ارائه سناریوهای بازآفرینی شهری در محله خواجه ربیع در شهر مشهد

مقدمه در دهه‌های اخیر رشد شتابان شهرنشینی معضلاتی را به همراه آورده است که از پیامدهای آن، شدت یافتن ضریب آهنگ تغییرات فضایی - کالبدی و ناکارآمدی بافت‌های شهری می‌باشد. این روند افزایش جمعیت، افت منزلت‌های اجتماعی، نابسامانی در سازمان فضایی - کالبدی، اقتصادی و کارکردی را در محله‌های شهری که نقش اساسی در حیات و زوال شهر دارند؛ به همراه آورده است. در این میان‌محله خواجه ربیع در مشهد، یکی از محلاتی است که در دهه های اخیر با مسائلی مانند فقر، فرسایش فیزیکی و اجتماعی وکاهش سطح زندگی همراه بوده است دراین محله علاوه بر آنکه قشر کم درآمد وکم برخوردار ساکن بوده که توان مالی مناسبی برای بهبود کیفیت زندگی خود را نداشته اند، وجود یکی از مهم ترین آرامستان های شهر نیز درآن احتمال متروک شدگی وتنزل کیفیت این بافت را در پی خواهد داشت، به همین دلیل اجرای یک برنامه جامع و پایدار برای بازآفرینی این محله به منظور بهبود کیفیت زندگی ساکنان ضروری می باشد. از این رو این پژوهش، با هدف ارئه سناریو های بازآفرینی شهری در محله خواجه ربیع در شهر مشهد تا افق 1412 وتدوین راهبردهای تحقق بازآفرینی شهری در محله خواجه ربیع  انجام شده است. مواد و روش‌هاروش تحقیق در این پژوهش، توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر انجام مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای است. بدین منظور، در بخش مبانی نظری، متغیرهای پژوهش جمع‌آوری و با روش تحلیل ساختاری (در این روش تاثیرگذاری و تاثیرپذیری متغیرهای پژوهش باتوجه‌به طیف امتیازبندی 0 تا3 که 0 به منزله بدون تاثیر، یک به منزله تاثیر ضعیف، دو به منزله تاثیر متوسط، سه به منزله تاثیر زیاد و p به معنای اثرگذاری مستقیم و غیر مستقیم به صورت بالقوه هستند)رتبه بندی شدند. پس ازآن، جامعه آماری از گروه نخبگان به حجم نمونه 20 نفراز میان کارشناسان شهرسازی، شهرداری منطقه سه، اساتید دانشگاه و دانشجویان دکترا انتخاب گردیدند و با نظر سنجی های صورت گرفته در قالب پرسشنامه ماتریس اثرات متقاطع، متغیرهای تاثیر گذار در میک مک شناسایی و پیشران های کلیدی از بین متغیرهایی با اثرگذاری و عدم قطعیت بالا انتخاب شدند . در گام بعد، با مصاحبه های انجام شده با کارشناسان دفتر تسهیل گری 22 بهمن در مشهد به تعداد 10 نفر، حالت های احتمالی پیشران های کلیدی و وضع موجود شناسایی و با استفاده از روش تحلیل تاثیر متقابل در سناریو ویزارد، سناریوهای سازگار تعیین گشت. در نهایت با شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدید که وضعیت موجود را نشان می دهند و سناریوهای حاصل شده، با استفاده از مدل swot به تعیین راهبردهای تحقق سناریو مطلوب و کنترل سناریو فاجعه پرداخته شد.یافته‌هایافته‌ها در میک‌مک نشان می‌دهد داده‌ها از 74% روایی مطلوب برخوردار می‌باشند و پراکنش متغیرها در نقشه اثر وابستگی مستقیم بیانگر وجود یک سیستم ناپایدار در حوزه بازآفرینی در محله خواجه ربیع بوده است. متغیرهایی که به عنوان پیشران های کلیدی در نرم افزار میک مک شناسایی شده و پیش بینی می شود می توانند در هدایت سیستم محله خواجه ربیع به سوی پایداری نقش داشته باشند، شامل: دسترسی به خدمات، امکانات و تسهیلات اجتماعی، تجهیزات و زیرساخت ها، نوع توسعه، شبکه معابر، سرمایه گذاری در فرایند نوسازی و بهسازی محله، نوع مدیریت، نوع برنامه ریزی، نوع مشارکت ساکنین، قوانین و مقررات بازافرینی محله و اجرای پروژه می باشد. یافته ها در سناریو ویزارد در خروجی دیاگرام شبکه سیستم بازافرینی شهری محله خواجه ربیع، بیانگر آن است که پیشران های سرمایه گذاری در فرایند نوسازی و بهسازی، نوع مشارکت ساکنین و قوانین و مقررات بازافرینی محله نسبت به سایر پیشران ها در این محله از اهمیت بیشتری بر خوردار بوده و قادرند به طور موثری سیستم را کنترل کنند. خروجی سناریوهای سازگار، سناریوها را در دو گروه مطلوب با 289 درصد سازگاری شامل: دسترسی تمام ساکنین به خدمات، امکانات و تسهیلات اجتماعی، توسعه کامل تجهیزات و زیرساخت های محله، توسعه میان افزا و رشد هوشمند در محله، ساماندهی شبکه معابر در تمامی ابعاد (ترافیکی، آسفالت و ...)، تخصیص بسته های تشویقی برای سرمایه گذاری در فرایند نوسازی و بهسازی برای همه ساکنین، حکمروایی خوب شهری در طرح بازآفرینی محله، تدوین برنامه جامع بازآفرینی محله، ظرفیت سازی و نهاد سازی در تمامی ابعاد، نظارت بر اجرای کامل قوانین و مقررات بازافرینی محله و به کار گیری مشاوران حرفه ای در تدوین و اجرای طرح بازافرینی محله و فاجعه با 356 درصد سازگاری شامل: عدم توجه دسترسی به خدمات، امکانات و تسهیلات اجتماعی، عدم توسعه تجهیزات و زیرساخت های محله، پراکنده رویی و رشد بدون برنامه، عدم وجود بسته های تشویقی، برنامه ریزی از بالا به پایین، عدم تدوین برنامه جامع بازافرینی، عدم ظرفیت سازی و نهادسازی، عدم نظارت بر اجرای قوانین و مقررات بازافرینی محله و عدم اجرای طرح بازافرینی دسته بندی کرده است. نتیجه‌گیری نتایج نشان می‌دهد ایجاد فضاهای فرهنگی، فراغتی و ورزشی مانند احداث کتابخانه و پارک برای دسترسی تمامی ساکنین به خدمات، امکانات و تسهیلات اجتماعی، استفاده از زمین‌های بایر و سرمایه‌گذاری جهت ایجاد اماکن گردشگری و ایجاد مراکز تجاری و برندسازی در نزدیکی آرامگاه خواجه ربیع برای توسعه میان افزا و رشد هوشمند در محله، کفسازی باکیفیت پیاده‌روها با حمایت شهرداری برای ساماندهی شبکه معابر، حمایت بخش خصوصی و دولتی در ساخت‌وساز مساکن و اعطای وام به مردم و سرمایه‌گذاری جهت ایجاد مشاغل جدید در محله برای تخصیص بسته‌های تشویقی و نوسازی و بهسازی محله برای تمامی ساکنین، عدالت فضایی در رسیدگی به محله توسط شهرداری برای حکمروایی خوب شهری، جلب مشارکت سرمایه‌گذاران از طریق اعطای امتیازات تشویقی برای نوسازی محله جهت ظرفیت‌سازی و نهادسازی مهم‌ترین راهبردها جهت بازآفرینی محدوده خواجه ربیع خواهد بود.

