تنوع‌زیستی سواحل صخره‌ای طبیعی و ساختارهای مصنوعی در خطوط ساحلی جنوب جزیره قشم

مقدمه: چشم‌اندازهای ساحلی در نتیجه افزایش تقاضا جهت ایجاد سازه‌هایی به‌منظور فعالیت‌های اقتصادی، مسکونی و گردشگری همواره در حال تغییر هستند. تنوع ساخت و سازهای دست بشر همچون موج‌شکن، اسکله‌ها و دیوارهای ساحلی جزو ویژگی‌های همراه با زیستگاه‌های کم‌عمق نواحی زیر جزرومدی و بین جزرومدی شده است. این تغییر و تحول در پاسخ به رشد نمایی جمعیت بشر و تغییرات آب و هوایی همچون بالا آمدن تراز آب دریا و افزایش نیاز برای مقابله با حوادث طبیعی همچون طوفان‌های دریایی شتاب بیشتری خواهد گرفت. با افزایش نگرانی‌های به وجود آمده درباره ارزش اکولوژیک محیط‌های ایجاد شده، تلاش‌هایی برای ایجاد زیستگاه‌های جدید به‌منظور افزایش تنوع‌زیستی در حال جریان هستند. از این‌رو این مطالعه با هدف مقایسه بین الگوهای تنوع‌زیستی بین سطوح بسترهای مصنوعی و طبیعی و همچنین نقش ویژگی‌های شیب و ارتفاع جزرومدی در تعیین الگوهای تنوع‌زیستی صورت پذیرفت.مواد و روش‌ها: نمونه‌برداری  از 4 زیستگاه طبیعی  (سواحل صخره‌ای جزیره ناز، مسن، نقاشه و رمچاه) و 4 زیستگاه مصنوعی (بسترهای صخره‌ای موج شکن‌های جزیره ناز، پودر فرآوری ماهی، سلخ و رمچاه) در سواحل جنوبی جزیره قشم، به‌طور فصلی از تابستان 1395 تا بهار 1396 انجام پذیرفت. طی این مطالعه از نمونه‌برداری جوامع اپی‌بیوتیک در دو نوع بستر طبیعی و مصنوعی در هشت ایستگاه و سه سطح جزر‌ومدی طی چهار دوره نمونه‌برداری 960 عکس تهیه گردید.نتایج: پس از بررسی عکس‌ها و شناسایی نمونه‌های جمع‌آوری شده، 105 گونه شناسایی گردید که از این میان 65 گونه در بستر‌های طبیعی و 42 گونه در بسترهای مصنوعی مشاهده گردید. بسترهای طبیعی در مقایسه با بسترهای  مصنوعی دارای فراوانی (درصد پوشش) بالاتر جوامع اپی‌بیوتیک بودند. درصد پوشش اکثر گروه‌های تاکسونومی شناسایی شده در بسترهای طبیعی بالاتر بود بجز سه گروه تاکسونومی هیدروییدها، بریوزوا و شکم‌پایان که در بسترهای مصنوعی فراوانی (درصد پوشش) بیشتری را به خود اختصاص داده بودند. در مقایسه تعداد گونه نیز همین مدل مشاهده گردید و ایستگاه مسن، رمچاه و نقاشه به ترتیب بیشترین تعداد گونه را به خود اختصاص داده بودند. نتایج حاکی از تنوع گونه‌ای بالاتری در بسترهای طبیعی (14.99) در مقایسه با بسترهای مصنوعی (9.98) بود. آزمون permanova تفاوت معناداری در ساختار جوامع اپی بیوتیک بین بسترهای سخت طبیعی و مصنوعی و همچنین سطوح جزرومدی متفاوت در سواحل جنوبی جزیره قشم نشان داد (0.05>p).بحث: در مقایسه بین تعداد گونه در سطوح جزرومدی متفاوت تقریباً یک روند منظم افزایشی در تعداد گونه همراه با ارتفاع جزرومدی مشاهده گردید و تخته سنگ‌های ناحیه پایین جزرومدی در مقایسه با دو سطح دیگر جزرومدی دارای غنای گونه‌ای بالاتری بودند. هیچ‌یک از افراد جمعیت خارپوستان برروی سطوح صاف زیستگاه‌های مصنوعی مشاهده نشدند که این امر می‌تواند به‌دلیل شیب تند بسترهای مصنوعی و عدم وجود خردزیستگاه باشد که سبب شده است که این جوامع محیط مناسبی جهت استقرار پیدا نکنند. در بررسی گونه‌های تمیز دهنده دو زیستگاه طبیعی و مصنوعی مشخص شد که در مقایسه با بسترهای طبیعی، وسعت گسترش و رشد جلبک padina sp. برروی بسترهای مصنوعی به‌طور قابل‌توجهی کاهش داشته است و این ماکروجلبک یکی از گونه‌های موثر در تفاوت ساختار جمعیتی بین این دو زیستگاه بوده است. به‌نظر می‌رسد که شیب تند و بالا بودن قدرت امواج در بسترهای مصنوعی سبب شده است که این گونه نتواند به‌خوبی برروی بسترهای مصنوعی گسترش یابد. در مقابل ماکروجلبک centroceras clavulatum  بخوبی توانسته بود با ساختارهای مصنوعی سازگار شود و گسترش قابل توجهی برروی این ساختارها ایجاد کرده بود به‌طوری که بعد از padina sp. به‌ عنوان یکی از گونه‌های موثر در تفاوت ساختار جمعیت بین این دو زیستگاه معرفی شد. مطالعه حاضر نشان داد که ایجاد سطوحی با شیب کم، دامنه بیشتری از زیستگاه‌ها ایجاد می‌کند و با افزایش ناهمگنی بستر، چندین آشیانه اکولوژیک برای چندین گونه ایجاد می‌شود و در نهایت تنوع زیستی منطقه‌ای افزایش می‌یابد.

