تحلیل محتوای اصول و مولفه‌های قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی ایران

پیشینه و هدف: قانون وسیله‌ای است برای بیان ارزش‌هایی که مطابق با زمان تغییر می‌کنند و هم چنین، منعکس‌کننده‌ مهم‌ترین و بنیادی‌ترین اصول مورد قبول یک حاکمیّت است. فصل‌بندی قانون یکی از مهم‌ترین نکات ساختاری در هنگام تدوین قوانین است. علی‌رغم این که با تحلیل اصول و مولفه‌های به‌کار برده شده در متن قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی می‌توان مهم‌ترین مسائل و مشکلات مورد تاکید سیاست‌گذاران و سیاست‌گذاری‌های دولت‌ها برای اولویّت‌بندی و حل مسائل محیط‌زیستی را نشان داد امّا کمتر پژوهشی را می‌توان دید که اصول و مولفه‌های موجود در متن قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی را از منظر تطبیقی بررسی کند. بنابراین، این پژوهش با تمرکز بر اسناد و قوانین بالادستی کشور و هم چنین بیانیه‌های کنفرانس‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی مهم‌ترین اصول و مولفه‌های مورد تمرکز نهادهای قانون‌گذار را از مقطع زمانی کودتای رضاخان تا پایان دولت دوازدهم بررسی و مقایسه می‌کند. مواد و روش‌ها: در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مهم‌ترین اصول و مولفه‌های قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی ایران استخراج شد. سپس برای نمایش درجه‌ی اهمیّت اصول و مولفه‌ها از رویکرد تحلیل شبکه و نرم‌افزارهای ucinet و netdraw استفاده شد. لازم به ذکر است که برای تعریف اصول و مولفه‌های قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی بر سیاست‌های کلی نظام در بخش‌های منابع آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست، اصل‌های 40، 44، 45، 47، 48 و 50 قانون اساسی، بیانیه‌های کنفرانس سازمان ملل درباره محیط‌زیست و انسان، کنفرانس سازمان ملل درباره محیط‌زیست و توسعه، دستور کار 21 و اجلاس جهانی توسه پایدار تمرکز شده‌است. نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد که بیش‌ترین مولفه‌های به‌کاربرده شده در مقاطع زمانی اجرای اصلاحات ارضی تا انقلاب اسلامی (57-1341) با 29 مولفه، دولت‌های یازدهم و دوازدهم (1399-1392) با 28 مولفه و پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی (1367-1357) با 27 مولفه است. هم چنین دولت‌های هفتم و هشتم (1383-1376) با 12 مولفه و دولت‌های نهم و دهم (1391-1384) با 15 مولفه کمترین مولفه‌ها را نسبت به سایر مقاطع زمانی دارند. تمامی مولفه‌های مورد توجّه در دولت‌های نهم و دهم مرکزیّت درجه (14)‌ و مرکزیّت بینابینی (0.02)‌ یکسانی دارند که به‌معنای درجه‌ی اهمیّت یکسان این 15 مولفه از نظر نهاد قانون‌گذار است. علی‌رغم این که در هر دوره‌ی زمانی مولفه‌های به‌کار برده شده در متن قوانین و هم چنین درجه‌ی اهمیّت آن‌ها تفاوت‌هایی را دارند و در هر مقطع زمانی نهادهای قانون‌گذار برخی از اصول دوره‌های قبلی را حفظ، برخی را حذف و اصول جدید دیگری را جایگزین می‌کنند امّا مولفه‌های «اولویت‌بندی و حق تقدم»، «آلودگی»، «پایش، نظارت و بازرسی»، «رعایت و بررسی اصول علمی و فنّی»، «مالی و اقتصادی» و «مشارکت و همکاری» در تمامی دوره‌های زمانی مورد توجّه قرار گرفته‌است. به‌عبارتی این مولفه‌ها وجه اشتراک تمامی مقاطع زمانی است. مقایسه‌ی اصول و مولفه‌های موجود در قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی ایران با اصول و مولفه‌های اسناد بین‌المللی نشان می‌دهد که بیش‌تر مولفه‌های قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی ایران در بیانیه‌‌ی کنفرانس سازمان ملل درباره محیط‌زیست و انسان و بیانیه‌‌ی کنفرانس محیط‌زیست و توسعه قرار دارند.بحث: علی‌رغم این که حقوق محیط‌زیستی ایران تحت تاثیر عضویّت در سازمان‌ها و آژانس‌های بین‌المللی و پذیرش بیانیه‌های پایانی نشست‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی قرار گرفته است امّا نهادهای قانون‌گذار در ایران بر بعضی از اصول و مولفه‌های بیانیه‌های کنفرانس‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی تمرکز سطحی دارد. به این معنا که نهادهای قانون‌گذار این مولفه‌ها را در یک مقطع زمانی به متن قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی اضافه و در مقطع زمانی بعدی حذف می‌کنند. مانند مولفه‌ی «ارزیابی» و سایر مولفه‌هایی که به‌طور مستقیم و غیرمسقیم به مولفه‌ی «ارزیابی» اشاره دارند.

