برنامه‌ریزی راهبردی کاهش هزینه اجتماعی آلودگی هوای شهر تهران ناشی از اتوبوس‌های درون شهری

مقدمه: شهر تهران به دلیل جمعیت زیاد، کمبود فضای سبز، بافت شهری نامناسب و تراکم ترافیک در ردیف آلوده ترین شهرهای جهان محسوب می گردد. آلودگی هوای شهر تهران یکی از چالش‌ های اساسی بهداشتی و محیط‌ زیستی است که می‌ تواند عواقب جدی برای سلامت شهروندان و هزینه‌ های اجتماعی آن‌ها به همراه داشته باشد. در این میان اتوبوس‌ های درون شهری به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی حمل و نقل عمومی، نقش مهمی در جابجایی مسافران دارند، اما در عین حال، به دلیل سوخت‌های فسیلی و فناوری‌های قدیمی، سهم عمده‌ای در انتشار آلاینده‌ها بر عهده دارند. این انتشار آلودگی به نوبه خود منجر به پیامدهای منفی و هزینه‌های زیادی برای جامعه می‌شود. لذا در مطالعه حاضر ضمن تعیین ارزش خسارت محیط زیستی ناشی از انتشار آلاینده در پایانه های اتوبوس های درون شهری تهران در سال  1399 بر اساس اطلاعات اخذ شده از سازمان حمل و نقل و ترافیک شهری شهرداری تهران، به تحلیل نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهای اتوبوس‌ های درون شهری در انتشار آلاینده های محیطی با استفاده از الگوی سوات پرداخته شده است.مواد و روش: تحقیق حاضر مبتنی بر روش رویکرد تحلیلی -توصیفی با استفاده از پژوهش میدانی و مطالعات کتابخانه‌ ای انجام شده است. بر این اساس ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید سیستم و ارائه راهکارهای کاهش آلودگی در قالب تحلیل استراتژیک swot صورت پذیرفته است. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از مصاحبه و تکمیل 60 پرسشنامه توسط خبرگان، کارشناسان و رانندگان مجموعه شش سامانه اصلی در شرکت اتوبوسرانی شهر تهران گردآوری گردید. روایی پرسشنامه ها توسط 10 نفر از کارشناسان صاحب نظر و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ ( 89/=0 α) مورد تایید واقع شده است.نتایج:  مطابق نتایج، هزینه اجتماعی آلایندگی در طول یک دوره سالانه ناشی از مصرف گازوئیل 829.43 میلیارد ریال برآورد گردیده که به محیط زیست تحمیل می‌ شود. رقم مذکور بر اساس قیمت سایه‌ ای معادل آلاینده co2 و بر مبنای قیمت سال 1399 درنظر گرفته شده است. همچنین نتایج نشان داد، مهم ترین نقاط ضعف آلودگی حمل و نقل عمومی کلان شهر تهران به ترتیب به اثرات نامطلوب ازدحام بالای ترافیکی در ساعت اوج بر عملکرد سامانه حمل و نقل عمومی و خصوصی و همچنین استفاده زیاد از خودروی شخصی به ویژه خودروهای تک سرنشین در انجام سفرهای درون شهری اختصاص دارد. علاوه بر آن طبق نتایج مهمترین تهدیدها شامل ساختار چند هسته ای کلان شهر تهران و وسعت زیاد محدوده شهری، موقعیت جغرافیایی شهر تهران و تغییرات آب و هوایی ناشی از ریزگردها می باشد. لازم به ذکر است، نمرات نهایی حاصل از تحلیل ماتریس عوامل داخلی (ife) و ماتریس خارجی (efe) به ترتیب برابر با 2.75 و 2.59 محاسبه شده است.بحث: بر این اساس وضعیت راهکارهای مورد نظر برای کاهش آلودگی در موقعیت تهاجمی قرار دارد که بر مبنای آن می بایست از توانمندی ها و پتانسیل های موجود و از ترکیب نقاط قوت و فرصت های پیش رو حداکثر بهره‌ مندی را به دست آورد. طبق نتایج احداث و توسعه سریع خطوط مترو، تعدد شبکه های بزرگراهی در شهر و اولویت مدیریت شهری جهت احداث و گسترش خطوط brt در مناطق مختلف شهر، مهم ترین نقاط قوت و هم چنین وجود پتانسیل تولید قطعات مربوط به ناوگان اتوبوسرانی جهت توسعه آن در داخل کشور، اثرگذاری بالای رسانه ها در تغییر دیدگاه ترافیکی شهروندان و امکان نظارت فنی بیش تر جهت استفاده بهینه تر از سوخت و کاهش مصرف آن، مهم‌ ترین فرصت ها در کاهش آلودگی توسط ناوگان عمومی است.

strategic planning to reduce the social cost of air pollution in tehran caused by buses in the city

introduction: due to its large population, lack of green spaces, inappropriate urban structure, and traffic congestion, tehran is considered one of the most polluted cities in the world. air pollution in tehran is one of the basic health and environmental challenges that can have serious consequences for the health of citizens and their social costs. in the meantime, city buses, as one of the main means of public transportation, play an important role in the movement of passengers, but at the same time, due to fossil fuels and old technologies, they are responsible for a major contribution to the emission of pollutants. this release of pollution in turn leads to negative consequences and high costs for society. therefore, in the present study, while determining the value of environmental damage caused by the emission of pollutants in the terminals of inner-city buses in tehran in 2020 based on the information obtained from the transportation and urban traffic organization of tehran municipality, analyzing the strengths and weaknesses, opportunities and threats of inner-city buses in the emission of environmental pollutants with the use of the swot model have been discussed.materials and methods: the current research is based on an analytical-descriptive approach using field research and library studies. based on this, the evaluation of the strengths, weaknesses, opportunities and threats of the system and the presentation of pollution reduction solutions have been carried out in the form of strategic swot analysis. for this purpose, the required information has been collected by interviewing and completing 60 questionnaires by experts, experts and drivers of six main systems in tehran bus company. validity of questionnaires was confirmed by 10 experts and its reliability was approved by cronbach alpha (α=0.93).results: according to the results, the social cost of pollution during an annual period caused by the consumption of diesel fuel is estimated at 829.43 billion rials, which is imposed on the environment every day. the mentioned figure is based on the shadow price equivalent of co2 pollutant and based on the price of 2020. also, the results showed that the most important weaknesses of public transport pollution in the metropolis of tehran are the adverse effects of high traffic congestion during peak hours on the performance of public and private transport systems, as well as the high use of private cars, especially single-passenger cars. carrying out intra-city trips is reserved. in addition, according to the results, the most important threats include the multi-nuclear structure of tehran metropolis and the large size of the urban area, the geographical location of tehran and climate changes caused by fine dust. it should be mentioned the final scores obtained from the analysis of the internal factor matrix (ife) and external matrix (efe) were calculated as 2.75 and 2.59, respectively.discussion: based on this, the situation of the desired solutions to reduce pollution is in an aggressive position, based on which it is necessary to get the maximum benefit from the existing capabilities and potentials and the combination of strengths and upcoming opportunities. according to the results of the construction and rapid development of metro lines, the multiplicity of highway networks in the city, and the priority of urban management to build and expand brt lines in different areas of the city, the most important strengths and also the potential of producing parts related to the bus fleet for its development inside the country the high impact of the media in changing the citizens’ traffic perspective and the possibility of more technical monitoring for more efficient use of fuel and reducing its consumption are the most important opportunities in reducing pollution by the public fleet.