بررسی عوامل موثر بر ارتقای کیفیت پیاده‌روها با تاکید بر شهرهای ایرانی اسلامی (نمونۀ موردی: شهر بهبهان)

مقدمه در چند ده سالۀ اخیر، گسترش وسایل نقلیه، فضا و معابر شهری، طراحی و برنامه‌ریزی شهری را از حالت انسان‌محور بودن و به‌خصوص ویژگی‌های ایرانی اسلامی، فاصله داده و در نتیجه، از تعاملات اجتماعی و فرهنگی و ارزش‌های فضاهای شهری کم کرده است. تداوم چنین جریانی باعث شده زندگی شهری فضاها و تمدن آن و به دنبال آن، کیفیت فضاهای شهر با آسیب روبه‌رو شود. بنابراین، سطح زندگی شهری و مدنی زمانی به اوج خود می‌رسد که حضور ساکنان شهری در فضاهای همگانی ضمن آسایش، موجب کسب دانش و ارتقای معنوی و تعالی روح و فرهنگ جمعی آن‌ها، که تابعی از ارزش‌ها و اعتقادات مذهبی، تاریخ و فرهنگ اسلامی است در فضاهای همگانی شهر شود . پیاده‌راه‌ها، محل حضور همۀ ساکنان شهری و مشارکت در زندگی اجتماعی است. به همین‌دلیل، وجود آن‌ها‌ در شهرها به ارتقای تصویرسازی ذهنیتی مردم از شهر کمک می‌کند. لذا فلسفۀ وجودی پیاده‌راه‌ها فقط عمل نمودهای فیزیکی و ارتباطی نیست، بلکه تقویت و تثبیت بعضی مسائل اقتصادی و گسترش تعاملات اجتماعی‌ فرهنگی و ایجاد، مقیاس انسانی و کاربری‌ها در فضای همگانی است . در شهرهای ایرانی ‌ اسلامی به علت غلبۀ جهان‌بینی اسلامی، محرمیت افراد در فضاهای خصوصی و نیمه‌خصوصی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ‌واقع، محرمیت به‌ عنوان حق شخصی افراد بوده و القاکنندۀ مفاهیمی مانند فضا، حریم، قلمرو و حوزۀ نفوذ است. در شرایط مطلوب، شبکه‌ای از سلسله‌مراتب محرمیت، فضای شهری را در بر می‌گیرد. این سلسله‌مراتب از واحدهای مسکونی به ‌عنوان محرم‌ترین و خصوصی‌ترین فضا شروع شده و به همگانی‌ترین فضای مرکزی شهر ختم می‌شود . به همین‌دلیل، در شهرهای ایرانی اسلامی برای از بین بردن انزواگزینی، به ایجاد ارتباط اجتماعی اهمیت خاصی داده می‌شود. در حقیقت، این فضاها بخشی از فضاهای باز و همگانی شهرها هستند که زندگی جمعی در آن‌ها در جریان است. همۀ مردم اجازۀ دسترسی به این فضاها را دارند، و تعامل و تقابل اجتماعی از مهم‌ترین مشخصه‌های آن است. ایجاد آرامش، سرگرمی، فراهم آوردن ارتباط، زمینۀ معاشرت و امکان تردد از دیگر عملکردهای فضاهای همگانی شهری است. وجود این فضاها برای پیشگیری از درماندگی، افسردگی، گوشه‌گیری و خشونت بسیار موثر و ضروری است. به ‌این‌ترتیب، این فضاها می‌توانند موقعیتی برای رشد خلاقیت به وجود آورند و محیطی سازنده در یک مجموعۀ شهری باشند .شهرسازی شهرهای امروزی فاقد اصول و ارزش‌های معنوی و اعتقادی و همچنین ویژگی‌ها و مشخصه‌های بومی و محلی هستند. فقدان معیارهای مبتنی بر مبانی نظری برآمده از فرهنگ اسلامی ایرانی در همۀ عناصر و اجزای شهر غالب و چیره شده است . ازجمله مسائلی که در فضاسازی زندگی اجتماعی مورد تاکید قرآن کریم و حدیث قرار گرفته ظواهری است که برانگیزندۀ یاد خدا باشد.هدف این پژوهش، بررسی عوامل موثر بر ارتقای کیفیت فضاهای پیاده‌رو با تاکید بر شهرهای ایرانی اسلامی شهر بهبهان از دیدگاه ساکنان و پاسخ‌گویی به سوال زیر است. 1- شاخص‌های موثر در برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت خیابان شهری با توجه به آموز‌های اسلامی و فرهنگ ایرانی چیست؟بنابراین پژوهش حاضر در صدد آن است که با ملاحظۀ وضعیت پارامترهای موثر بر ارتقای کیفیت فضاهای پیاده‌رو، به‌ عنوان مولفه‌های پژوهش با نگرشی سیستمی به ارزیابی و تحلیل عوامل موثر بر تقویت پیاده‌رو با نگرش ایرانی اسلامی را در شهر بهبهان مشخص سازد.مواد و روش‌هاپژوهش حاضر به دلیل تحلیل و بررسی عوامل موثر بر ارتقای کیفیت فضاهای پیاده‌رو با تاکید بر شهرهای ایرانی اسلامی شهر بهبهان از دیدگاه ساکنان، کاربردی بوده و رویکرد کلی آن کمی است. