میزان تاثیرگذاری مولفه‌های پایدار زیست‌محیطی بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری (نمونۀ موردی: مراکز تجاری تهران)

مقدمه انسان همواره تلاش کرده است تا با استفاده از توانایی‌های ذاتی و فکری خود بر چالش‌های طبیعی غلبه کند و محیطی آرام برای زندگی خود به وجود آورد. این تلاش‌ها، در برخی موارد، به آسیب به بستر طبیعی منجر شده است؛ از جمله ساخت‌و‌سازهایی که با گذشت زمان فرسوده می‌شوند و هویت خود را از دست می‌دهند. در گذشته، معماری به‌ گونه‌ای طراحی می‌شد که با طبیعت هم‌راستا باشد و تعادل میان ساختارهای انسانی و محیط ‌زیست برقرار شود. این همزیستی مسالمت‌آمیز میان معماری و طبیعت، با آغاز انقلاب صنعتی و افزایش شهرنشینی، دچار اختلال شد. نیاز به ساخت‌و‌ساز در این دوران، به به‌ هم‌ خوردن این تعادل و بروز بحران‌های زیست‌محیطی متعدد در دنیای مدرن منجر شد. همچنین، بی‌اعتنایی به بستر طبیعی شهرها آثار جبران‌ناپذیری را بر زندگی شهری داشته است. یکی از نگرش‌های موثر طی فرایند طراحی فضاهای عمومی شهری، رویکرد پایداری زیست‌محیطی است. پایداری زیست‌محیطی با تاکید بر انرژی‌های تجدید‌پذیر، به حفظ زیست‌پذیری کمک می‌کند. توسعۀ شهر تهران در سال‌های اخیر عمدتاً از طریق افزایش ساخت‌و‌سازهای بسیار صورت گرفته است. با این‌حال، بخش دیگری از این توسعه به ایجاد فضاهای تجاری در شهر مرتبط می‌شود. در این پژوهش به بررسی ابعاد زیست‌محیطی پرداخته شده است و مسئلۀ اصلی پژوهش، یافتن مولفه‌های پایدار زیست‌محیطی تاثیرگذار بر ارتقای کیفی فضاهای عمومی شهری است. از طرف دیگر، توجه به زنجیرۀ پایداری تنها مربوط به کشورهایی که در حال توسعه هستند، نیست و در سال‌های اخیر چرخۀ اقتصاد نوظهور نیز توجه ویژه‌ای به این مفهوم داشته است. در این مقاله، تلاش خواهد شد تا با شناسایی مولفه‌های پایدار زیست‌محیطی و بررسی تاثیر این مولفه‌ها بر بهبود کیفیت فضاهای عمومی شهری، ضرورت بازنگری در مفهوم فضاهای عمومی شهری در زمینۀ محیط زیست روشن شود. هدف پژوهش، پیدا کردن مولفه‌های پایدار زیست‌محیطی و سپس، بررسی میزان تاثیرگذاری این مولفه‌ها بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری (نمونۀ موردی: مراکز تجاری تهران) است.مواد و روش‌هادر این مطالعه، محققان با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌‌ساختاریافته و تحلیل محتوای کیفی به بررسی دیدگاه‌های متخصصان معماری پرداخته‌اند. جامعۀ آماری پژوهش بر اساس جدول مورگان تعیین شده و داده‌ها از طریق پرسش‌نامه‌های پنج‌گانۀ لیکرت گردآوری شده‌اند. همچنین، مشاهده و حضور پژوهشگر در فضاهای تجاری در روزها و ساعت‌های مختلف انجام شده است. سپس، مطالعۀ نقشه‌ها و عکس‌های هوایی، آمارها و اطلاعات اینترنتی به عنوان ابزارهای تکمیلی جمع‌آوری اطلاعات به کار گرفته شده‌اند. همچنین، در تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی شامل جد‌ول‌های فراوانی برای بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی نمونه‌ها و وضعیت متغیرهای تحقیق استفاده شده است. شناخت ویژگی‌های جمعیت‌شناختی جامعه و نمونۀ آماری می‌تواند درک محقق را از موضوع افزایش دهد و زمینه‌ساز تحلیل‌های آتی باشد. روش تحقیق براساس هدف پژوهش، کاربردی است. با توجه به نحوۀ گردآوری داده‌ها، تحقیق توصیفی و از نوع پیمایشی است که محقق به دنبال پاسخ به این سوال است که مولفه‌های پایدار زیست‌محیطی به چه میزان می‌توانند بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری تاثیرگذار ‌باشند.