تبیین عوامل مو‌ثر در ضعف گردشگری شهری در طرح‌های توسعۀ شهری کلان‌شهر تبریز

مقدمه کلان‌شهر تبریز‌ علی‌رغم‌ برخورداری از منابع‌ طبیعی‌ فراوان‌، تنوع‌ آب‌‌و‌هوایی‌، و جاذبه‌‌های طبیعی‌ و فرهنگی‌ فراوان‌ در بخش‌ گردشگری، برای توسعۀ‌ موفق‌ گردشگری با چالش‌هایی‌ از جمله‌ در بخش‌ حمل‌‌ونقل‌، زیرساخت‌‌ها، توسعۀ‌ ظرفیت‌ گردشگری، حراست‌ از میراث‌ فرهنگی‌ و طبیعی‌، بازاریابی‌ گردشگری، بازآفرینی‌ صنایع‌ دستی‌ بومی‌ و محلی‌، و مدیریت‌ آلاینده‌‌های زیست‌‌محیطی‌ و... روبه‌رو است‌. تحقیق‌ حاضر در پی‌ تبیین‌ جایگاه‌ جاذبه‌های گردشگری در طرح‌های توسعۀ‌ شهری و یافتن‌ ‌ضعف‌های‌ این‌ طرح‌ها در توجه‌ کافی‌ به‌ گردشگری که‌ است بتوانند ظرفیت‌های گردشگری شهری را از قوه‌ به‌ فعل‌ درآورند‌ و میان‌ توسعۀ‌ شهری و گردشگری پیوند ایجاد کنند و با شناسایی‌ بهتر جاذبه‌های گردشگری شهرهای با پتانسیل‌ بالای گردشگری و تحلیل‌ معیارهای ارزیابی‌ آن‌ها و همچنین،‌ عوامل‌ مو‌ثر بر ضعف‌ گردشگری شهری در مطالعات‌ شهری کلان‌شهر تبریز‌، بتوان‌ به‌ جایگاه‌ واقعی‌ و قانونی‌ مناسب‌ مقولۀ‌ گردشگری شهری در فرایند برنامه‌ریزی‌ها و تهیۀ طرح‌‌های توسعۀ‌ شهری دست‌ یافت‌. با توجه‌ به‌ دستاوردهای امر گردشگری در ابعاد مختلف‌ و تا‌کید بر رویکردهای نوین‌ در طرح‌‌های توسعۀ‌ شهری از جمله‌ باز‌زنده‌سازی پتانسیل‌های گردشگری شهری می‌توان‌ به‌ رونق‌ این‌ جریان‌ کمک‌ کرد و اثرات‌ مثبتی‌ در رونق‌ اقتصادی کلان‌شهر تبریز‌ ایجاد کرد، زیرا ایران‌ همواره‌ با وجود آثار تاریخی‌ فاخرش‌ از بهترین‌ مقصدهای توریستی‌ محسوب‌ می‌شده‌ است‌ که‌ بی‌‌شک‌ کلان‌شهر تبریز از این‌ قاعده‌ مستثنا‌ نخواهد بود. سوال تحقیق حاضر این است که عوامل مو‌ثر در ضعف گردشگری شهری در طرح‌های توسعۀ شهری در کلان‌شهر تبریز کدام‌اند؟مواد و روش‌هابا توجه‌ به‌ هدف پژوهش‌، نوع‌ پژوهش‌ کاربردی با روش‌ توصیفی‌‌ تحلیلی‌ است‌. به‌ منظور انجام‌ این‌ پژوهش،‌ ابتدا به‌ بررسی‌ محتوایی‌ اسناد مرتبط‌ (طرح‌های جامع‌، تفصیلی‌ و هادی شهری) شهرهای مورد مطالعه‌ پرداخته‌ شد. از نظر محتوا ساختار این‌ طرح‌ها و نحوۀ نگاه‌ آن‌ها به‌ گردشگری مورد تحلیل‌ قرار گرفت‌ و جایگاه‌ گردشگری در این‌ طرح‌ها مشخص‌ شد. سپس‌ جامعۀ آماری، روش‌ نمونه‌‌گیری (با استفاده‌ از روش‌ نمونه‌گیری روش‌ گلوله‌ برفی) و حجم‌ نمونه‌ها مشخص‌ شد. به‌ همین‌ منظور، با توجه‌ به‌ مبانی‌ نظری و پیشینۀ‌ تحقیق‌ مصاحبه‌های نیمه‌‌ساختاریافته‌ با تاکید بر رویکردی اکتشافی‌ با 20 نفر از متخصصان‌ و خبرگان‌ صورت‌ گرفت‌. در مرحله بعدی، بر اساس عوامل شناسایی‌شده پرسشنامه‌ای برپایۀ طیف‌ پنج‌گانۀ‌ لیکرت‌ (خیلی‌ کم‌، کم‌، زیاد، متوسط‌ و خیلی‌ زیاد) طراحی‌ شد. از طریق‌ این‌ پرسشنامه‌ عوامل‌ ضعف‌ گردشگری در طرح‌های توسعۀ‌ شهری در جامعۀ‌ هدف‌ مورد بررسی‌ قرار گرفت‌. به‌ منظور تعیین‌ پایایی‌ پرسشنامه‌، ابتدا تعدادی پرسشنامه‌ در جامعۀ‌ آماری توزیع‌ شد و سپس،‌ با استفاده‌ از آزمون‌ آلفای کرونباخ‌، پایایی‌ پرسشنامه‌ مورد سنجش‌ قرار گرفت‌. ضریب‌ آزمون‌ آلفای کرونباخ‌ (0/811) نشان‌ می‌دهد نتایج‌ این‌ پژوهش‌ قابل‌ اعتماد خواهد بود. پس‌ از سنجش‌ پایایی‌، پرسشنامه‌ بین‌ نمونه‌ها توزیع‌ و سپس، گردآوری شد. در ادامه‌ به‌ منظور شناسایی‌ میزان‌ اثرگذاری عوامل‌ ضعف‌ گردشگری در طرح‌های توسعۀ‌ شهری از تحلیل‌ عاملی‌ اکتشافی‌ برای گروه‌بندی این‌ عوامل‌ استفاده‌ شد. برای تجزیه‌وتحلیل‌ داده‌ها و بررسی‌ ارتباط‌ میان‌ عوامل‌ و تعیین‌ سهم‌ هر یک‌ از آنان‌ از مدل‌سازی معادلات‌ ساختاری استفاده‌ شده‌ است‌. مدل‌ معادلات‌ ساختاری یک‌ رویکرد آماری جامع‌ برای آزمون‌ روابط‌ بین‌ متغیرهای مشاهده‌شده‌ و متغیرهای مکنون‌ است‌. در این تحقیق برای تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات تحقیق از نرم‌افزارهای spss و amos استفاده شد.