تنوع زیستی، بومزادی و وضعیت حفاظتی گونه‌های گیاهی منطقه حفاظت شده پلنگ‌دره استان قم

مقدمه: گیاهان نقش کلیدی در تعادل اکوسیستم داشته و بنابراین برای پایداری محیط زیست حیاتی هستند. شناخت عناصر گیاهی موجود در یک منطقه به عنوان اصل زیربنایی برای سایر تحقیقات محسوب شده است و می ‌تواند نقطه شروعی برای مطالعات تکمیلی آینده باشد. تنوع زیستی یکی از جنبه‌های مهم حیات، به ویژه با توجه به اقلیم و کاربری زمین می‌ باشد. تخریب محیط‌ زیست و منابع طبیعی موجب انقراض گونه ‌های گیاهی و جانوری و درنتیجه کاهش تنوع زیستی در جهان شده است. نظر به این‌که امروزه انسان ‌ها با مشکلات متعدد محیط‌زیستی و تهدید تنوع زیستی مواجه هستند، بهترین راه برای نجات تنوع زیستی و درک ارزش ‌های آن، ارزیابی و پایش مستمر زیستگاه‌هاست. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تنوع زیستی گیاهی منطقه حفاظت شده پلنگ دره در استان قم و همچنین تعیین وضعیت بومزادی و حفاظتی گونه ‌های گیاهی منطقه انجام شده است. اطلاعات و نتایج بدست آمده از این تحقیق می ‌تواند در تبیین جایگاه مناطق حفاظت شده در حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی، سلامت محیط زیست و تدوین برنامه‌ های مدیریتی- حفاظتی مناسب، مورد استفاده قرار گیرد. مواد و روش‌ ها: منطقه حفاظت شده پلنگ دره استان قم در جنوب غربی و50 کیلومتری شهرستان قم واقع شده است. به‌منظور آشنایی با فلور منطقه طی بازدیدهای دوره ای، جمع‌ آوری نمونه‌ های گیاهی در فصول رویشی دو سال متوالی انجام گردید. پس از جمع ‌آوری نمونه‌ ها، ضمن یادداشت کردن مختصات محل، ارتفاع محل جمع‌ آوری و ویژگی‌ های گیاه، نمونه‌ ها پرس و خشک شدند و سپس بر اساس روش‌ های رایج و با استفاده از منابع معتبرگیاه‌ شناسی شناسایی شدند. ضمن تعیین وضعیت بومزادی و حفاظتی گونه‌ های گیاهی، شکل زیستی گیاهان براساس روش رانکیه و پراکنش جغرافیایی گونه ‌های گیاهی منطقه با استفاده از تقسیم ‌بندی زهری و لئونارد تعیین شد. به‌منظور ارزیابی تنوع زیستی پوشش گیاهی در امتداد یک شیب ارتفاعی، ارتفاع از سطح دریا در منطقه مورد مطالعه، به سه طبقه (1600-1900،1300-2200،1600-1900 متر) تقسیم شد. نمونه ‌برداری به‌صورت سیستماتیک- تصادفی از طبقات مختلف ارتفاعی منطقه مورد مطالعه انجام و شاخص‌ های تنوع زیستی محاسبه گردید.نتایج: نتایج نشان‌ دهنده وجود 171 گونه گیاهی متعلق به 126 سرده و 46 تیره در منطقه مورد مطالعه می‌ باشد. بزرگترین تیره گیاهی منطقه تیره کاسنی (asteraceae) است. از نظر شکل زیستی، 45 درصد گونه ها به همی کریپتوفیت‌ ها و 22 درصد به تروفیت ‌ها تعلق دارند. بررسی کورولوژی گونه‌ ها نشان می ‌دهد که بیش از 65 درصد فلور منطقه به ناحیه رویشی ایران - تورانی و 12 درصد به ناحیه رویشی ایران - تورانی و مدیترانه ‌ای تعلق دارند. 15درصد از گونه ‌های شناسایی شده بومزاد ایران بوده و برخی از گیاهان در فهرست گونه ‌های آسیب ‌پذیر و یا در معرض خطر انقراض قرار دارند. ارزیابی شاخص‌ های تنوع زیستی در طبقات مختلف ارتفاعی نشان می ‌دهد که شاخص‌ های تنوع گونه‌ ای و غنای گونه‌ ای در طبقه ارتفاعی حدواسط به بیشترین حد خود رسیده و با افزایش ارتفاع از تنوع گونه‌ ای کاسته می ‌شود.بحث: شناخت عناصر گیاهی یک منطقه یک اقدام ضروری و قدم اول در حل مسائل اکولوژیکی مانند حفاظت زیستی و مدیریت منابع طبیعی و ارزیابی شرایط محیط‌زیستی است. حضور فراوان برخی عناصر گیاهیِ شاخصِ تخریب و همچنین فراوانی تروفیت ‍‌ها در منطقه مورد مطالعه، نشان ‌دهنده اقلیم خشک و کمبود نزولات جوی و همچنین تخریب ‌های صورت گرفته در منطقه به‌علت چرا و فعالیت ‌های انسانی غیرمجاز می‌ باشد. از آن‌جائی‌که منطقه مورد مطالعه یک منطقه حفاظت شده بوده و از پوشش گیاهی متنوع و بومزادی مناسبی بهره می ‌برد، و برخی از گیاهان بومزاد منطقه مستعد آسیب ‌پذیری و یا در معرض خطر قرار دارند، مدیریت دقیق تر حفاظتی باید در دستورکار قرار گیرد.