content analysis of the principles and axes of the environmental regulation and legislation in iran

introduction: laws are reflecting values that are changing and reflect the principles and values of the acceptable in a statehood. the chaptering of the legislation and regulation are one of the most important structural points when drafting the regulation and legislation. because the principles and the axes of the environmental regulation and legislation show the most important environmental concerns and problems, and policies and activities of state to prioritize and resolve environmental problems. however, there are fewer studies available about the investigation of the principles and axes of environmental regulation and legislation from a comparative perspective. this article examines the principles and axes in environmental legislation and regulation.materials and methods: the paper follows the method of qualitative content analysis for the definition and determination of the principles and axes of environmental legislation and regulation. in this regard, it used the upstream documents of iran’s and the statements of international conferences for the definition and determination of the principles and axes of environmental legislation and regulation. such as: the general policies of the system in the sectors of water resources, natural resources and environment, articles 40, 44, 45, 47, 48 and 50 of the iran’s constitution, declaration of the united nations conference on the human and environment, declaration of united nations conference on environment and development, declaration of the agenda 21 and world summit on sustainable development plenary statement. then, it uses of network analysis method and software of ucinet and netdraw in order to show degree centrality and betweenness centrality of the principles and axes.results: the results show that the most axes are in the period of the implementation of the land reform to the islamic revolution (1962-1978) with 29 axes, the eleventh and twelfth governments (2013-2020) with 28 axes, and the victory of the islamic revolution to the end of the war (1978-1988) with 27 axes. also, the seventh and eighth governments (1997-2004) with 12 axes and the ninth and tenth governments (2005-2012) with 15 axes have the least axes compared to other periods. all axes are of equal importance in the ninth and tenth governments. in other words, all axes have the same degree centrality (14) and betweenness centrality (0/02). despite the fact that the principles and axes are different in each period, but the principles of &prioritization and priority right&, &pollution&, &monitoring and inspection&, &investigation of scientific principles&, &economic growth and development& and &participation and cooperation& are common in all governments. in addition, comparing the principles and axes of iran’s environmental regulation and legislation with the principles and axes of international environmental documents shows that most of the axes used in the environmental regulation and legislation of iran are located in the declarations of the united nations conference on the human and environment and the united nations conference on environment and development.discussion: although, iran’s environmental legislation and regulation are affected by acceptance of the statements of international conferences and membership in international organizations, but legislative institutions have a superficial focus on some principles and axes of the statements of international conferences. in other words, legislative institutions add these axes to the text of environmental regulation and legislation in a period of time and delete those at a later period of time. such as the &evaluation& principle and other principles that directly and indirectly refer to the &evaluation& principle.