یافته‌هاتجزیه‌وتحلیل معادلات ساختاری نشان داد عامل اول یعنی نهادی با نسبت بحرانی 4/894، عامل دوم یعنی ساختاری با نسبت بحرانی 3/742 و عامل سوم یعنی مدیریتی با نسبت بحرانی 5/321 و عامل چهارم یعنی اقتصادی با نسبت بحرانی 3215، و عامل اصلی پنجم یعنی اجتماعی (با نسبت بحرانی 5/252 هر یک با سطح معناداری کمتر از 0/05 رابطۀ معناداری با ضعف گردشگری در طرح‌های توسعۀ شهری شهر تبریز دارند. در نهایت بین این پنج عامل اصلی عامل مدیریتی با وزن برآورد استاندارد 0/915 بیشترین اثرگذاری با متغیرهایش (ناقص بودن دیدگاه مهندسین مشاور طرح‌هاى توسعۀ شهرى در خصوص گردشگرى، بی‌اطلاعی مدیران شهرى از ابعاد اثرگذارى گردشگرى در سطح شهرها، عدم هماهنگی طرح‌هاى بخشی با عمران ناحیه‌اى و منطقه‌اى کم‌تجربه بودن کادر متخصص در برنامه‌ریزى شهرى، در سطح تصمیم‌گیرى کلان کشورى، کمبود کادر متخصص در امور برنامه‌‌ریزى شهرى و شهرسازى در کشور) در زمینۀ ضعف گردشگری داشته است و بعد از آن به‌ترتیب عامل اجتماعی با وزن برآورد استاندارد 0/899، عامل نهادی با وزن برآورد استاندارد 0/83 و عامل ساختاری با وزن برآورد استاندارد 0/782 و در عامل اقتصادی با وزن برآورد استاندارد 0/769 بیشترین تا کمترین میزان اثرگذاری در ضعف گردشگری طرح‌های توسعۀ شهری در تبریز داشته‌اند. در نتیجه باید در بین پنج عامل اصلی به عامل سوم که عامل مدیریتی در این تحقیق بود بیشتر از سایر عوامل توجه شود تا ضعف‌های گردشگری پوشش داده شده و بهبود یابد.نتیجه‌گیریدر نتیجه، باید گفت که مدیریت بر صنعت گردشگری نه تنها مدیریتی غیر تخصصی و ارزش‌مدار است، بلکه حتی با وجود مدیریتی پرتوان، علمی و اقتصاد‌مدار هم نمی‌‌توان انتظارات زیادی داشت، زیرا مسائلی از جمله وجود شبکه‌ای از ارتباطات فراقانونی قدرت، بی‌‌توجهی مسئولان رده بالا و برنامه‌ریز کشور، و دست‌ِآخر، بودجه و امکانات فوق‌العاده ضعیف و عدم مشارکت مردمی در طرح‌ها و غیره هر گونه تلاشی را ناکام می‌‌گذارند. در این راستا مقالۀ حاضر با نگاه تازه به طرح‌های توسعۀ شهری در پی بازنگری جدید در این طرح‌ها و ساختار گردشگرمحور آن‌ها با اضافه کردن سرفصلی به نام گردشگری است.

explanation of the effective factors in the weakness of urban tourism in the urban development plans of tabriz metropolis

introduction tabriz metropolis has abundant natural resources considering the successful development of tourism, climate diversity, and many natural and cultural attractions in tourism. however, it faces challenges for tourism development like challenges in the transportation sector, infrastructures, development of tourism capacity, protection of cultural heritage, nature, tourism marketing, local handicrafts, and environmental pollution management. the present research seeks to explain the place of tourism attractions in urban development plans and find the weak points of these plans in paying enough attention to tourism so that they can fully realize the capacities of urban tourism and create a link between urban development