فراترکیب مطالعات دیپلماسی شهری در ایران

جهانی شدن باعث شده است تا امروزه شهرها علاوه بر نقش‌آفرینی در مقیاس محلی، در سطح بین‌المللی نیز به گسترش مراودات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... بپردازند. با تداوم فرایند جهانی شدن، مدیریت روابط بین‌المللی شهرها در شبکۀ شهرهای جهانی در قالب دیپلماسی شهری ظهور یافته است. کشور ایران با توجه به موقعیت ممتاز خود در خاورمیانه و آسیا ظرفیت بسیاری به منظور فعال کردن دیپلماسی شهرهای خود دارد. از این نظر، هدف پژوهش حاضر، شناسایی و دسته‌بندی مقالات علمی پژوهشی معتبر (دارای رتبه) وزارت علوم، پایان‌نامه‌های کارشناسی ‌ارشد، رساله‌های دکتری، کتاب‌های تالیفی و ترجمه‌شدۀ معتبر در حوزۀ دیپلماسی شهری در ایران است. مواد و روش‌هااین پژوهش با روش فراترکیب (روشی سیستماتیک) به بررسی مطالعات صورت‌گرفته در ده سال اخیر پرداخته است؛ به ‌طوری که با فهم رویکردها و ماهیت هر یک، به بررسی ساختار آثار علمی شامل روش‌شناسی، شاخص‌ها، روش جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و نتایج به‌دست‌آمده پرداخته است تا جنبه‌های مثبت و خلا‌های پژوهشی را مورد واکاوی قرار دهد. ابتدا با جست‌وجوی کلیدواژۀ «دیپلماسی شهری» در پایگاه‌های علمی معتبر (مگیران، سیویلیکا، اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، گوگل اسکولار و سامانۀ گنج ایرانداک)، آثار علمی که کلمۀ «دیپلماسی شهری» در عنوان اصلی آن‌ها بود، گردآوری شدند. سپس به بررسی اولیۀ مقالات و پایان‌نامه‌ها و محدود کردن آن‌ها به مقالات علمی پژوهشی معتبر وزارت علوم و همچنین، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های معتبر دانشگاه‌های دولتی و کدگذاری آن‌ها مبادرت شد. معیارهای ورود مطالعات، شامل انجام پژوهش و انتشار تحقیق به زبان فارسی و به صورت تمام متن بودن آن‌ها بود. از میان همۀ پژوهش‌ها، 30 مطالعه به دلیل برخورداری از معیارهای ورود به مطالعه انتخاب شدند. درمجموع، 19 عنوان مقالۀ علمی پژوهشی، 5 عنوان پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، 1 عنوان رسالۀ دکتری، 3 عنوان کتاب تالیفی و در نهایت 3 عنوان کتاب ترجمه‌شده در بازۀ زمانی فروردین 1393 تا اسفند 1402 در ارتباط با دیپلماسی شهری انجام شده است.یافته‌هایافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که ضعف مطالعاتی در اوایل دهۀ 1390 در حوزۀ دیپلماسی شهری در ایران کاملاً مشهود است که به‌تدریج بر دامنۀ کیفیت مقالات به‌خصوص در سال‌های اخیر افزوده شده است. به‌ترتیب کلان‌شهرهای تهران، مشهد و شیراز بیشترین تعداد آثار پژوهشی را در حوزۀ دیپلماسی شهری داشته‌اند. در ارتباط با حوزه‌های تخصصصی آثار چاپ‌شده در حوزۀ دیپلماسی شهری در ایران می‌توان گفت که به‌ترتیب بیشترین آثار چاپ‌شده به‌ترتیب مربوط به متخصصان حوزه‌های علوم سیاسی، شهرسازی و جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری است. مهم‌ترین ابعاد دیپلماسی شهری در پژوهش‌های مورد بررسی در ایران، به‌ترتیب مشتمل بر 7 بعد اقتصاد شهری، فرهنگ شهری، توسعۀ شهری، امنیت شهری، نمایندگی شهری، شبکه‌های شهری و در نهایت پژوهش شهری است و همچنین، یافته‌های دیگر پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که در ارتباط با ماهیت پژوهش‌های مورد بررسی، فراوانی پژوهش‌های کاربردی در مقایسه با پژوهش‌های بنیادی بیشتر است. این در حالی است که بررسی پژوهش‌ها به‌ویژه در 5 سال اخیر‌ روند رو به رشد پژوهش‌های بنیادی در حوزۀ دیپلماسی شهری در ایران را نشان می‌دهد. البته، باید به این نکته اشاره کرد که از مجموع واکاوی‌های انجام‌شده به شیوۀ اسنادی و فراترکیب، چنین برمی‌آید که به رغم اهمیت موضوع دیپلماسی شهری در ایران به عنوان یکی از ابزارهای اساسی تمرکززدایی در مدیریت حوزۀ بین‌الملل و از طرفی، به‌ عنوان از اصلی‌ترین عوامل توسعۀ ملی و فراملی، ضعف مطالعاتی در این حوزه بسیار ملموس است، به نحوی که بیشترین تعداد پژوهش‌های صورت‌گرفته در این حوزه در بازۀ زمانی 1396-1402 است. این در حالی است که قبل از آن تعداد بسیار معدودی اثر علمی در این حوزه قابلیت بررسی داشتند. به نظر می‌رسد فقدان نشریه‌ای که مختص مطالعات حوزۀ دیپلماسی شهری در ایران باشد، بسیار مشهود است. قابلیت میان‌رشته‌ای مفهوم «دیپلماسی شهری» این امکان را برای بهره‌گیری از متخصصان در حوزه‌های مختلف علوم انسانی در مطالعات مرتبط با دیپلماسی شهری میسر ساخته است؛ از این نظر ضروری است تا اندیشمندان مرتبط با حوزۀ دیپلماسی شهری در ایران در راستای تاسیس نشریه‌ای مختص با مفاهیم مرتبط با دیپلماسی شهری همت گمارند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد از نظر پراکنش جغرافیایی، استان تهران (کلان‌شهر تهران) در جایگاه نخست قرار دارد و پس از آن به‌ترتیب استان‌های خراسان‌ رضوی (کلان‌شهر مشهد) و فارس (کلان‌شهر شیراز) در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی علاقه‌مندی پژوهشگران به انجام تحقیقات در حوزۀ دیپلماسی شهری در کلان‌شهرهای یادشده، تعداد قابل توجه شهرهای خواهرخوانده و همچنین، تصویر مقصد مطلوب آن‌ها که در نتیجه به تقویت مناسبات در حوزه‌های مختلف از سوی سایر شهرهای دنیا منجر می‌شود، است.نتیجه‌گیرینتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد مزیت‌های بسیاری برای شهرهای ایران به‌ویژه کلان‌شهرها برای ورود به عرصۀ دیپلماسی شهری به صورت فعالانه و در چارچوب مطالبات معقول حاکمیت ملی وجود دارد، اما یکی از دلایل اصلی عدم کارایی نظام دیپلماسی شهری در ایران، به‌ویژه در کلان‌شهرها، فقدان استقلال در تصمیم‌گیری‌ها توسط حاکمیت محلی (کلان‌شهرها) است؛ به نحوی که تمامی تصمیمات در این حوزه وابستگی کاملی به روابط بین‌الملل (سیاست خارجی) حاکمیت ملی (مرکزی) دارد و از طرفی خلاهای قانونی در زمینۀ دیپلماسی شهری در ایران و عدم واگذاری اختیارات کافی به مدیریت شهری برای سهولت در مدیریت ارتباطات بین‌المللی با سایر شهرها کاملاً مشهود است. به‌ طور کلی، می‌توان گفت که دیپلماسی شهری در ایران آن‌گونه که شایسته است نتوانسته از تمامی ظرفیت‌های بالقوۀ خود استفاده کند و در نتیجه، به تضعیف شدن دیپلماسی شهری در کشور منجر شده است.