presentation of urban regeneration scenarios in khajeh rabi neighborhood in mashhad

introduction in recent decades, the rapid growth of urbanisation has brought problems, one of which is the intensification of the rate of physical-spatial changes and the inefficiency of urban tissues. this process of population increase, a decline of social status, and disorder in the spatial-physical, economic and functional organisation in urban neighbourhoods that play an essential role in the life and decay of the city brought along this intermediate neighbourhood of khajeh rabi in mashhad; it is one of the neighbourhoods that in recent decades has been associated with issues such as poverty, physical and social erosion, and a decrease in the standard of living. have not had their quality of life, the existence of one of the most important cemeteries in the city will also lead to the possibility of abandonment and degradation of the quality of this fabric, for this reason, the implementation of a comprehensive and sustainable plan for the regeneration of this neighbourhood to improve the quality of life of the residents is essential. is. therefore, this research has been carried out to present scenarios of urban regeneration in the khajeh rabi neighbourhood in mashhad until 2033 and compile strategies for realising urban regeneration in the khajeh rabi neighbourhood.materials and methodsthe research method in this study is descriptive-analytical and based on documentary and library studies. for this purpose, the research variables are collected in the theoretical foundations section. with the method of structural analysis (in this method, the influence and effectiveness of the research variables according to the scoring range from 0 to 3, where 0 means no impact, one means weak impact, two means moderate impact, three means high impact and p means potential direct and indirect impact) were ranked. after that, the statistical population was selected from the elite group with a sample size of 20 people from among urban planning experts, the municipality of region three, university professors and doctoral students, and with surveys conducted in the form of a cross-effects matrix questionnaire, the influencing variables were identified, and the key drivers were selected from variables with high impact and uncertainty. in the next step, with the interviews conducted with 10 people from the experts of the 22 bahman facilitation office in mashhad, the possible states of the key drivers and the existing situation were identified, and compatible scenarios were determined using the method of interaction analysis in the scenario wizard. finally, by identifying the strengths and weaknesses, opportunities and threats that show the current situation and the resulting scenarios, using the swot model, the strategies for realising the desired scenario and controlling the disaster scenario were determined.findingsthe findings in mikmak show that the data has 74% validity, and the distribution of variables in the effect-direct dependence map indicates the existence of an unstable system in the field of regeneration in the khajeh rabi neighbourhood. variables that are identified and predicted as key drivers in mik mak software can play a role in guiding the khajeh rabi neighbourhood system towards sustainability, including access to services, facilities and social facilities, equipment and infrastructure; the type of development is the network of roads, investment in the process of renovation and improvement of the neighbourhood, the type of management, the type of planning, the type of participation of residents, the rules and regulations of neighbourhood regeneration and the implementation of the project.