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه‌ای است که با مطالعۀ پژوهش‌های صورت‌گرفته، مبانی نظری تحقیق و نظرسنجی از کارشناسان با 5 شاخص در قالب 30 گویه به‌ صورت طیف پنج‌گزینه‌ای لیکرت طراحی شد. نماگرهای مورد بررسی عبارت‌اند از: 1- تردد و دسترسی (4 گویه)؛ 2- امنیت همگانی و ایمنی تردد (7 گویه)؛ 3- کالبدی- بصری (7 گویه)؛ 4- کارنمودهای اجتماعی‌ کارکردی (7 گویه) و 5- محیط‌ زیست (5 گویه) (جدول 1). برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و اطلاعات از نرم‌افزارهای spss26 و excell استفاده شد.با توجه به سطح سنجش متغیرها از آزمون‌های مناسب ازجمله آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده و... بررسی شده است. جامعۀ آماری پژوهش حاضر شامل کلیۀ ساکنان شهری و ساکنان شهر بهبهان واقع در استان خوزستان بوده است، بر اساس آمارگیری رسمی نفوس و مسکن سال 1395، جمعیت این شهر معادل 122604 نفر بوده است؛ لذا نمونۀ آماری این پژوهش بر اساس فرمول کوکران 386 به دست آمد. میزان آلفای محاسبه‌شده به مقدار 0/814 نمایانگر مطلوبیت پایایی پرسشنامه است.یافته‌هاغربالگری داده‌هابرای بررسی مفروضه‌های آمار پارامتریک، همان‌گونه که از قبل مشخص شد، داده‌های پژوهش به ‌صورت فاصله‌ای اندازه‌گیری شده است. همچنین، از روش نمونه‌گیری احتمالاتی برای انتخاب نمونه‌ها استفاده شده است. از طرف دیگر، با توجه به یافته‌های جدول 3 می‌توان گفت که ضرایب کشیدگی و چولگی متغیر پژوهش و ابعاد آن در محدودۀ 2+ و 2- قرار دارد که نشان می‌دهد فرض نرمال بودن توزیع نیز رعایت شده است.به دلیل بررسی و تحلیل مولفه‌های پژوهش از روش آماری آزمون تی، استفاده شد. تحلیل‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای spss26 انجام و میزان سطح معناداری برای آزمون دو دامنه برابر با 0/05 در نظر گرفته شد.نتایج وضعیت‌شناسی کیفیت فضای پیاده‌روهای شهر بهبهان نشان می‌دهد میانگین محاسبه‌شدۀ نمرۀ آزمودنی‌ها در فاصلۀ اطمینان 95 درصدی آزمون t و در حد پایین قرار دارد؛ بنابریان می‌توان نتیجه گرفت که وضعیت سلامت شهری در محدودۀ مورد مطالعه (شهر بهبهان) در وضعیت مناسب و مطلوب قرار دارد و مثبت است و این یافته در سطح (α=.01) معنادار است.نتیجه‌گیری پیدایش مشکلات شهرنشینی و در نتیجه، کاهش کیفیت فضاهای شهری، متخصصان امر را به سوی یافتن راهی مناسب برای تعدیل شرایط فضاهای شهری و ارتقای سطح کیفیت آن‌ها سوق داده است. معماری و شهرسازی شهرهای ایران در گذشته متناسب با فرهنگ مردم، روحیات آنان و اجتماع شهری بود، در حالی که امروزه در طراحی شهری این شاخصه‌ها به دست فراموشی سپرده شده و بیشتر منافع اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. در نتیجه، خیابان‌ها و پیاده‌روهای شهری همچون ویترین شهرها بوده و شخصیت شهرها تا حد زیادی معطوف به وجود آن‌ها بوده و حتی ممکن است برخی از خیابان‌ها روی هویت و شخصیت آن شهر تاثیرگذار باشد. در نتیجه، پژوهش حاضر به بررسی و مطالعۀ شاخصه‌های کیفیت فضاهای پیاده‌رو در شهر بهبهان با تاکید بر شهرهای ایرانی اسلامی پرداخته است. نتایج آزمون t (در سطح α=.01) شاخص‌ها و متغیرهای کیفیت فضاهای پیاده‌رو در شهر بهبهان نشان می‌دهد‌: 1) مولفۀ تردد و دسترسی با ضریب (105/83)؛ 2) مولفۀ امنیت همگانی و ایمنی تردد با ضریب (95/105)؛ 3) مولفۀ کالبدی‌ بصری با ضریب (369/116)؛ 4) مولفۀ کارنمودهای اجتماعی‌‌ کارکردی با ضریب (335/128) و 5) مولفۀ محیط ‌زیست با ضریب (461/90)، معنادار است. میانگین محاسبه‌شده نمرۀ آزمودنی‌ها در فاصلۀ اطمینان 95 درصدی آزمون t و در حد بالای آن قرار دارد؛ و بیانگر آن است که کیفیت فضاهای پیاده‌رو در شهر بهبهان در وضعیت مطلوب و مناسب قرار دارد.

investigating the effective factors on improving the quality of sidewalks with an emphasis on islamic iranian cities (case example: behbahan city)