meta-synthesis of city diplomacy researches in iran

globalization has led to the fact that today, in addition to playing a role locally, cities also expand political, economic, cultural, and international relations. with the continuation of globalization, the management of international relations of cities has emerged in the network of global cities in the form of city diplomacy. considering its privileged position in the middle east and asia, iran has a lot of capacity to activate diplomacy in its cities. from this point of view, the current research aims to identify and categorize authentic scientific research articles (ranked) by the ministry of science, master’s theses, doctoral theses, and authentic authored and translated books in the field of city diplomacy in iranmaterials and methodsthis research investigated the studies conducted in the last ten years using a meta-synthesis (systematic) method. by understanding the approaches and nature of each one, he investigated the structure of scientific works, including methodology, indicators, method of data collection and analysis, and the results obtained to find the positive aspects and gaps. analyze research. first, by searching for the keyword “city diplomacy” in reliable scientific databases (magiran, civilica, jihad university scientific information, google scholar, and samaneh ganj irandak), scientific works that had the word “city diplomacy” in their main titles were collected. then, the initial review of articles and theses and limiting them to the valid scientific-research articles of the ministry of science, as well as the valid theses and theses of state universities, and their coding was undertaken. the inclusion criteria of the studies included conducting research and publishing the research in the farsi language and in the form of full text. among all the studies, 30 studies were selected due to meeting the inclusion criteria. a total of 19 scientific research articles, five master’s thesis titles, one doctoral thesis title, three authored book titles, and finally, three translated book titles were published in the period of april 2013 to march 2014 related to city diplomacyfindingsthe findings of the research show that the weakness of studies in the field of city diplomacy in iran in the early 90s is quite evident, which has gradually increased the quality of articles, especially in recent years. the cities of tehran, mashhad, and shiraz, respectively, have the largest number of research works in the field of city diplomacy. in relation to the specialized areas of works published in the field of city diplomacy in iran, it can be said that the most published works are related to experts in the fields of political science, urban planning, geography, and urban planning. the most important dimensions of city diplomacy investigated by the researchers in iran include seven dimensions of urban economy: urban culture, urban development, urban security, urban representation, urban networks, and finally, urban research. also, the other findings of the research indicate that in relation to the nature of the research under review, the frequency of applied research is more compared to basic research, while the research review, especially in the last 5 years, indicates a growing trend of fundamental research in the field of city diplomacy in iran. of course, it should be pointed out that from the sum of the analyses carried out in a documentary and meta-synthesis way, it appears that despite the importance of city diplomacy in iran as one of the most basic tools of decentralization in the management of the international sphere, and on the other hand, as one of the main factors of national and transnational development, the weakness of studies in this field is very tangible, in such a way that the largest number of researches conducted in this field is in the period of 1402-1396.