biodiversity, endemism and conservation status of plant species in the palang-dareh protected area, qom province

introduction: plants play a key role in the balance of ecosystems and therefore are vital for the sustainability of the environment. any knowledge about the plant species of a region is considered the basic principle for other research and can be a starting point for future supplementary studies. biodiversity is one of the important aspects of life, especially considering the climate and land use. destruction of the environment and natural resources has caused the extinction of plant and animal species and consequently, the reduction of biodiversity in the world. given that today humans are facing numerous environmental issues and threats to biodiversity, the best way to save biodiversity and understand its values is to continuously evaluate and monitor natural habitats. the present study was conducted with the aim of investigating and analyzing plant biodiversity in the plang-dareh protected area in qom province, as well as determining the endemism and conservation status of plant species in the area. the results obtained from this research can be used to explain the role of protected areas in the preservation and maintenance of genetic resources, environmental health and the development of appropriate management-protection plans.materials and methods: palang-dareh protected area is located southwest of qom province. in order to make a contribution to the flora of the region during periodic visits, plant samples were collected in the growing seasons for two consecutive years. any information about collected samples was noted, and the samples were pressed and dried. plant species were identified using relevant floras. in addition to determining the endemic and conservation status of plant species, the life form of plants was determined based on the raunkier method and the chorology of plant species in the study area was determined using zohari and leonard classification. in order to evaluate the biodiversity of vegetation along an altitude gradient, the height (a.s.l.) in the study area was divided into three zones (1600-1900, 1300-2200, 1600-1900 meters). systematic-random sampling was done from different altitude zone of the study area and biodiversity indices were calculated.results: based on our results there are 171 plant species belonging to 126 genera and 46 families in the studied area. the family asteraceae is the richest plant family in palang-dareh. in terms of life form, 45% of the species belong to hemicryptophytes and 22% to therophytes. the chorology of the species showed that more than 65% of the flora of the palang-dareh protected area belong to the irano-turanian chorotype and 12% belong to the irano-turanian and mediterranean phytogeographical regions. 15% of the identified species are endemic to iran and some plants are on the list of vulnerable or endangered species. the evaluation of biodiversity indices in different altitude zones revealed that the species diversity and species richness indices have reached their maximum in the intermediate altitude zone and the species diversity decreases with increasing altitude.discussion: having comprehensive knowledge about the vegetation of an area is an essential and the first step in solving ecological issues such as biodiversity conservation, natural resources management and, assessment of environmental conditions. the dominance of a dry climate as well as over-grazing and unauthorized human activities have led to the high prevalence of certain plant species (known as indicators of destruction) and also therophytes in the studied area. enjoying diverse vegetation and suitable natural habitats, protected areas have an essential role in biodiversity conservation. based on our results some endemic plants of the area have vulnerable or endangered conservation status so that, more precise conservation plans should be put on the agenda.