ارزیابی توزیع فضایی خدمات اکوسیستم فرهنگی حوضه آبخیز شهر ایلام: مدل‌سازی ارزش زیبایی‌شناختی

مقدمه: خدمات اکوسیستم فرهنگی به عنوان یکی از اجزای خدمات اکوسیستم، مزایای نامشهود انسان از اکوسیستم‌ ها است که نقش اساسی در ارتقای رفاه انسان ایفا می‌کند. تغییرات سریع کاربری اراضی با آسیب به دارایی‌های اکولوژیک در حوزه آبخیز شهر ایلام باعث کاهش ظرفیت خدمات اکوسیستم فرهنگی از جمله کیفیت زیبایی‌ شناختی شده است. بنابراین ارزیابی عرضه خدمت اکوسیستمی زیبایی شناختی که نشان ‌دهنده ‌ی تنوع زیستی در مناطق شهری و شرایط مطلوب برای زندگی است، برای گنجاندن در برنامه ‌های آمایشی شهر ایلام در راستای اقدامات مدیریتی مناسب امری ضروری محسوب می‌ شود. بدین منظور در پژوهش حاضر، یک رویکرد یکپارچه برای تهیه نقشه زیبایی ‌شناختی با هدف نمایش توزیع مکانی عرضه خدمت زیبایی‌ شناختی در حوضه آبخیز شهر ایلام ارائه شده است که نتایج آن می‌ تواند تا حد زیادی بر برنامه‌ ریزی و تصمیم ‌گیری ‌های مدیریتی در مورد توسعه آینده به سمت پایداری شهری با حفظ اکوسیستم‌ های طبیعی تاثیر بگذارد.مواد و روش‌ها: توزیع فضایی عرضه خدمات اکوسیستمی زیبایی‌ شناختی در حوزه آبخیز شهری ایلام با استفاده از 12 معیار بصری و اکولوژیک، شامل: شیب، ارتفاع، ژئومرفولوژی، کاربری اراضی، ویژگی های زیستگاه، قابلیت دید مناطق پرتنوع، قابلیت دید جاده‌ ها، قابلیت مناطق مسکونی، قابلیت دید رودخانه، قابلیت دید پارک، تیپ و تراکم پوشش گیاهی بررسی شد. برای تهیه لایه‌ های قابلیت دید از دستور viewshed در نرم افزار terrset idrisi استفاده شد. سپس لایه ‌های ورودی با استفاده از توابع عضویت فازی و با استفاده از روش ترکیب خطی وزنی در سامانه arcgis10.8 ادغام شدند. در بین روش‌های تصمیم ‌گیری چند معیاره، از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (ahp) برای اولویت‌بندی معیارها استفاده شد.نتایج: بر اساس نتایج فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و با توجه به نتایج کارشناسان در بین معیارهای ورودی، قابلیت دید رودخانه، تیپ گیاهی و قابلیت دید نقاط پرتنوع به ترتیب با مقادیر 14/0، 127/0 و 116/0 بیشترین وزن را به خود اختصاص دادند. از طرف دیگر کمترین اهمیت و وزن در معیار قابلیت دید جاده‌ ها مشاهده شد. بر اساس نقشه نهایی کیفیت زیبایی ‌شناختی، بهترین کیفیت این خدمت در قسمت ‌هایی از شمال، شرق، جنوب شرقی و غرب حوضه آبخیز شهر ایلام است که این مکان ‌ها دارای بهترین قابلیت دید رودخانه، قابلیت دید مناطق پرتنوع، ارتفاع زیاد تا متوسط و با پوشش غالب جنگلی هستند.بحث: نتایج این مطالعه نشان داد که مناطق با پوشش جنگلی و مناطق با کاربری های انسانی به ترتیب بالاترین و پایین ترین ظرفیت این خدمت در منطقه مورد مطالعه را دارند که حاکی از اهمیت کاربری ‌های سبز طبیعی نسبت به کاربری ‌های مصنوعی و انسان ‌ساخت در ارائه خدمت زیبایی‌ شناختی است. این نتایج نشان می‌دهد که ظرفیت اکوسیستم حوضه آبخیز شهر ایلام در ارائه خدمت زیبایی ‌شناختی در مکان‌ های مختلف متغیر است و تحت تاثیر عوامل مختلفی به‌ویژه تغییرات توپوگرافی و الگوی کاربری اراضی است. از این رو، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی یک عامل مهم برای حفظ خدمات اکوسیستم است. زیرا تغییرات کاربری اراضی بر ظرفیت اکوسیستم برای تولید کالا و خدمات تاثیر می ‌گذارد. همچنین نتایج این پژوهش با ارائه الگوی توزیع فضایی پتانسیل خدمت زیبایی ‌شناختی می‌ تواند برای تصمیم‌گیران، مدیران و برنامه ‌ریزان شهری به منظور پایش و حفاظت از ارزش‌های زیبایی ‌شناختی و اتخاذ استراتژی ‌ها و برنامه ‌ریزی ‌های مدیریت منظر شهری در سیمای سرزمین منطقه مورد مطالعه مهم و مفید باشد.

