بررسی اثربخشی رویکرد آموزش غیرمستقیم مبتنی بر اسکرچ محیط‌زیستی در حفاظت از منابع آب

مقدمه: ظرفیت‌سازی اجتماعی و افزایش آگاهی اقشار مختلف جامعه از طریق آموزش مسائل مرتبط با حوزه آب و محیط‌زیست یکی از بنیادی‌ترین موضوعات کشور به شمار می‌رود تا حفاظت از آب و محیط‌زیست به الگوی رفتاری در جامعه تبدیل گردد. مدل‌های بسیاری برای بررسی جایگاه علوم رفتاری در زمینه‌ی مدیریت منابع آب توسعه‌یافته‌اند که اکثر آن‌ها با تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده‌ی (tpb) و ساختاردهی رفتارهای حفاظتی آب، سازماندهی شده‌اند که در پیش‌بینی رفتار اثبات‌شده و رشد و تکامل، موفقیت داشته و توسعه مدل بالادستی این پژوهش نیز از این طریق صورت گرفته است. با توجه به این‌که کودکان به‌عنوان وارثان آینده‌ی منابع و دانشجویان به‌عنوان قشر تاثیرگذار جامعه از اهمیت خاصی برخوردارند، بنابراین می‌بایست آن‌ها را برای پذیرش اجرای نقش حفاظت از آب به بهترین شکل ممکن ترغیب نمود. لذا هدف این پژوهش، شناسایی فاکتورهای روان‌شناختی موثر بر منطق رفتاری و تمایلات رفتاری دانش‌آموزان و دانشجویان برای مشارکت در حفاظت از آب از طریق یک مدل اجتماعی-روان‌شناختی و بررسی اثربخشی آموزش غیرمستقیم و غیررسمی با رویکرد مبتنی بر اسکرچ محیط ‌زیستی است.مواد و روش‌ها: در این پژوهش، رفتار 90 دانش‌آموز در سه مقطع تحصیلی ابتدایی، متوسطه اول و دوم و همچنین 30 دانشجوی منتخب دختر و پسر در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد شهر کرج در ارتباط با آب، در محور حفاظت از آب مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور پرسشنامه‌ای بر اساس مولفه‌های تعریف‌شده‌ی مدل بالادستی شامل نیت، نگرش، کنترل رفتار درک شده، هنجار اخلاقی، درک از ریسک، هنجار ذهنی، رفتار، اعتماد و عادت و با تکیه ‌بر مرور منابع بین‌المللی به‌منظور تعیین منطق رفتاری جامعه‌ی آماری پژوهش در قبال گزینه‌های سیاستی مذکور طراحی و تهیه گردید.نتایج: نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که برنامه‌های آموزشی غیرمستقیم و غیررسمی صورت گرفته با رویکرد برنامه‌نویسی اسکرچ و با مثال‌های مرتبط با حفاظت از منابع آب (اسکرچ محیط‌زیستی)، تاثیر مثبتی بر نگرش افراد نسبت به حفاظت از آب، هنجارهای ذهنی، کنترل رفتاری درک شده، تمایل رفتار نسبت به حفاظت از آب و هنجارهای اخلاقی داشته است. همچنین آموزش در دانش‌آموزان دختر، در مولفه‌ی نگرش موثرتر بوده است؛ اما در دانش‌آموزان پسر، میزان آگاهی و بینش در مورد مسائل مربوط به حفاظت آب در پیش‌آزمون بالاتر بوده است.بحث: در طراحی کمپین‌های آموزشی بهتر است در وهله اول به ‌قصد افراد برای صرفه‌جویی در مصرف آب و سپس عملی شدن این امر، توجه شود. همچنین با توجه به این‌که هرچه آموزش‌ها در سنین کمتر شروع شوند، نتایج مطلوب‌تری را به همراه دارد؛ لذا می‌بایست به امر آموزش در سنین پایین‌تر، توجه ویژه‌ای شود. به علاوه، برنامه‌های آموزشی بیشتر با تاکید بر آموزش‌های غیرمستقیم و غیر رسمی در جهت سهولت حفاظت از آب صورت گیرد تا رفتار حفاظت از آب در میان دانش‌آموزان و دانشجویان  بهبود یابد.

investigating the effectiveness of the indirect education approach based on environmental scratch in the conservation of water resources

introduction: social capacity building and raising awareness on water and environmental problems through education of different groups of people is one of the most fundamental issues that should be considered so that the protection of water and the environment becomes a behavior pattern in society. among the foundations of participation in the field of water resources and environmental protection, we can mention building cultural capacity, which has a function beyond academic, professional, and human resources training. many models have been developed to examine the position of behavioral sciences in the field of water resources management, most of them are organized with the theory of planned behavior (tpb) structuring water conservation behaviors, which has been successful in predicting proven behavior and growth and development. the upstream model of this research is also developed through it. considering that children as the future heirs of resources and students as influential segments of society are of particular importance, so, they should be encouraged to accept the role of protecting water resources in the best possible way. therefore, the purpose of this research is to identify the psychological factors affecting the behavioral logic and behavioral tendencies of students to participate in water conservation through a socio-psychological model and to investigate the effectiveness of indirect and informal education with an environmental scratch approach.materials and methods: in this research, the behavior of 90 students in three levels of education, primary, first, and second secondary, as well as 30 selected male and female undergraduate and master’s students in karaj city, about water, was investigated in the two axes of water consumption reduction and water reuse. for this purpose, a questionnaire was designed and prepared based on the defined components of the upstream model including intention, attitude, perceived behavior control, moral norm, understanding of risk, subjective norm, behavior, trust, and habit, and based on the review of international sources and interviews with experts to determine the behavioral logic of the statistical population of the research regarding the aforementioned policy options.results: the obtained results showed that the indirect and informal educational programs for water protection have had a positive effect on people’s attitudes towards water protection, subjective norms, perceived behavioral control, behavioral inclination towards water protection, and moral norms. also, education in female students has been more effective in the attitude component, but in male students, the level of knowledge and insight about water protection issues in the pre-test has been higher. in addition, education among primary students has been more effective than in first-secondary students.discussion: in designing educational campaigns, it is better to pay attention to the intention of people to save water consumption and then implement this. also, considering that it seems that the younger the training starts, the better the results. therefore, special attention should be paid to education at younger ages. in addition, more educational programs should be carried out with an emphasis on indirect and informal education to facilitate water conservation for improving the behavior of water conservation among students.