یافته‌هادر بخش یافته‌های تحقیق نتایج حاصل از کاربرد روش‌های استنباطی استفاده‌شده در پژوهش ارائه شده است. روش‌های معمول در آزمون فرضیات به این صورت است که ‌ابتدا فرضیات آماری مطرح شده و پس از آن، بر اساس نتایج حاصل از نرم‌افزار آماری spss، نسبت به تایید یا رد فرضیه‌های مورد نظر اقدام می‌شود. بر این ‌اساس، در ‌تحقیق حاضر برای آزمون فرضیات تحقیق از آزمون t تک‌نمونه‌ای/تک‌گروهی استفاده شده است. به این‌ترتیب که میانگین برای هر یک از فرضیات تحقیق با مقدار 3 سنجیده شد؛ هر چه مقدار t آزمون از مقدار 3 بزرگ‌تر باشد، نتیجه می‌گیریم که فرضیۀ مطرح‌شده را با اطمینان بیشتر می‌توان پذیرفت. همچنین، برای رتبه‌بندی مولفه‌های موثر بر پایدار زیست‌محیطی و تاثیر آن در فضاهای عمومی شهری (نمونۀ موردی: مراکز تجاری تهران) از آزمون فریدمن استفاده شد. براساس مطالعات کتابخانه‌ای و تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها و سپس تحلیل داده‌ها، یافته‌های این تحقیق چنین حاصل شد؛ مولفۀ کیفیت زیست‌محیطی از میان مولفه‌های تاثیرگذار بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری که عبارت‌اند از؛ مولفه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بیشترین تاثیر را در ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری دارد. همچنین، طبق آزمون‌های انجام‌شده نیز تاثیرگذاری تمامی ریز‌مولفه‌هایی که در فرضیۀ پژوهش مطرح شده و بر کیفیت فضاهای عمومی تاثیرگذار فرض شده بود نیز ثابت شد. نتیجه‌گیریدر یک جمع‌بندی کلی از یافته‌های پژوهش، می‌توان بیان کرد که در دهه‌های اخیر، توسعۀ ناپایدار شهری به آسیب‌های فراوان و آلودگی‌های زیست‌محیطی زیادی در شهرها منجر شده است. تحقیقات انجام‌شده در مورد مراکز تجاری شهر تهران نشان می‌دهد هیچ‌یک از این مراکز تجاری به پارامترهای پایداری زیست‌محیطی توجهی نکرده‌اند. بنابراین، معرفی الگوها و سیاست‌های معماری پایدار زیست‌محیطی و به‌کارگیری آن‌ها می‌تواند نه تنها ایده‌ای نوآورانه برای طراحی این مراکز باشد، بلکه به عنوان معیاری برای طراحی صحیح مجموعه‌های تجاری نیز مطرح شود. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر مولفه‌های پایدار زیست‌محیطی بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری (نمونۀ موردی: مراکز تجاری تهران) انجام شده است. روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات در پژوهش شامل پرسش‌نامه، مشاهده و حضور در فضاهای عمومی (تجاری) است. پژوهشگر در روزها و ساعت‌های مختلف در فضاهای مختلف تجاری در شهر تهران حضور داشته و از طریق پرسش‌نامه‌ها اطلاعات را جمع‌آوری کرده است. پرسش‌نامه بر اساس مبانی نظری تحقیق طراحی شده و جامعۀ آماری مشخص شده است. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های جمعیت‌شناسی نمونۀ آماری، از فنون آمار توصیفی مانند جدول فراوانی استفاده شده است. اکثریت نمونۀ تحقیق را زنان تشکیل می‌دهند و بیشتر اعضای نمونه در ردۀ سنی 37 تا 47 سال قرار دارند. از نظر تحصیلات، اکثریت اعضا دارای مدرک کارشناسی هستند و بیشتر آن‌ها ساکن شهر تهران هستند. پس از آن، تمامی متغیرها و ریزمتغیرها در نرم‌افزار spss مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفتند و پس از بررسی سطح معناداری زیرمعیارها، مشخص شد که تمامی ریزمولفه‌ها با تاکید بر مولفه‌های زیست‌محیطی در ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری تاثیرگذار هستند.

