تحلیل جنبش پیاده‌محوری از نظر نارسایی کیفیت فضایی در پیاده‌راه ارک تبریز

مقدمه در رابطه با تجربیات جهانى پیاده‌راه‌سازى، مى‌توان به پیاده‌راه‌هاى لیمبکر و کتویگر در شهر اسن آلمان، بردیک در شهر کالامازو آمریکا و استروگت در شهر کپنهاگ دانمارک اشاره کرد. پیاده‌راه‌سازى در شهرهاى یادشده اثراتى مانند کاهش تدریجى ترافیک و پارکینگ، رونق اقتصادى این محورها، انطباق مرکز شهر با تغییرات فصل‌ها، سرزندگى پیاده‌راه‌ها در شبانه‌روز را به دنبال داشته است. همچنین، از تجربیات پیاده‌راه‌سازى در ایران نیز مى‌توان به پیاده‌راه‌هاى جنت مشهد، تربیت و ولیعصر تبریز، خیام ارومیه و لیان بوشهر اشاره کرد.در حال حاضر، با توجه به تاسیس سازمان زیباسازی در شهرداری‌ها سعی شده است تا حدودی بر مشکلات مبلمان شهری فائق آید، اما تداخل مسئولیت‌های سازمان‌ها و نهادها با یکدیگر نیز تا حدودی به این معضل دامن زده و وظایف سازمان زیباسازی را تحت الشعاع خود قرار داده است. فقدان قوانین و ضوابط لازم و ناظر بر ایجاد حداقل کیفیت‌های مورد نیاز پیاده‌راه‌ها در شهر تبریز، جسارت‌های قابل ملاحظه‌ای را به دنبال دارد؛ به این معنا که علی‌رغم ایجاد پیاده‌راه، به دلیل بی‌توجهی به استانداردهای اولیه در طراحی و اجرای پیاده‌راه‌ها، معمولاً بعضی از آن‌ها را به فضاهایی غیر قابل استفاده تبدیل می‌کند و هزینه‌ها و اراضی مربوط به احداث چنین پیاده‌راه‌های نامناسبی در واقع تلف‌شده تلقی می‌شود. در بین چهار پیاده‌راه مقصودیه، ارک، تربیت و ولیعصر، پیاده‌راه‌های مقصودیه و ارک علی‌رغم وجود عناصر منظر شهری مانند درختان و... به دلیل‌ اغتشاشات بصری حاصل از ناهمگونی نماهای شهری، نامناسب بودن رنگ و مصالح کف‌سازی‌ها و دیواره‌ها، عرض کم پیاده‌راه‌ها و عبور وسایل نقلیۀ موتوری، نبود تسهیلات مناسب و... فاقد منظر شهری مناسب و استاندارد است. همچنین، کیفیت فضایی موجود در این پیاده‌راه‌ها همگی نامناسب و نیازمند بازنگری هستند. تا کنون مطالعات قابل توجهی روی خیابان‌های پیاده‌محور شهر تبریز صورت گرفته است. با این‌حال، در هیچ‌یک از این مطالعات نارسایی‌ها و کمبودها در خیابان‌های پیاده‌محور مورد بررسی قرار نگرفته است. از این‌رو، پژوهش حاضر برای پوشش این خلا، در صدد پاسخ به این پرسش است که نارسایی‌های کیفیت فضایی در خیابان پیاده‌محور ارک شهر تبریز چیست؟مواد و روش‌هاروش تحقیق حاضر از نظر ماهیت به صورت توصیفی‌ تحلیلی و اکتشافی همراه با روش ترکیبی کیفی‌ کمی و پیمایشی انجام گرفته است. برای جمع‌آوری داده‌ها از روش اسنادی به همراه مصاحبۀ نیمه‌عمیق ساختاری و پرسشنامۀ محقق‌ساخته استفاده شده است. جامعۀ آماری تحقیق نیز شامل دو گروه: گروه خبرگان و متخصصان و گروه کاربران، عابران در پیاده‌راه‌ ارک شهر تبریز است. حجم نمونۀ خبرگان برابر 20 نفر انتخاب شد. دلیل انتخاب 20 نفر این است که در پژوهش‌های خبره‌محور محدودیتی در انتخاب حجم نمونه وجود ندارد. در رابطه با حجم نمونۀ کاربران و عابران از فرمول کوکران با جامعۀ آماری نامحدود استفاده شد که برابر 384 نفر به دست آمد.