تبیین اثرگذاری شهرسازی تاکتیکال بر افزایش تاب‌آوری نواحی شهری (نمونۀ موردی‌: منطقۀ 14 شهرداری تهران)

روند افزایشی جمعیت و شهرنشینی به همراه مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، در سال های اخیر نارضایتی شهروندان را به دنبال داشته است. ناکارآمدی شیوه های مدیریت شهری و پروژه های پرهزینه، ضرورت ایده های نوین مدیریتی برای جلب رضایت سریع تر و با هزینۀ کمتر را نمایان کرده است. بافت‌های تاریخی و محلات سنتی ایران، که حاوی ارزش‌های معماری و فرهنگی هستند، به احیا و ساماندهی جدی نیاز دارند. غفلت از این موضوع، به معنای از دست دادن میراث ملی و فرهنگی است. مفهوم تاب‌آوری در برابر تهدیدها، از جمله سوانح طبیعی، به درک ظرفیت‌های اجتماعی و اقتصادی کمک می‌کند و شناخت آن برای تعیین سیاست‌های کاهش خطر حیاتی است. در نهایت، پژوهش حاضر با رویکردی تاکتیکی به بررسی تقویت تاب‌آوری شهری و ارتقای کیفیت فضاهای شهری می‌پردازد، تا از طریق مدیریت بهینۀ محدودیت‌ها و مسائل، به توسعۀ پایدار شهری دست یابد. این پژوهش به تحلیل تاثیر رویکرد شهرسازی تاکتیکال بر تاب‌آوری محیط شهری در منطقۀ 14 شهرداری تهران می‌پردازد. با توجه به تراکم بالای جمعیت و امکانات رفاهی مناسب این منطقه، بررسی نواحی مختلف از منظر تاثیرگذاری شهرسازی تاکتیکال اهمیت ویژه‌ای دارد. این پژوهش بر آن است تا به تاثیر رویکرد تاکتیکالی در ایجاد تاب‌آوری شهر در ارتقای کیفیت محیط شهر منطقۀ 14 شهرداری تهران بپردازد و در این رابطه پژوهش در صدد پاسخ به این پرسش است که نواحی منطقۀ 14 از منظر تاثیرگذاری شهرسازی تاکتیکال بر افزایش تاب‌آوری چگونه هستند؟مواد و روش‌هااین پژوهش به صورت کاربردی و توسعه‌ای با رویکرد توصیفی تحلیلی و روش پیمایشی انجام شده است. جامعۀ آماری شامل تمامی شهروندان منطقۀ 14 تهران با جمعیت 484,333 نفر در سال 1400 است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران حدود 384 نفر تعیین شد و نمونه‌گیری به صورت تصادفی ساده انجام شد. در تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها، از آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین) و آمار استنباطی (طیف لیکرت) استفاده شده است. نتایج با نرم‌افزار matlab و مدل تاپسیس بررسی و نواحی منطقۀ 14 بر اساس معیارهای انتخابی اولویت‌بندی شدند.یافته‌هافضاهای بی‌دفاع و فرسوده در منطقۀ 14 تهران، به دلیل عدم نگهداری، مشکلات اجتماعی و اقتصادی، به وضعیتی آسیب‌پذیر و رهاشده رسیده‌اند. افزایش جمعیت و مهاجرت‌های درون‌شهری نیز در این روند نقش موثری دارند. این فضاها معمولاً در نواحی کم‌درآمد و با زیرساخت ناکافی قرار دارند و نه تنها کیفیت زندگی ساکنان را کاهش می‌دهند، بلکه به ناامنی اجتماعی و افزایش جرم منجر می‌شوند. معیارهای شناسایی بافت‌های فرسوده شامل ناپایداری، ریزدانگی و نفوذناپذیری هستند. در منطقۀ 14، بافت‌های فرسوده به سه دسته تقسیم شده و ناحیۀ 6 بالاترین و ناحیۀ 4 پایین‌ترین تاثیر را در زمینۀ تاب‌آوری شهری دارند. در ابعاد تاب‌آوری اجتماعی، ناحیۀ 4 با امتیاز کمی روبه‌رو است و نواحی 3 و 6 عملکرد بهتری دارند. عوامل موثر شامل کمبود مراکز آموزشی و درمانی است. برای ارتقای تاب‌آوری اجتماعی، شناسایی نیازها و توسعۀ برنامه‌ها لازم است. در ابعاد تاب‌آوری اقتصادی، چالش‌هایی مانند آسیب‌پذیری مشاغل و عدم حمایت نهادهای دولتی وجود دارد. نواحی 1 و 4 کمترین تاثیرپذیری از شهرسازی تاکتیکال را دارند. نابرابری در توزیع منابع نیز مشکلات اقتصادی را تشدید می‌کند.چالش‌ها در نواحی 2 و 6 به شرح زیر است:1. کیفیت مصالح ساختمانی: آسیب‌پذیری بیشتر سازه‌ها در برابر بلایای طبیعی.2. بافت‌های فرسوده: خطراتی مانند ریزش ساختمان‌ها و مشکلات اجتماعی.3. کمبود فضای سبز: نیاز به اکوسیستم‌های سالم برای روان‌شناسی و سلامت جسمی.4. کیفیت راه‌های ارتباطی: عدم دسترسی سریع به خدمات اضطراری در شرایط بحرانی.مطالعات اخیر نشان می‌دهد شهرسازی تاکتیکی می‌تواند تاثیر مثبتی بر تاب‌آوری شهری در مواجهه با چالش‌ها و بحران‌ها داشته باشد. نواحی 2 و 6 به عنوان مناطقی با پتانسیل بالا برای بهره‌برداری از این نوع شهرسازی شناخته می‌شوند. در مقابل، نواحی 1 و 4 با چالش‌های زیرساختی و نارضایتی ساکنان مواجه‌اند که بر توانایی آن‌ها در سازگاری و پاسخ به بحران‌ها تاثیر می‌گذارد.نتیجه‌گیریاین تحقیق نشان می‌دهد شهرسازی تاکتیکال می‌تواند بهبود کیفیت زندگی شهروندان را با جذب عوامل مختلف شهری و منطقه‌ای تسهیل کند. این رویکرد، با توجه به ویژگی‌های فرهنگی و بومی ایران، بر سادگی، ابتکار و هزینۀ کم تاکید دارد و می‌تواند با اجرای پروژه‌های محله‌محور و کم‌هزینه، به ایجاد ارزش‌های افزوده برای شهروندان منجر شود. مشارکت فعال جامعه در برنامه‌ریزی و اجرا نه تنها حس تعلق و هویت محلی را تقویت می‌کند، بلکه تاب‌آوری و پایداری شهرها را نیز افزایش می‌دهد. برنامه‌ریزان شهری باید به طراحی پروژه‌هایی بپردازند که با نیازهای واقعی ساکنان همسو باشد. نتایج پژوهش در منطقۀ 14 شهرداری تهران نشان می‌دهد شهرسازی تاکتیکال تاثیر مثبت و قابل توجهی بر تاب‌آوری شهری دارد، به ‌طوری ‌که ناحیۀ 6 بالاترین امتیاز را دریافت کرده است. این مطالعه بر اهمیت توجه به رویکردهای محلی و تجربیات موفق تاکید دارد و پیشنهاد می‌کند که سیاست‌گذاران استراتژی‌های جامع‌تری برای استفادۀ حداکثری از پتانسیل‌های شهرسازی تاکتیکال در نواحی مختلف تدوین کنند. همچنین، توجه به نیازهای خاص هر ناحیه و مشارکت فعال شهروندان می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و تاب‌آوری شهری کمک کند.