and tourism by better identifying tourism attractions. cities with high tourism potential and the analysis of their evaluation criteria as well as the factors affecting the weakness of urban tourism in the urban studies of tabriz metropolis, it is possible to achieve the real and legal position of the category of urban tourism in the process of planning and preparing urban development plans. according to the achievements of tourism in different dimensions and emphasis on new approaches in urban development plans, including revitalizing the potential of urban tourism, it is possible to contribute to the prosperity of this flow and create positive effects in the economic prosperity of the metropolis of tabriz, because iran always has historical monuments. it has long been considered one of the best tourist destinations, and tabriz metropolis will not be an exception to this rule. the question of the current research is, what are the effective factors in the weakness of urban tourism in urban development plans in tabriz metropolis?materials and methodsaccording to the purpose of the research, the type of research is applied with a descriptive-analytical method. to carry out this research, the content of related documents (comprehensive, detailed, and urban master plans) of the studied cities was first examined. in terms of content, the structure of these plans and how they look at tourism were analyzed and the place of tourism in these plans was determined. then, the statistical population, the sampling method (using the snowball sampling method), and the volume of the samples were determined. for this purpose, according to the theoretical foundations and background of the research, semi-structured interviews were conducted with 20 specialists and experts, emphasizing an exploratory approach. in the next step, based on the identified factors, a questionnaire was designed based on the five-point likert spectrum (very low, low, high, medium, and very high). through this questionnaire, the weak factors of tourism in urban development projects in the target community were investigated. to determine the reliability of the questionnaire, first several questionnaires were distributed to the statistical population and then the reliability of the questionnaire was measured using cronbach’s alpha test. cronbach’s alpha test coefficient (0.811) shows that the results of this research will be reliable. after measuring the reliability, the questionnaire was distributed and collected among the samples. in the following, to identify the impact of tourism weakness factors in urban development plans, exploratory factor analysis was used to group these factors. structural equation modeling has been used to analyze the data examine the relationship between the factors and determine the contribution of each of them. the structural equation model is a comprehensive statistical approach to test the relationships between observed variables and latent variables.