cultural ecosystem services of ilam urban watershed: modeling aesthetic value

introduction: cultural ecosystem services, as one of the components of ecosystem services, are intangible human benefits from ecosystems that play a fundamental role in promoting human well-being. rapid changes in land use with damage to ecological assets in the ilam urban watershed have reduced the capacity of ecosystem services, including aesthetic quality. therefore, the evaluation of the supply of aesthetic ecosystem service, which shows the biological diversity in urban areas and favorable conditions for life, is considered essential for inclusion in the improvement plans of ilam city in line with appropriate management measures. in this vein, in the current research, an integrated approach to prepare an aesthetic map with the aim of showing the spatial distribution of the supply of aesthetic services in the ilam urban watershed has been presented, the results of which can greatly influence planning and managerial decisions regarding future development towards urban sustainability by preserving natural ecosystems.materials and methods: spatial distribution of providing aesthetic ecosystem services in ilam urban watershed using 12 visual and ecological criteria including: slope, elevation, geomorphology, land use, habitat characteristics, visibility of various areas, visibility of roads, visibility of residential areas, visibility of the river, visibility of the park, type and density of vegetation were investigated. to prepare visibility layers, viewshed function was used in terrset idrisi software. then, the input layers were integrated using fuzzy membership functions and using the weighted linear combination method in the arcgis 10.8 system. among the multi-criteria decision-making methods, analytic hierarchy process (ahp) method was used to prioritize the criteria.results: based on the results of the hierarchical analysis process and according to the results of the experts among the input criteria, visibility of the river, type of vegetation and visibility of diverse areas were assigned the most weight with values of 0.14, 0.127 and 0.116 respectively. on the other hand, the least importance and weight was observed in the measure of road visibility. based on the final map of aesthetic quality, the best quality of this service is in the parts of the north, east, southeast and west of the ilam urban watershed, where these places have the best visibility of the river, visibility of various areas, high to medium altitude and with dominant forest cover.discussion: the results of this study showed, that areas with forest cover and areas with human uses have the highest and lowest capacity of this service in the study area, respectively, which denotes the importance of natural green uses compared to artificial uses and human-made is in providing aesthetic service. these results indicate that the capacity of the watershed ecosystem of ilam city in providing aesthetic services varies in different places and is influenced by various factors, especially topographic changes and land use patterns. that is to say, prevent land use change is an important factor for maintaining ecosystem services. because the land use changes pattern affects the capacity of the ecosystem to produce goods and services. the results of this research also, by presenting the spatial distribution model of aesthetic service potential can be useful for decision makers, managers and urban planners in order to monitor and protect aesthetic values and it is important and useful to adopt urban landscape management strategies and plans in the landscape of the studied area.