مدیریت تعارض و تهدیدهای گور ایرانی equus hemionus onager در زیستگاه های طبیعی و مراکز تکثیر و معرفی مجدد در ایران

مقدمه: گور ایرانی equus hemionus onager تنها فردسم و بزرگ‌ترین علفخوار وحشی ایران است که با جمعیتی در حدود 1300 فرد در مجموعه حفاظتی بهرام گور و پارک ملی توران پراکندگی دارد. در مناطقی که برای تکثیر و معرفی مجدد معرفی شده‌اند، افزایش جمعیت و معرفی مجدد در مراکز تکثیر و معرفی مجدد استان یزد و پارک ملی کویر با موفقیت همراه بود و سایر مناطق به‌واسطه در نظر نگرفتن عوامل جمعیت‌شناختی مانند ترکیب سنی و جنسی جمعیت بنیان‌گذار، رقابت‌های درون و بین گونه‌ای، کمبود اطلاعات از وضعیت ژنتیکی و درون‌آمیزی و عوامل مدیریتی مانند رهاسازی سخت، موفقیتی نداشتند. در این مطالعه به بررسی تهدیدات گور ایرانی در زیستگاه‌های طبیعی، وضعیت مراکز تکثیر و معرفی مجدد و ارائه راهکارهای مدیریتی و حفاظتی آن پرداخته شده است.مواد و روش ها: منابع علمی، گزارش ها و مستندات موجود در ادارات کل سمنان، یزد، فارس، کرمان و دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص تهدیدات، جمعیت گذشته و حال و تلفات گور ایرانی مورد مطالعه قرار گرفت. جمع آوری داده ها به وسیله مصاحبه با محیط بانان، کارشناسان و تکمیل فرم های اطلاعات گونه شامل جمعیت، تهدیدات و پیشنهادهای کارشناسی استان های مربوطه جمع آوری شد. بر اساس بازدیدهای میدانی و بررسی زیستگاه های طبیعی و مراکز تکثیر و معرفی مجدد گونه در استان های فارس و سمنان  نسبت به صحت سنجی اطلاعات اقدام گردید.نتایج: طی حدود دو دهه گذشته به‌واسطه مدیریت زیستگاه و کاهش تهدیدات گونه در مجموعه حفاظتی بهرام گور، جمعیت گونه روند رو به رشدی داشته است. این در حالی است که وضعیت جمعیت آن در مجموعه حفاظتی توران که از دهه 1350 و 1360 شمسی روند کاهشی شدیدی را تجربه کرده، از حدود 20 سال گذشته تقریباً ثابت بوده است. مهم ترین تهدیدات گونه عبارتند از تخریب و از بین رفتن یکپارچگی زیستگاه، عدم وجود امنیت، شکار غیرمجاز، درون‌آمیزی، برون‌آمیزی، بروز بیماری‌ها در جمعیت های طبیعی، مرگ و میر جاده ای، توسعه معادن، خشکسالی‌ و تغییر اقلیم و بهره برداری فصلی از پوشش گیاهی که ناشی از فعالیت‌های انسانی هستند. چرای بی رویه توسط دام اهلی موجب رقابت غذایی و کاهش آب در دسترس در چشمه‌ها برای گونه می‌شود. در مراکز تکثیر و معرفی مجدد نیز عدم شناخت وضعیت ژنتیکی جمعیت‌ها، نرخ رشد بسیار پائین گونه و کره‌کشی از جمله تهدیدات هستند. مشکلات مدیریتی از جمله عدم تداوم تامین منابع مالی و تجهیزات، عدم مدیریت پایدار با گذر زمان، رهاسازی سخت به واسطه کمبود بودجه، تجهیزات و هم چنین عدم رعایت نسبت جنسی جمعیت بنیان گذار می تواند در عدم موفقیت این مراکز موثر باشد.بحث: شناسایی تهدیدات گونه و معرفی روش های کاهش اثر تهدید، تدوین برنامه جامع تکثیر و معرفی مجدد گونه و اجرای برنامه اقدام حفاظت از جمعیت و زیستگاه های طبیعی آن در کوتاه و بلند مدت در زیستگاه‌ها از راهبردهای مهم حفاظت از گور ایرانی می باشد. اجرای برنامه های حفاظت مشارکتی با حضور ذی نفعان کلیدی دولتی و مردمی می تواند در اثربخشی برنامه های حفاظتی موثر باشد.

management of conflicts and threats of the endangered persian wild ass (equus hemionus onager) in natural habitats and breeding and re-introduction centers in iran

introduction: the persian wild ass equus hemionus onager is the only odd-toed ungulates (perissodactyla) and largest wild herbivore in iran, with a population of about 1300 individuals, distributed in the bahram-e gur conservation complex and touran biosphere reserve. from the semi-captive reproduction and reintroduction centers, they had population growth in the centers of yazd province and kavir national park. in other centers were not successful due to not considering demographic factors such as the age and sex composition of the founder population, intra- and inter-species competition, lack of information on genetic status and inbreeding and management factors such as hard release. in this study, the threats of the persian wild ass in natural habitats, the state of reproduction and reintroduction centers, and management and conservation strategies have been discussed.materials and methods: scientific sources, reports and documents available in the semnan, yazd, fars and kerman provincial office and the wildlife conservation and management bureau of the department of the environmental were studied regarding the threats, past and present population and fatalities of the persian wild ass. data collection was done by interviewing environmentalists, experts and completing species information forms including population, threats and expert suggestions of the respective provinces. based on the field visits and investigation of natural habitats and reproduction and reintroduction centers in fars and semnan provinces, information was verified.results: over the past two decades, the population of the species has been growing in the bahram-e gur conservation complex, due to habitat management and the reduction of threats. while the species’ population status in the touran biosphere reserve has experienced a sharp decline since the 1970s and 1980s, and this trend has been almost stable for the past 20 years. the most important threats to the persian wild ass due to human activities include destruction and fragmentation of habitats, poaching for meat, inbreeding, the occurrence of diseases in natural populations, seasonal use of vegetation, road kills, development of mines, drought, and climate change. overgrazing by livestock reduces food availability, and also reduces the availability of water at springs. in semi-captive breeding and re-introduction centers, the lack of knowledge of the genetic status of populations, the very low growth rate, and infanticide are among the threats to the species. management problems such as non-continuity of providing financial resources and equipment, lack of sustainable management with the passage of time, hard release due to lack of funds, equipment, and also non-observance of the gender ratio of the founding population can be effective in the failure of these centers.discussion: the important strategies for conserving the persian wild ass in the short- and long-term include identifying the threats and introducing methods to reduce the effect of the threat, developing a comprehensive plan for reproduction and reintroduction of the species, and implementing the action plan for the conservation of the population in the habitats. the implementation of participatory conservation programs with the key stakeholders can be effective in the conservation programs.