ارزیابی ریسک آلودگی هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای رسوبات در بازه ی شهرستان دزفول تا خلیج فارس (استان خوزستان، ایران)

مقدمه: هیدروکربنهای آروماتیک چندحلقه ای توسط فعالیت های انسانی به محیط زیست وارد شده و در بستر آب رسوب می کنند. این ترکیبات از جمله آلاینده های محیط زیست به شمار می روند و به شدت برای سلامتی انسان و سایر جانداران حتی در مقادیر بسیار کم مضر هستند. به همین دلیل، تعیین غلظت این آلاینده ها برای ارزیابی کیفیت آب رودخانه ها بسیار اهمیت دارد. از حدود صد ترکیب pahs که توسط سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا شناسایی شده است، 16 ترکیب بیشترین تخریب و بیماری زایی را دارند و به همین دلیل به عنوان آلاینده های پیشگام معرفی شده اند. در پژوهش حاضر به تعیین غلظت این آلاینده ها در رودخانه کارون پرداخته شد.مواد و روش ها: در این تحقیق، تعداد 29 نمونه رسوب در محدوده ی چم گلک در شمال خوزستان تا چوئیبده در جنوب خوزستان در سال 1401  برداشت شد. نمونه های برداشت شده بلافاصله در ظروف شیشه ای و در دمای 10- درجه سانتیگراد نگهداری شده و به آزمایشگاه منتقل شدند. تا زمان استخراج، نمونه ها در دستگاه خشکاننده ی انجمادی خشک شده سپس در فریزر با دمای 50- درجه سانتی گراد نگهداری شدند. پیش از انجام عملیات استخراج، کلیه نمونه ها به وسیله ی کوبیدن در هاون چینی، پودر شده و از الک کوچکتر از 0.63 میکرون عبور داده شدند. پس از تعیین مقادیر هر کدام از هیدروکربن های مورد نظر توسط دستگاه دوینکس 350، منشاء ترکیبات از نظر سوختی یا نفتی بودن تعیین گردید. در نهایت غلظت ترکیبات به دست آمده با استاندارد کیفیت رسوب آمریکا مقایسه شدند. در این استاندارد، دو دسته خطر erl و erm برای آلودگی رسوبات در نظر گرفته شده است.نتایج: براساس میانگین غلظت هیدروکربن های مورد مطالعه، فلورانتن بنزو b و فنانترن بیشترین آلودگی را به نسبت غلظت در بین کلیه هیدروکربن های مورد مطالعه داشتند. غلظت فلورانتن بنزو k، فلورن، پایرن و پایرن ایندن (1,2,3,c,d) نیز بیشتر از یک میکروگرم بر کیلوگرم رسوب بود که نسبت به میانگین غلظت سایر هیدروکربن ها بالا بود. سایر هیدروکربن ها میانگین غلظت کمتر از 0.80 میکروگرم بر کیلوگرم داشتند. حداقل غلظت کل هیدروکربنهای چند حلقه ای بین 2.15-0.01 میکروگرم بر کیلوگرم و حداکثر غلظت آن ها بین 8.97-0.05 میکروگرم بر کیلوگرم رسوب متغیر بود. نتایج چولگی (0.75 >skw < 3/0) نشان داد که تغییرات مکانی زیادی برای همه ی آلاینده ها وجود داشت لیکن آنتراسن با چولگی 3.0 دارای بیشترین تغییرات مکانی، با بیشترین غلظت در جنوب رودخانه کارون و فلورانتن بنزو b نیز دارای چولگی 0.75- و بیشترین غلظت آلاینده در شمال رودخانه کارون بود. به جز چهار هیدروکربن فلورانتن بنزو b و k، پایرن ایندن (1,2,3,c,d) و پرلن بنزو (g,h,i)، غلظت اکثر آلاینده ها در رودخانه کارون کمتر از حد استاندارد کیفیت رسوب آمریکا (

risk assessment of polycyclic aromatic hydrocarbons (pahs) pollution from dezful city to the persian gulf (khuzestan province, iran)

introduction: polycyclic aromatic hydrocarbons (pahs) are introduced into the environment by human activities and are deposited in the river bed. these compounds are among environmental pollutants and are extremely harmful to human health and other living things even in very small amounts. for this reason, determining the concentration of these pollutants is very important to evaluate the quality of river water. about a hundred compounds of pahs that have been identified by the environmental protection agency. they have 16 major harmful and pathogenic compounds, and for this reason, they have been introduced as pioneering pollutants. for this purpose, in the present study, the concentrations of pahs were determined in the karun river.materials and methods: in this study, 19 samples of pahs were collected along the karun river from cham golak in the north of khuzestan to choibedeh in the south of khuzestan in 2022. the collected samples were immediately stored in glass bags at a temperature of -10°c and transported to the laboratory. until the time of extraction, the samples were dried in a freeze dryer and then kept in a freezer at -50°c. before the extraction operation, all the samples were powdered and passed through a sieve with mesh less than 0.63. after determining the amounts of each of the desired pahs, using dionex™ ase™ 3, it was determined whether the pahs has fuel or petroleum origin. finally, the concentrations of the obtained pahs were compared with the american sediment quality guidelines. in this standard, two risk categories, erl and erm, are considered for sediment pollution.results: based on the average concentration of studied pahs, benzo (b) fluoranthene and phenanthrene were the most polluted in proportion to concentration among all studied pahs. the concentration of benzo (k) fluoranthene, fluorene, pyrene and indeno (1,2,3-c,d) pyrene was also more than 1 μg.kg-1 of sediment, which was high compared to the average concentration of other pahs. other pahs had an average concentration of less than 0.80 μg.kg-1. the minimum concentration of hydrocarbons varied between 0.01-2.15 μg.kg-1 and their maximum concentration between 0.05-8.97 μg.kg-1 of sediment. the results of skewness (-0.75