پس از مشخص کردن متغیرها از طریق مصاحبه‌های انجام‌گرفته توسط خبرگان و آنالیز با نرم‌افزار maxqda و تهیۀ پرسشنامه برای کاربران و عابران برای روایی شاخص‌ها با نظر جامعۀ آماری گروه متخصصان، اساتید راهنما و مشاور ‌تایید شد. پایایی شاخص‌های پرسشنامه نیز با آزمون آلفای کرونباخ برای مولفۀ اجتماعی‌ فرهنگی 0/901؛ کارکردی‌ عملکردی 0/876؛ اقتصادی 0/841؛ دسترسی 0/894؛ زیبایی‌شناسی 0/803 و کالبدی 0/882 محاسبه شد. یافته‌هابراساس یافته‌های حاصل از جدول 9 همۀ شاخص‌هاى اجتماعی‌ فرهنگی، کارکردی‌ عملکردی، حرکتی‌ دسترسی، اقتصادی، زیبایی‌شناسی و کالبدی (متغیر مستقل) داراى رابطۀ معنادارى با متغیر وابستۀ پیاده‌محوری هستند و به‌ترتیب شاخص‌هاى، اجتماعی‌ فرهنگی با (0/615) و شاخص زیبایی‌شناسی با (0/523)، شاخص حرکتی‌ دسترسی با (0/316)، شاخص اقتصادی با (0/225)، کالبدی با (0/209) و کارکردی‌ عملکردی با (0/192) ضریب استاندارد بیشترین تا کمترین تاثیر را بر متغیر میانجی (نارسایی کیفیت فضایی پیاده‌راه ارک) وابسته (پیاده‌محوری) دار‌ند. بنابراین، همۀ شاخص‌هاى مورد بررسی با‌ توجه به ضریب تعیین (r2) بر متغیر میانجی کیفیت فضایی پیاده‌راه ارک و متغیر وابستۀ پیاده‌محوری تاثیر دارند و می‌توان گفت که متغیر وابسته متاثر از شاخص‌هاى متغیر مستقل است و مقدار بتا (beta) هم نشان‌دهندۀ ارتباط مستقیم شاخص‌هاى کیفیت فضایی بر متغیر وابسته (پیاده‌محوری) است. در نتیجه، هرچه مقدار beta و t بیشتر و سطح معنادارى کوچک‌تر از (0/05) باشد، متغیر مستقل (اجتماعی‌ فرهنگی، کارکردی‌ عملکردی، حرکتی‌ دسترسی، اقتصادی، زیبایی‌شناسی و کالبدی) بر متغیر میانجی کیفیت فضایی پیاده‌راه و متغیر وابسته (پیاده‌محوری) تاثیر بیشترى دارد. با‌ توجه به نتایج تحقیق می‌توان نتیجه گرفت که بیشترین اثرگذاری از نظر نارسایی کیفیت فضایی پیاده‌راه ارک تبریز به صورت مستقیم و غیرمستقیم مربوط به شاخص اجتماعی‌ فرهنگی با اثر مستقیم 0/615 و غیرمستقیم 0/313 و اثر کل 0/928 است. بنابراین، حتماً در ارتقای کیفیت فضایی و رفع نارسایی کیفیت فضایی در پیاده‌راه ارک تبریز برای پیاده‌محوری و پیاده‌مدار بودن به شاخص اجتماعی‌ فرهنگی باید توجه بیش از حد بشود تا با ایجاد شرایط مناسب موجب حضور بیشتر افراد و کاربران و تعاملات اجتماعی بیشتر در پیاده‌راه شده که خود باعث سرزندگی فضای شهری از بعد پیاده‌راه ارک با پیاده‌محوری خواهد شد. کمترین تا‌ثیرات نارسایی هم به صورت مستقیم و غیرمستقیم مربوط به شاخص کارکردی‌ عملکردی با اثر مستقیم 0/217 و غیرمستقیم 0/101 و اثر کل 0/318 کمترین اثرگذاری بر نارسایی کیفیت فضایی پیاده‌راه ارک تبریز داشته است. بنابراین، در اولویت‌های بعدی پیاده‌محوری برای ارتقای کیفیت فضایی پیاده‌راه ارک قرار می‌گیرد. نتیجه‌گیریبا توجه به نتایج تحقیق می‌توان گفت که یکی از روش‌های مناسب برای تشویق پیاده‌محوری عابران، دسته‌بندی طیف استفاده‌کنندگان از پیاده‌راه‌ها و در نظر گرفتن نیازهای آن‌هاست. به ‌عنوان مثال: کودکان، جوانان، بزرگسالان، سالمندان، استفاده‌کنندگان در شهرهای کوچک یا در شهرهای بزرگ، استفاده‌کنندگان بالای شهر و پایین شهر و... در نهایت طراحی پیاده‌راه‌های باکیفیت فضایی بالا با اینکه نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی دارند، اما در درازمدت باعث کاهش هزینه‌ها، کاهش آلودگی، سلامت روحی جسمی افراد جامعه خواهد شد.

