تبیین عوامل موثر در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ منظور ارتقای توسعۀ پایدار مناطق کلان‌شهری با استفاده از روش تحلیل محتوا و نرم‌افزار maxqda

مقدمه در دنیای امروز، با توجه به رشد شهرنشینی، کلان‌شهرها با چالش‌های گسترده و پیچیده‌ای روبه‌رو هستند. توسعۀ جوامع انسانی در قرن‌های اخیر، به‌ویژه در قرن 21، و روند فزایندۀ صنعتی شدن به‌ عنوان یکی از شاخص‌های پیشرفت اقتصادی و اجتماعی مناطق شهری، تاثیرات منفی زیادی بر محیط‌ زیست و منابع طبیعی به جای گذاشته است. این مسائل شامل مصرف بی‌رویۀ زمین، افزایش ترافیک، انتشار گازهای گلخانه‌ای و مصرف بالای انرژی است که به پدیده‌هایی مانند گرم شدن زمین، کاهش تنوع زیستی و وابستگی بیشتر به سوخت‌های فسیلی منجر می‌شود . رشد سریع شهرنشینی، افزایش ساخت‌وساز و نیاز فزاینده به انرژی برای سرمایش و گرمایش، مصرف انرژی را به‌شدت بالا برده و به‌ تبع آن، انواع آلودگی‌ها را نیز افزایش داده است . از این‌رو، رشد پایدار شهرها با چالش‌های متعددی از جمله افزایش مصرف فردی و بهره‌برداری ناکارآمد از منابع طبیعی روبه‌رو می‌شود که به ایجاد مناطق اجتماعی محروم و نابرخوردار می‌انجامد . در همین راستا، برای مقابله با این مشکلات زیست‌محیطی، به‌ویژه در مناطق شهری، مفهوم توسعۀ پایدار مطرح‌ شده است. ردپای اکولوژیکی منفی و سبک زندگی مصرف‌گرایانه از جمله عواملی است که ضرورت اقدام به سمت توسعۀ پایدار را تقویت می‌کند. توسعۀ پایدار به معنای تامین نیازهای فعلی جامعه بدون آسیب‌رسانی به توانایی نسل‌های آینده در تامین نیازهای خود تعریف می‌شود . مدل توسعۀ پایدار با تمرکز بر مدیریت بهینۀ منابع و حفظ آن‌ها، رشد اقتصادی و توسعۀ اجتماعی را همسو با نیازهای محیط‌ زیست طبیعی تسهیل می‌کند . از این‌رو، شاخص‌های زیست‌محیطی در شهرها، به ‌عنوان واحدهای اکولوژیکی، پیوند تنگاتنگی بین انسان و محیط ‌زیست را نشان می‌دهند از طریق کاهش مصرف منابع، انرژی و آلودگی بهبود می‌یابد . طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، مناطق شهری دوسوم از مصرف جهانی انرژی را به خود اختصاص داده و مسئول 71 درصد از گازهای گلخانه‌ای ناشی از انرژی هستند. از آنجا ‌که اقتصاد، انرژی و محیط ‌زیست به‌ طور جدایی‌ناپذیری به هم وابسته‌اند ، استفاده از منابع انرژی تجدید‌پذیر و توسعۀ پایدار به ‌عنوان دو مفهوم مرتبط و مکمل در نظر گرفته می‌شوند. در این راستا، یکی از راهکارهای مهم برای دستیابی به توسعۀ پایدار، بهره‌برداری از منابع انرژی تجدید‌پذیر است . به ‌منظور حفظ پایداری و تامین نیازهای فعلی بدون آسیب به منابع آینده، انرژی‌های تجدید‌پذیر به ‌عنوان راه‌حلی پایدار و دوستدار محیط ‌زیست برای تامین امنیت انرژی پیشنهاد می‌شود . با توجه به اینکه استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر یکی از مسائل کلیدی جهانی در زمینۀ توسعۀ پایدار است، پژوهش‌های متعددی در این زمینه صورت گرفته است. با این‌حال، تبیین عوامل موثر در استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر و توسعۀ پایدار در مناطق کلان‌شهری هنوز به ‌طور کامل در پژوهش‌ها مورد توجه قرار نگرفته است. بنابراین هدف این پژوهش، تبیین عوامل موثر در استفاده ‌از انرژی‌های تجدید‌پذیر و ارتقای توسعۀ پایدار در کلان‌شهرها است. سوال اصلی پژوهش این است که چه عواملی در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در توسعه پایدار مناطق کلانشهری موثر است؟مواد و روش‌هاروش تحقیق در این پژوهش مروری بوده و به ‌منظور جمع‌آوری داده‌ها از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و برای تحلیل آن‌ها از تحلیل محتوا کیفی و نرم‌افزار maxqda استفاده‌ شده است. روش این پژوهش با استفاده از تحلیل محتوای کیفی، با استفاده از یک رویکرد تفسیری اسناد کتابخانه‌ای را تحلیل می‌کند، سپس با توجه به متون اسناد کدهای متنی استخراج ‌شده است. سپس، با استفاده از درصد اهمیت بر اساس تکرار کدها در متون داده‌های کیفی را به کمی تبدیل کرده تا بتوان تحلیل دقیق‌تری انجام داد. سپس، با توجه به کدهای استخراج‌شده بر اساس شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، نهادی و زیست‌محیطی هر یک از کدها را دسته‌بندی می‌کند، سپس درصد اهمیت شاخص‌ها نیز بیان می‌شود.یافته‌هاتحلیل رابطه بین استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر و توسعۀ پایدار در مناطق شهری نشان می‌دهد این دو مفهوم به ‌طور عمیق و متقابل با یکدیگر ارتباط دارند. استفاده از منابع انرژی تجدید‌پذیر، به‌ویژه در شرایط کنونی که بحران‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی به یکی از چالش‌های بزرگ جوامع تبدیل‌ شده‌اند، می‌تواند به‌ عنوان یک راهکار کلیدی در دستیابی به توسعۀ پایدار عمل کند. از جنبۀ اقتصادی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به کاهش هزینه‌های انرژی، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پایدار منجر شود. همچنین، استفاده از این منابع می‌تواند به تقویت اقتصاد محلی و کاهش وابستگی به منابع سوخت فسیلی کمک کند. با توجه به یافته‌های پژوهش و مدل مفهومی پژوهش، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعۀ پایدار ارتباط متقابل و دوسویه با