شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر آلودگی هوای شهر تهران با رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری

پیشینه و هدف: آلودگی هوا بحرانی است که در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان با آن روبرو هستند. شهر تهران، مدت‌ها است که با مشکل آلودگی هوا مواجه است و حل آن به یکی از مطالبات مهم اجتماعی تبدیل شده و ابعاد بین‌المللی نیز یافته است. پدیده آلودگی هوای تهران سال هاست که تهران را درگیر کرده و در چندین سال گذشته با ورود به فصل سرد و زمستان پایتخت‌نشینان را با معضل جدی روبه رو می‌کند و با وجود تمام اقدامات انجام شده برای جلوگیری از ورود آلودگی باز هم شاهد روزهایی هستیم که مدارس تعطیل می‌شود و طرح زوج و فرد کردن ماشین‌ها نیز هم چنان ادامه می‌یابد؛ اما آلودگی قرص و محکم پابرجاست. نتایج مطالعات پیشین حاکی از تاثیر عوامل مختلفی از جمله عوامل جغرافیایی، ویژگی‌های طبیعی شهر، وارونگی دمایی و آلاینده‌های صنعتی در آلودگی هوا دارد. هدف از این پژوهش، ارائه مدلی برای شاخص‌های آلودگی هوای شهر تهران است. مواد و روش ها: تحقیق حاضر از لحاظ نوع و هدف پژوهش، کاربردی و از جنبه روش جمع‌آوری داده‌ها، توصیفی- تحلیلی می باشد. در این مطالعه، پژوهشگر پس از شناسایی عوامل موثر بر آلودگی هوای شهر تهران با بهره‌گیری ازنظر خبرگان مربوطه، تکنیک مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ism) را برای سطح‌بندی و تفسیر روابط مفهومی شاخص‌های مذکور به‌کاربرده است. با مرور ادبیات پژوهش و اخذ نظر خبرگان، موضوع در قالب شش شاخص (وارونگی دمایی، موقعیت جغرافیایی- اقلیمی، آلایندگی کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها، کیفیت پایین وسایل نقلیه و سوخت مصرفی، پایین بودن سرانه فضای سبز، تراکم بالای جمعیت تهران) مورد شناسایی قرار گرفت. سپس پرسشنامه ماتریسی ساخت‌یافته برای تعیین ارتباطات بینابینی این شاخص‌ها تدوین گردید. داده‌های حاصل از پرسشنامه با استفاده از مدل‌سازی ساختاری تفسیری، تحلیل و در پنج سطح در یک شبکه تعاملی ترسیم شد. نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد هم عوامل صنعتی و هم عوامل اقلیمی می‌توانند بر آلودگی هوای تهران موثر باشند. با توجه به نتایج حاصل از مدلسازی، شاخص «آلایندگی کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها» در بالاترین سطح قرار گرفته است لذا انتقال کارخانجات سطح شهر و جلوگیری از احداث کارخانجات جدید داخل شهر به عنوان یک راهکار می‌تواند به کاهش آلودگی هوای شهر تهران کمک کند. بحث: هنگام وقوع وارونگی دمایی، هوا پایدار شده و ذرات در محدوده لایه وارونگی تجمع پیدا کرده و بر شدت آلودگی هوا می‌افزاید. در خصوص آلایندگی کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها بیشترین فرایند تولیدکننده آلودگی هوا در صنایع، پس از فرایند گرمایش، به فرایند ترکیب مواد اختصاص داشته و آلاینده‌های هوا به حالت دود و ذرات معلق بیشترین موارد را در بر می‌گیرد. همچنین عمل احتراق در موتور خودروهای قدیمی و بی‌کیفیت به‌خوبی انجام نمی‌شود و این اصلی‌ترین دلیل تولید مونوکسید کربن است. اقلیم از طریق تغییر عناصر آن مانند دما، بارش، فشار و باد شرایط آلودگی شهر تهران را کنترل می‌کند. همچنین در مقایسه با شهرهای بزرگ جهان و جمعیت در آن ها، تهران از نظر وسعت رتبه 120 تا 130 را به خود اختصاص داده است لکن از نظر تراکم در هر کیلومترمربع، بین رتبه 25 تا 30 قرار گرفته است. این به آن معناست که در این شهر جمعیتی بیش از توان اکولوژیک و مساحت شهری انباشت شده که باعث ایجاد بحران‌هایی از جمله آلودگی هوا می‌شود.

identifying and prioritizing the factors affecting air pollution in tehran with an interpretive structural modeling approach

introduction: air pollution is a crisis that many countries around the world are currently facing. the city of tehran has been facing the problem of air pollution for a long time and its solution has become one of the important social demands and has found international dimensions. the phenomenon of air pollution in tehran has been affecting tehran for many years, and in the past several years, with the arrival of the cold and winter season, the residents of the capital face a serious problem, and despite all the measures taken to prevent pollution, we still see days when schools are closed and the plan of even and odd cars also continues; but pollution is strongly standing. the results of previous studies indicate the influence of various factors including geographical factors, natural features of the city, temperature inversion and industrial pollutants in air pollution.the purpose of this study is to provide a model for individuals with air pollution in tehran.materials and methods: the current research is applied in terms of the type and purpose of the research, and descriptive-analytical in terms of the data collection method. in this research, after identifying the factors affecting the air pollution of tehran city, using the opinion of relevant experts, the researcher has used the interpretive structural modeling (ism) technique to level and interpret the conceptual relationships of the mentioned indicators. by reviewing the research literature and taking the opinion of experts, the issue is identified in the form of six indicators (temperature inversion, geographical-climatic location, pollution of factories and refineries, low quality of vehicles and fuel consumption, low green space per capita, high population density of tehran) took; then, a structured matrix questionnaire was developed to determine the interrelationships of these indicators. the data obtained from the questionnaire were analyzed using interpretive structural modeling and plotted on five levels in an interactive network.results: the results of this research showed that both industrial factors and climatic factors can be effective on air pollution in tehran. according to result of the modeling, &pollution of factories and refineries& index was at the highest level. therefore, transferring factories in the city and preventing the construction of new factories in the city as a solution can help reduce air pollution in tehran.discussion: when a temperature inversion occurs, the air becomes stable and particles accumulate in the range of the inversion layer and increase the intensity of air pollution. regarding the pollution of factories and refineries, most of the processes that produce air pollution in industries, after the heating process, are dedicated to the process of combining materials, and air pollutants in the form of smoke and suspended particles include the most cases. also, the combustion process in the engine of old and low-quality cars is not done well, and this is the main reason for the production of carbon monoxide. climate controls the pollution conditions of tehran city through changing its elements such as temperature, precipitation, pressure and wind. also, compared to the big cities of the world and their population, tehran is ranked 120 to 130 in terms of size, but in terms of density per square kilometer, it is ranked between 25 and 30. this means that in this city, the population has accumulated more than the ecological capacity and urban area, which causes crises such as air pollution.