pedestrian-oriented movement analysis in terms of the lack of air quality in tabriz’s arak sidewalks

introduction concerning the world experiences of pedestrian construction, we can refer to the limbeker and ketweger sidewalks in essen, germany, berdick in kalamazoo, america, and struget in copenhagen, denmark. pedestrian construction in the mentioned cities has had effects such as the gradual reduction of traffic and parking, the economic prosperity of these axes, the adaptation of the city center to the changes of the seasons, and the vibrancy of the sidewalk day and night. also, from the experiences of pedestrian construction in iran, we can mention the pedestrians of janat mashhad, tarbiat, and valiasr in tabriz, khayyam urmia, and lian bushehr. currently, due to the establishment of beautification organizations in the municipalities, they have tried to overcome the problems of urban furniture to some extent. still, the interference of the responsibilities of organizations and institutions has fueled this problem to some extent and overshadowed the tasks of the beautification organization. is. the lack of the necessary rules and regulations that monitor the creation of the minimum required qualities of the sidewalks in tabriz city, leads to considerable audacity. this means that despite the creation of sidewalks, due to the lack of attention to basic standards in the design and implementation of sidewalks, some of them are usually turned into unusable spaces and the costs and land related to the construction of such sidewalks improper ways are considered wasted. among the four pedestrian paths of maqsoodiyeh, ark, tarbiat and valiasr, maqsodieh, and arak pedestrian paths, despite the presence of urban landscape elements such as trees, etc. streets, the narrow width of sidewalks, and the passage of motor vehicles, the lack of proper facilities, etc., lacks an appropriate and standard urban landscape. also, the spatial quality of these sidewalks is inappropriate and needs to be reviewed. so far, there have been significant studies on the pedestrian-oriented streets of tabriz city, however, none of these studies have investigated the inadequacies and deficiencies in the pedestrian-oriented streets. therefore, the current research aims to answer this question, what are the deficiencies of spatial quality in the pedestrian street of orak axis in tabriz city?materials and methodsthe present research method is descriptive-analytical and exploratory in nature, along with a combined qualitative-quantitative and survey method. to collect data, a documentary method was used along with a semi-structured interview and researcher-made questionnaire. the statistical population of the research also includes two groups: the group of experts and specialists and the group of users, passers-by on the sidewalks of tabriz city. a sample size of 20 experts was selected. the reason for choosing 20 people is that there is no limit in choosing the sample size in expert research. regarding the sample size of users and passers-by, cochran’s formula was used with an unlimited statistical population, which was equal to 384 people. after specifying the variables through interviews conducted by experts analysis with maxqda software and preparing a questionnaire for users and passers-by, the validity of the indicators was confirmed by the opinion of the statistical community of experts, supervisors, and consultants. the reliability of the questionnaire indicators is also 0.901 with cronbach’s alpha test for the social and cultural component; functional-functional 0.876; economic; 0.841; access 0.894; aesthetics was calculated as 0.803 and physical as 0.882.