explanation of the impact of tactical urbanism on the resilience enhancement of urban areas (case study: district 14 of tehran municipality)

thes the increasing trends in population and urbanization, coupled with economic, social, and environmental challenges, have led to growing dissatisfaction among citizens in recent years. the inefficacy of urban management approaches and costly projects have highlighted the need for innovative management ideas to achieve faster, more cost-effective solutions for citizen satisfaction. iran’s historic neighborhoods and traditional districts embody significant architectural and cultural values and require serious revitalization and organization. neglecting this matter amounts to the loss of national and cultural heritage. the concept of resilience against threats, including natural disasters, helps understand social and economic capacities and recognize that it is vital for formulating risk reduction policies. ultimately, this research adopts a tactical approach to examine strengthening urban resilience and enhancing urban space quality, aiming to achieve sustainable urban development through optimal management of constraints and challenges. this area is well-equipped with suitable amenities and welfare services, and housing costs are relatively reasonable. consequently, it has a high population density while being recognized as one of the less extensive regions. this study investigates the impact of a tactical urbanism approach on urban resilience and enhancing the urban environment in district 14 of tehran municipality. in this regard, the research seeks to answer the question of how the areas within district 14 are influenced by tactical urbanism in their capacity to increase resilience.materials and methodsthis research was conducted in an applied and developmental manner using a descriptive-analytical approach and a survey method. the statistical population includes all citizens of district 14 in tehran, totaling 484,333 individuals as of 2021. using cochran’s formula, the sample size was approximately 384 individuals, with sampling conducted via simple random selection. descriptive statistics (frequency, percentage, mean) and inferential statistics (likert scale) were utilized in the data analysis. the results were analyzed using matlab software and the topsis model, and the areas of district 14 were prioritized based on selected criteria. these findings are presented in tabular form.findingsvulnerable and deteriorated spaces in district 14 of tehran have reached a state of neglect and vulnerability due to a lack of maintenance and social and economic issues. the increase in population and internal migration have also played a significant role in this trend. these areas are typically located in low-income neighborhoods with inadequate infrastructure, not only diminishing the quality of life for residents but also contributing to social insecurity and rising crime rates. the criteria for identifying degraded areas include instability, fragmentation, and impermeability. in district 14, these deteriorated zones are categorized into three groups, with zone 6 experiencing the highest impact on urban resilience and zone 4 the lowest. regarding social resilience, zone 4 faces significant challenges with low scores, while zones 3 and 6 perform better. contributing factors include a lack of educational and healthcare facilities. to enhance social resilience, it is essential to identify needs and develop relevant programs.regarding economic resilience, challenges such as the vulnerability of businesses and insufficient support from governmental institutions are evident.