تبیین الگوی آمیخته اکتشافی استقرار شهرهای جدید نسل نو (مطالعۀ موردی: شهر تیس)

مقدمه در حال حاضر، شتاب جمعیت و افزایش نرخ رشد شهرنشینی مرزهای پیشروی خود را در سطوح ملی و جهانی حفظ کرده و از این نظر نیازمند مجموعه‌ای از تاملات فکری نو و بهره‌گیری از ظرفیت‌های عملی دانش‌های کاربردی همانند شهرسازی و معماری ازجمله روی‌آوری به ساخت شهرهای جدید است. این نوشهرها اشتراک‌های وسیعی با مقولات و مفاهیم پایۀ شهرسازی و شهرنشینی همانند «کلان‌شهرها»، «رشد جمعیت»، «ساخت مسکن»، «کیفیت زندگی»، «خودکفایی» و «شهرگرایی» دارند و به ‌نوعی همواره ارتباط خود را با این مفاهیم در قالب یک شبکۀ مفهومی منسجم حفظ کرده است. استقرار و احداث شهرهای جدید به معنای قرن بیستمی آن‌، یکی از سیاست‌های شناخته‌شده در عرصۀ نظری و عملی دانش شهرسازی است که هم‌اکنون نسل‌های نوین آن در سطح جهانی در دستور کار قرار داشته و می‌توان از زوایای مختلفی به آن نگریست. در این زمینه، کشورهای مختلف جهان هریک به ‌نوعی به سمت‌وسوی استقرار شهرهای جدید قرن بیست و یکمی حرکت داشته‌اند. تولد گونه‌ها و نسل‌های جدیدتر شهرهای جدید؛ اهمیت این الگوهای استقراربخش را به دلیل تحول در نوع نگاه به این شهرها، تنوع در اهداف و رویه‌ها و نیز و روی‌آوری به ابعاد کیفی در این دسته از شهرها را افزایش داده است. با این‌وجود، نگاهی بر ادبیات تحقیق و نیز مبانی نظری در دسترس در حوزۀ شهرهای جدید نسل دوم به‌ویژه در سطح کشور ایران نشان می‌دهد ‌تا کنون تحقیقات و ایده‌های جهت‌دهندۀ مکفی و غنی در این زمینه شکل نگرفته و از این نظر نوعی خلا علمی وجود دارد. از این نظر، شهرهای جدید نسل نو در ایران نیازمند الگوهای مشخص استقرار با پشتیبانی مبانی نظری ویژه، دقیق و مستحکم است. هدف از این پژوهش نیز پُر کردن خلا دانشی یادشده و نیز تبیین الگوی آمیخته اکتشافی استقرار شهرهای جدید نسل نو به مطالعۀ موردی شهر جدید تیس است. مواد و روش‌هارویکرد پژوهش حاضر از میان رویکردهای سه‌گانۀ پژوهش از نوع رویکرد آمیخته و ماهیت آن کاربردی است. در این زمینه و در راستای شناسایی الگوی مطلوب اکتشافی استقراربخش شهر جدید تیس و ارکان و مولفه‌های ناظر بر آن از راهبرد رویکرد آمیخته شامل بر روش‌های ترکیبی زنجیره‌ای (sequential mixed methods procedures) و راهبرد اکتشافی متوالی (sequential exploratory design) به شکل استفادۀ متوالی روش‌های کیفی‌ کمّی بهره گرفته ‌شده است. ابزار عملیاتی پژوهش شامل دو پرسشنامۀ محقق‌ساخته کیفی و کمّی است که ابتدا بخش کیفی تدوین و سپس، از برون‌دادهای پرسشنامۀ اول؛ بخش دوم کمی شکل‌ گرفته است. از برون‌دادهای کیفی به‌ منظور شناسایی مولفه‌های الگوی مطلوب استقرار شهر تیس استفاده ‌شده و از تعامل برون‌داد کمّی با بخش کیفی نیز الگوی نهایی استقرار شهر معرفی و تبیین شده است. روش گردآوری داده‌ها در پرسشنامه‌ها شامل بر استفاده از فن استقرایی نظریۀ داده‌بنیاد و روش تحلیل سلسله‌مراتبی به‌ترتیب در دو بخش کیفی و کمی است که برای تجزیه‌وتحلیل بهتر این داده‌ها نیز از دو نرم‌افزار مکس کیو دا (maxqda) و انتخاب خبره (expert choice) استفاده شده است. در بخش نظریۀ داده‌بنیاد از الگوی کلاسیک گلیزری و مراحل کدگذاری جوهری شامل دو بخش کدگذاری مستقل باز و کدگذاری انتخابی و نیز کدگذاری نظری استفاده‌ شده و در بخش تجزیه‌وتحلیل کدگذاری نظری نیز از خانوادۀ راهبردشناسی (strategy family) به‌ منظور دسته‌بندی مقولات نهایی کمک گرفته‌ شده است. جامعۀ آماری پژوهش نیز شامل بر 20 خبرۀ دانشگاهی و خبرۀ حوزۀ اجرا در قالب دو گروه 10نفره در هر دو بخش کیفی و کمّی است. یافته‌هاالگوی نهایی پژوهش دارای سه لایه است. لایۀ اول ماهیت آمیختۀ اکتشافی کیفی‌ کمّی دارد. در این لایه به طور مشخص 12 «مقولۀ پایه» و 47 «مقولۀ راهبردی» استقرار شهر وجود