با توجه به میزان cli، دو عامل قاچاق مواد نفتی، تخریب زیستگاه‌ها در رده ریسک‌های غیرقابل تحمل و دو عامل انتقال پساب مزارع پرورش میگو به تالاب و آلودگی آب در رده شایان توجه و همچنین تردد بی‌شمار شناورها در داخل تالاب و ایجاد کانال‌های مزارع پرورشی در خورهای منتهی به تالاب در رده ریسک‌های قابل تحمل به ترتیب در اولویت‌های اول تا ششم قرار دارند که نیازمند اقدامات کنترلی در جهت کاهش ریسک‌های محیط زیستی هستند. به منظور حفاظت از تالاب بین‌المللی مورد مطالعه، لازم است اطلاعات عمومی از ویژگی‌های اکولوژیک و اثرات تالاب در محیط زیست استان و همچنین تهدیدات پیش روی آن‌ها با آموزش همگانی ترویج داده شود. آموزش همگانی درباره ضرورت و نحوه حفاظت از محیط زیست تالاب و آثار و عواقب بی‌اعتنایی به تخریب آن، تدوین قوانین، مقررات، ضوابط و استانداردهای اجرایی در خصوص قاچاق مواد سوختی، همراه با ضمانت اجرایی مناسب دولت و بالاخره پیش‌بینی تشکیلات، دستورالعمل‌ها و مکانیسم‌های اجرایی به منظور وارد کردن ملاحظات محیط‌زیستی در برنامه‌های توسعه کشور، ارکانی است که بدون وجود آن‌ها تحقق اهداف مورد نظر میسر نخواهد شد.

assessment of environmental hazards and vulnerability of the rud–e-shur, rud-e-shirin and rud-e-minab international wetland using the dpsir model

introduction: mangrove forests in iran are spread over about 11,000 ha and in the shores of the persian gulf and the oman sea, between 25º 11 to 27º 52´ from goatar bay in sistan and baluchistan province to bardkhon in bushehr province. these forests are valueable due to the having sensitive biophysical resources, breeding important and biodiversity. at the same time, they are in the rank of one of the most important marine sensitive areas and need proper management. the purpose of this study is to assess the risks of mangrove forests in the international wetlands of rud-e-shur, rud-e-shirin and rud-e-minab using the dpsir model.materials and methods: based on the studies of existing documents, as well as the opinions and experts, environmental hazards were identified in the investigation of driving forces, pressures, state, impacts and responses models. finally, using the delphi phase, out of a total of 78 factors threatening of wetland, a total of 30 environmental risks were identified and prioritized. at the second stage, the intensity of the effect, the probability of occurrence and the sensitivity of the environment accepting the specified risks and threats are scored in five categories: very high, high, medium, low and very low (in the numerical range of 1 to 5) and finally using the method topsis and topsis solver software were rated.results: the results of the study showed that 30 risky factors including 24 human and 7 environmental origin cases; put living and existence of international wetland into danger and risk. 5 threat indicators with human origin include population growth, human activities, excessive harvesting of ecosystem services, aquaculture, and management weakness; 2 threat indicators with environmental origin include drought and climate change have been prioritized. based on the results of risk factors rankings, human and aquaculture activities were identified in particular order with 0.912 and 0.648 coefficient as two intolerance ranks among threat indicators factors in the international wetland. also, oil smuggling, destruction of habitat, and transmission of shrimp farming effluent into wetland, was classified as 1, 0.87, 0.75 respectively, ranking in the first to third risk factors.discussion: according to the amount of cli, two factors of oil smuggling and destruction of habitats are categorized in intolerable risks. two factors of the transfer of wastewater from shrimp farms to the wetland and water pollution are categorized at the noteworthy category, as well as the countless traffic of vessels inside the lagoon and the creation of shrimp farm channels in the estuaries leading to the lagoon are in the category of tolerable risks, respectively, in the first to sixth priorities, which require control measures to reduce environmental risks. in order to protect the studied international wetland, it is necessary to promote public information about the ecological characteristics and effects of the wetland in the environment of the province, as well as the threats facing them through public education. educating everyone about the necessity and method of protecting the environment of wetland and the effects of neglecting its destruction, drafting laws, regulations, criteria and executive standards regarding fuel smuggling, along with the appropriate executive guarantee of the government and finally the organization’s forecast. implementation guidelines and mechanisms to include environmental considerations in the country’s development plans are the pillars without which the desired goals cannot be achieved.