the effect of sustainable environmental components on improving the quality of urban public spaces (case study: commercial centers of tehran)

introduction humans have always strived to overcome natural challenges using their innate abilities and intellect, aiming to create a peaceful environment for living. in some cases, these efforts have damaged the natural habitat, such as constructions that deteriorate over time and lose their identity. historically, architecture was designed to align with nature, establishing a balance between human structures and the environment. however, this harmonious coexistence was disrupted with the onset of the industrial revolution and increased urbanization. the demand for construction during this period upset this balance, resulting in numerous environmental crises in the modern world. furthermore, neglecting the natural context of cities has had irreparable effects on urban life. one of the most effective perspectives in the design process of urban public spaces is the approach of environmental sustainability. environmental sustainability, emphasizing renewable energies, aids in maintaining livability. the development of tehran has primarily occurred through substantial increases in construction in recent years. however, another aspect of this development is creating commercial spaces within the city. this research examines environmental dimensions and aims to identify sustainable environmental components that impact the qualitative enhancement of urban public spaces. additionally, attention to sustainability chains is not limited to developing countries; in recent years, emerging economies have also focused on this concept. this paper will identify sustainable environmental components and analyze their impact on improving the quality of urban public spaces. it will clarify the need to reconsider the concept of urban public spaces concerning the environment. the research aims to find sustainable environmental components and subsequently assess their influence on enhancing the quality of urban public spaces (case study: commercial centers in tehran).materials and methodsin this study, researchers utilized semi-structured interviews and qualitative content analysis to explore the views of architecture specialists. the statistical population was determined based on morgan’s table, and data were collected through five-point likert questionnaires. additionally, observation and researcher presence in commercial spaces at various times were employed as supplementary tools for data collection alongside studying maps, aerial photographs, statistics, and internet information. descriptive statistics were used for data analysis, including frequency tables to examine the demographic characteristics of samples and research variables’ status. understanding the demographic characteristics of the population and sample can enhance researchers’ comprehension of the topic and lay the groundwork for future analyses. the research method is applied based on research objectives. the data collection method is descriptive and survey-based, where researchers seek answers regarding how much sustainable environmental components can influence enhancing urban public space quality.findingsthe findings section presents results derived from applying inferential methods used in the research. common hypothesis testing methods involve stating statistical hypotheses and then confirming or rejecting them based on results obtained from spss software. in this research, a one-sample t-test was utilized for hypothesis testing; thus, each hypothesis’s mean was compared with a value of 3—if the t-test value exceeds 3, it can be concluded that the proposed hypothesis is more confidently accepted. additionally, the friedman test was used to rank effective components of environmental sustainability and their impact on urban public spaces (case study: commercial centers in tehran). based on library studies and analysis of interview data followed by data analysis, findings indicate that among factors influencing urban public space quality—namely economic factors, social factors, and environmental factors—the component of environmental quality has the most significant impact on enhancing urban public space quality. also, tests confirmed that all sub-components proposed in the research hypotheses significantly influence urban public space quality.conclusionin summary of research findings, it can be stated that unsustainable urban development over recent decades has resulted in numerous damages and significant environmental pollution in cities. research conducted on commercial centers in tehran indicates that none of these centers have paid attention to environmental sustainability parameters. therefore, introducing sustainable architectural patterns and policies can provide an innovative idea for designing these centers and serve as a criterion for the proper design of commercial complexes. this research investigates the impact of sustainable environmental components on enhancing urban public space quality (case study: commercial centers in tehran). the research method was descriptive and analytical; data collection tools included questionnaires, observation, and presence in public (commercial) spaces. the researcher was present at various times across different commercial environments in tehran and collected data through questionnaires designed based on theoretical foundations. the statistical population was specified accordingly. descriptive statistical techniques like frequency tables were employed to analyze sample demographic data. the majority of research samples were women aged between 37 and 47 years old; most participants held bachelor’s degrees and resided in tehran. subsequently, all variables and sub-variables were analyzed using spss software; after examining significance levels of sub-criteria, it was determined that all sub-components emphasized by environmental factors significantly influence enhancing urban public space quality.