داشته که به‌ترتیب تعیین‌کنندۀ سمت‌وسوی استقرار و جهت‌دهنده به شکل و شمایل شهر هستند. به این‌منظور، در گام نخست برای عملیاتی‌سازی فرایند اکتشافی آمیختۀ پژوهش ابتدا به کمک کدهای برگرفته از «سازه‌های علمی» و کدهای «پژوهشگرساز» در نظریۀ داده‌بنیاد، 12 مقولۀ پایه استقرار شهر شناسایی و به ‌عنوان محورهای اصلی استقرار شهر تیس در اختیار خبرگان به ‌منظور تایید و یا افزایش مقولات قرار داده شد که درنهایت به دلیل عدم تجمیع و اشباع مقولۀ پایه جدید؛ همان 12 مقولۀ پایه استقرار شهر تثبیت شد. 47 «مقولۀ راهبردی» نیز به کمک کدهای درونی خبره‌محور شناسایی شدند. به این‌ترتیب، طی 2 مرحلۀ کیفی و کمّی، 4 مولفۀ پایه «گردشگرپذیری شهری»، «زیست‌پذیری شهری»، «زیرساخت‌های شهری» و «ابعاد مدنی‌ اجتماعی» به‌ترتیب بیشترین امتیازها را از بین 12 مقولۀ پایه به دست آورده‌اند و زیرمعیارهای راهبردی این 4 مولفه نیز در گام‌های بعدی پژوهش شناسایی ‌شدند. علاوه بر لایۀ اول، لایۀ دوم و سوم به‌ترتیب بیانگر الگوی مفهومی استقرار «بدنۀ کالبدی» و الگوی مفهومی استقرار «ساحل» شهر تیس هستند. در این دو لایه، به جهت ابعاد گردشگری شهر تیس از مفاهیم و مقولات گردشگری در کنار مفاهیم و مقولات شهرسازی استفاده ‌شده است. سازوکار این سه لایه به این‌صورت است که این سه لایه به‌ صورت یکپارچه عمل کرده و امکان تفکیک آن از یکدیگر وجود نداشته و برای اجرا نیز نیازمند تدقیق‌سازی مقولات راهبردی به شکل موردی است. در همین راستا، مجموعه‌ای از «مختصات قوام‌بخش» و «مختصات استمراربخش» بدنۀ شهر و ساحل شهر نیز در هر لایه‌های دوم و سوم تعبیه‌ شده که به‌ترتیب عناصر بیرونی و عناصر درونی شکل‌دهندۀ ساختار شهر را پوشش می‌دهند. برای این دو الگو و در ابتدا؛ برای هر یک الگوی تک‌هسته‌ای استقراربخش معرفی‌شده‌ و از امتزاج این دو «الگوی تک‌هسته‌ای» نیز مدلی جامع‌تر با نام «الگوی دو‌هسته‌ای» پدیدار شده که به‌ نوعی کامل‌ترین الگوی مطلوب استقرار شهر تیس را شامل بر الگوی مطلوب استقرار بدنۀ شهر و الگوی مطلوب استقرار ساحل شهر را به ‌صورت تجمیع می‌شود و یکپارچه نمایش می‌دهد. نتیجه‌گیری‌شهرهای جدید نسل نو نیازمند الگوهای ویژۀ استقرار به دلیل پیچیدگی و رویکردهای کیفی هستند که این الگوها می‌توانند با توجه ‌به ماهیت ویژۀ هر یک از این نوشهرها جهت‌گیری خاص خود را داشته باشند. بر این‌اساس و بنا به یافته‌های پژوهش، سه لایۀ معرفی‌شده با یکدیگر و الگوهای «تک‌هسته‌ای» و به‌ویژه الگوی «دوهسته‌ای» معرفی‌ شده؛ سیمایی جامع از الگوی مطلوب استقرار شهر تیس را بیان می‌کنند. این الگوها، علاوه بر قابلیت تبیین چگونگی استقرار شهر تیس به تشریح تمامی ارکان و عناصر این سه لایه پرداخته و از این نظر می‌توانند به‌ عنوان یک نمونه برای سایر شهرهای جدید نسل نو ازجمله سایر شهرهای جدید گردشگرپذیری نسل نو همانند فردوس و تابناک مطرح و ارزیابی شوند.

explaining the exploratory mixed model of establishing the new generation of new towns (case study: tiss city)

introduction currently, the acceleration of population growth and the increasing rate of urbanization are maintaining their advancing boundaries at both national and global levels. in this regard, there is a need for new intellectual reflections and the utilization of practical capacities from applied sciences such as urban planning and architecture, including the approach to building new towns. these new towns share extensive commonalities with fundamental concepts and categories of urban planning and urbanization, such as “metropolises,” “population growth,” “housing construction,” “quality of life,” “self-sufficiency,” and “urbanism,” and have consistently