biodiversity patterns of rocky coastal and human-made structures in gheshm shorelines; role of slope and tidal levels characteristics in determining patterns of biodiversity

introduction: the coastal landscapes are constantly changing due to the increasing demand for structures aimed at economic, residential, and tourism activities. human-made constructions such as breakwaters, piers, and seawalls have become characteristic features alongside shallow habitats in intertidal and subtidal zones. this transformation accelerates in response to exponential population growth and climate change impacts, such as rising sea levels and the need to mitigate natural disasters like storm surges. concerns about the ecological value of these created environments have sparked efforts to establish new habitats to enhance biodiversity. therefore, this study aimed to compare biodiversity patterns between artificial and natural substrates, as well as to investigate the role of slope and tidal height characteristics in determining biodiversity patterns.materials and methods: sampling was conducted in four natural habitats (rocky shores of naz island, mosen, naqashah, and ramchah) and four artificial habitats (rocky substrates of naz island breakwaters, fish processing waste, selakh, and ramchah) along the southern shores of qeshm island, seasonally from summer 2016 to spring 2017. during this study, 960 photographs were taken of epibiotic communities from two types of substrates across eight stations and three tidal levels over four sampling periods.results: after analyzing the photographs and identifying the collected samples, 105 species were identified, of which 65 species were found in natural substrates and 42 species in artificial substrates. natural substrates exhibited a higher abundance (percentage cover) of epibiotic communities compared to artificial ones. most taxonomic groups identified had higher percentage cover in natural substrates, except for three groups: hydroids, bryozoans, and sponge-like organisms, which were more abundant in artificial substrates. a similar trend was observed in the number of species, with the stations of mosen, ramchah, and naqashah hosting the highest species counts. the results indicated greater species diversity in natural substrates (14.99) compared to artificial ones (9.98). permanova tests revealed significant differences in the structure of epibiotic communities between natural and artificial hard substrates, as well as across different tidal levels on the southern shores of qeshm island (p < 0.05).discussion: a nearly regular increasing trend in species count was observed with rising tidal height, with lower intertidal areas hosting higher species richness compared to the other two tidal levels. no echinoderm individuals were found on the flat surfaces of artificial habitats, likely due to the steep slope and lack of microhabitats, which prevented these communities from establishing. in examining the cleaner species in both natural and artificial habitats, it was found that the distribution and growth of the algae padina sp. on artificial substrates had significantly decreased compared to natural ones. this macroalga was one of the key species influencing the population structure differences between the two habitats. the steep slopes and high wave energy in artificial substrates likely hindered the successful spread of this species. in contrast, the macroalga centroceras clavulatum successfully adapted to artificial structures and established significant coverage on these substrates, making it one of the key species influencing the differences in population structure between the two habitats, following padina sp. this study demonstrated that creating low-slope surfaces leads to a broader range of habitats, increasing substrate heterogeneity and thereby providing multiple ecological niches for various species, ultimately enhancing regional biodiversity.