یکدیگر دارند. بنابراین با توجه به یافته‌های پژوهش، عوامل موثر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در توسعۀ پایدار مناطق کلان‌شهری عبارت‌اند از: کاهش فقر، ارتقای کیفیت زندگی، ایجاد فرصت‌های شغلی و بهبود سلامت عمومی، حفاظت از محیط‌ زیست، کاهش انتشار آلاینده‌های هوا، امنیت انرژی، پایداری انرژی، دسترسی برابر به انرژی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت فسیلی، ارتقای بهداشت، حکمرانی مناسب، متناوب بودن انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش فقر و امنیت انرژی، محرک تاسیسات ملی و... همچنین، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کاهش گازهای گلخانه‌ای منجر شود که این امر به ‌نوبۀ خود به محافظت از محیط‌ زیست و حفظ منابع طبیعی کمک می‌کند. یکی از عوامل موثر متناوب بودن انرژی‌های تجدیدپذیر است که با حکمرانی و مدیریت بهینۀ انرژی، منطقه‌بندی مناسب، تسهیل توزیع خدمات و ... می‌تواند به بهبود عملکرد انرژی‌های تجدیدپذیر و در همین راستا پایداری انرژی‌های تجدیدپذیر کمک کند.نتیجه‌گیریتبیین و شناخت عوامل موثر استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر و توسعۀ پایدار یکی از موضوعات اساسی به‌ منظور برنامه‌ریزی شهری و نیز پیشرفت مناطق شهری با توجه به اهداف ملی بوده که برای تدوین راهبردها و سیاست‌های ارتقای کیفیت زندگی در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، نهادی و زیست‌محیطی در تمامی حوزه‌های خرد و کلان بسیار ضروری است. تا کنون مطالعه‌ای در راستای تبیین و تشریح عوامل موثر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعۀ پایدار که چگونگی این ارتباط را نشان دهد انجام‌ نشده است. به همین‌منظور، این پژوهش با استفاده از مرور و جمع‌بندی مطالعات پیشین و ارائۀ مدل مفهومی که چگونگی ارتباط بین این دو را نشان می‌دهد انجام‌ شده است. نتایج پژوهش بیان می‌کند که استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر ارتباط مستقیمی بر ارتقای توسعۀ پایدار شهری دارد. این ارتباط در ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و نهادی به‌ترتیب با توجه به داده‌ها و نتایج پژوهش اهمیت دارند. در پژوهش‌های مختلفی عوامل موثر بر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و تاثیر آن بر توسعۀ پایدار مناطق شهری بیان ‌شده، اما در بیشتر این پژوهش‌ها همۀ ابعاد و چگونگی ارتباط آن‌ها بیان‌ نشده است. بنابراین، این پژوهش عوامل موثر همۀ ابعاد را با توجه پژوهش‌ها بررسی کرده است تا ارتباط این ابعاد و چگونگی ارتباط درونی ابعاد مختلف بیان شود. با توجه به اینکه رابطۀ‌ عمیقی در ارتباط بین استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و ارتقای توسعۀ پایدار وجود دارد، می‌توان یکی از راهکارهای موثر در ارتقای توسعۀ پایدار مناطق شهری و کلان‌شهری را در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، نهادی و زیست‌محیطی دانست. در همین راستا، در این پژوهش با استفاده از تحلیل محتوای کیفی پژوهش‌های انجام‌شده به تبیین عوامل موثر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعۀ پایدار پرداخته ‌شده است. یافته‌های این پژوهش بیان می‌کند که یافته‌های پژوهش بیان می‌کند که عوامل موثر در این زمینه شامل کاهش فقر، ارتقای کیفیت زندگی، ایجاد فرصت‌های شغلی، بهبود سلامت عمومی، حفاظت از محیط‌ زیست، کاهش انتشار آلاینده‌های هوا، امنیت انرژی، پایداری انرژی، دسترسی برابر به انرژی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت فسیلی، حکمرانی مناسب و متناوب بودن انرژی‌های تجدیدپذیر است. این عوامل نه‌تنها به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کنند، بلکه بهبود کیفیت زندگی و رشد اقتصادی را نیز به همراه دارند. تبیین و به‌کارگیری این عوامل در سیاست‌گذاری‌های انرژی می‌تواند به بهبود کیفیت مناطق کلان‌شهری، جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، و در نهایت، ارتقای شاخص‌های توسعۀ پایدار منجر شود.

elucidating the factors influencing the use of renewable energy and the enhance sustainable development in metropolitan areas using content analysis method and maxqda software

introduction in today’s world, urbanization has led to metropolitan areas facing extensive and complex challenges. the development of human societies in recent centuries, particularly in the 21st century, along with the increasing trend of industrialization as a critical indicator of economic and social progress in urban regions, has had significant negative impacts on the environment and natural resources. these issues include excessive land consumption, increased traffic, greenhouse gas emissions, and high energy consumption, leading to global warming, biodiversity loss, and greater dependence on fossil fuels [1]. the rapid growth of urbanization, increased construction, and the rising demand for energy for cooling and heating have significantly escalated energy consumption, consequently increasing various types of pollution [2].