maintained their connection to these concepts within a cohesive conceptual network. the establishment and construction of new towns, in its twentieth-century sense, is one of the well-known policies in the theoretical and practical realm of urban planning, which is currently being addressed by new generations globally and can be viewed from various angles. in this context, different countries around the world have each moved towards the establishment of twenty-first-century new cities in their own ways. the emergence of newer types and generations of new towns has increased the significance of these settlement patterns due to a transformation in the perspective towards these cities, diversity in goals and approaches, and because of the focus on qualitative dimensions in this category of towns. however, a review of the research literature and the theoretical foundations available in second-generation new towns, especially in iran, indicates that sufficient and rich guiding research and ideas have not yet been developed, resulting in a scientific gap. therefore, new-generation towns in iran require specific settlement models supported by special, precise, and robust theoretical foundations. this research aims to fill the aforementioned knowledge gap and to elucidate the exploratory mixed model for the establishment of new-generation new towns, with a case study of the new city of tiss.materials and methodsthe approach of the present research is a mixed-methods approach among the three types of research approaches, and its nature is applied. in this context, and in line with identifying the optimal exploratory model for the establishment of the new city of tiss and the components and elements related to it, a mixed-methods strategy has been employed, including sequential mixed-methods procedures and sequential exploratory design, utilizing qualitative and quantitative methods in succession. the operational tools of the research consist of two researcher-made questionnaires, one qualitative and one quantitative, where the qualitative section was developed first, and then the quantitative section was formed based on the outputs of the first questionnaire. the qualitative outputs were used to identify the components of the optimal establishment model for the city of tiss, and the final establishment model of the city was introduced and explained through the interaction of the quantitative outputs with the qualitative section. the data collection method in the questionnaires involved the use of grounded theory’s inductive approach and hierarchical analysis methods in the qualitative and quantitative sections, respectively. for better analysis of these data, two software programs, maxqda and expert choice, were utilized. in the grounded theory section, the classic glaserian model and the stages of substantive coding, including open coding and selective coding, as well as theoretical coding, were employed. in the analysis of theoretical coding, the strategy family was used to categorize the final categories. the statistical population of the research includes twenty academic and practitioner experts, divided into two groups of ten in both qualitative and quantitative sections.