introduction in the last few decades, the expansion of vehicles, space and urban passages has distanced urban design and planning from human-centeredness and the special causes of islamic iranian characteristics. as a result, social and cultural interactions and the values of urban spaces have decreased. the continuation of such a flow has caused the urban life of its spaces and its civilization to face damage, as well as the quality of the city spaces. therefore, urban and civil life reaches its peak that the presence of urban residents in public spaces, while providing comfort, will lead to the acquisition of knowledge and spiritual advancement and the excellence of their collective spirit and culture. which is a function of religious values and beliefs of islamic history and culture in the public spaces of the city [11]. sidewalks are the place where all urban residents are present and participate in social life. therefore, their presence in the cities helps to improve people’s mental image of the city. therefore, the existential philosophy of sidewalks is not just the physical and communicative manifestations, but rather strengthening and stabilizing some economic issues and expanding socio-cultural interactions and creating a human scale and uses in the public space [12]. in iranian-islamic cities, due to the predominance of the islamic worldview, the privacy of people in private and semi-private spaces is of particular importance. in fact, privacy has been a personal right of individuals and induces concepts such as space, privacy, territory and sphere of influence. in favorable conditions, a network of privacy hierarchies encompasses the urban space. this hierarchy starts from the residential units as the most confidential and private space and ends with the most public central space of the city [9]. for this reason, in iranian islamic cities, in order to eliminate isolation, social connection is given special importance. in fact, these spaces are part of the open and public spaces of cities where collective life is going on. all people are allowed to access these spaces, and social interaction and confrontation is one of its most important features. creating relaxation, entertainment, providing communication, socializing and the possibility of movement are other functions of urban public spaces. the existence of these spaces is very effective and necessary to prevent helplessness, depression, isolation and violence. in this way, these spaces can create a situation for the growth of creativity and be a constructive environment in an urban complex [2].the urban development of today’s cities lacks spiritual and religious principles and values, as well as native and local features and characteristics. the lack of criteria based on theoretical foundations arising from islamic-iranian culture has prevailed in all the elements and parts of the city [13]. among the issues that have been emphasized in the holy quran and hadith in the creation of social life is the appearance that evokes the remembrance of god. the purpose of this research is to investigate the effective factors in improving the quality of pedestrian spaces with an emphasis on the iranian islamic cities of behbahan city from the residents’ point of view and to answer the following questions.1- what are the effective indicators in planning, design, and management of urban streets according to islamic teachings and iranian culture?therefore, the current research aims to determine the effective parameters for improving the quality of pedestrian spaces as research components with a systemic approach to evaluate and analyze the effective factors of strengthening the sidewalk with an iranian-islamic perspective in the city of behbahan.