تبیین اثرگذاری هوش مصنوعی بر بهبود کیفیت زندگی شهروندان با رویکرد آینده‌پژوهی (مورد مطالعه: کلان‌شهر مشهد)

مقدمه‌هوش مصنوعی (ai) با نفوذ در تمام جنبه‌های زندگی بشر، راه را برای بسیاری از نوآوری‌ها هموار می‌کند و بر کیفیت زندگی افراد تاثیر می‌گذارد. اخیراً، مردم نیز در نقش شهروندی خود به طور فزاینده‌ای تحت تاثیر هوش مصنوعی قرار می‌گیرند. در جهان کنونی دولت‌ها هم بیشتر و بیشتر بر فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی تاکید می‌ورزند، این فناوری که به عنوان انقلاب صنعتی 4.0 شناخته می‌شود، نه تنها نحوۀ انجام کارها و چگونگی ارتباط ما با دیگران، بلکه آنچه را که در مورد خود می‌دانیم نیز تغییر خواهد داد. با پیشرفت روزافزون این فناوری، امکانات و خدمات مختلفی در شهرها ارائه می‌شود که تاثیر چشمگیری در کیفیت زندگی شهروندان دارد. این فناوری می‌تواند در ایجاد شهرهای هوشمند، بهبود امنیت شهری، حمل‌ونقل عمومی بهینه، مدیریت پسماندها، بهبود خدمات بهداشتی و درمانی، کاهش ترافیک و آلودگی هوا، بهبود ارتباطات شهری و بسیاری از جوانب دیگر کمک کند و درنهایت کمک کند تا شهروندان زندگی راحت‌تر و بهتری در شهر خود داشته باشند. شهر مشهد در جایگاه دومین شهر پروسعت و پرجمعیت ایران روزبه‌روز در راستای استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی گام برداشته است، ولی به مطالعات بیشتر و ایجاد بسترهای مناسب برای بهره‌گیری بهتر و بیشتر از این فناوری نیازمند است. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است تا با شناسایی عوامل و پیشران‌های کلیدی موثر بر بهبود کیفیت زندگی با بهره‌گیری از هوش مصنوعی در کلان‌شهر مشهد در آینده حرکت کند. بنابراین سوال پژوهش پیش‌ رو عبارت است از: محرک‌های کلیدی اثرگذار بر نقش هوش مصنوعی در بهبود کیفیت زندگی شهروندان در کلان‌شهر مشهد در آینده (افق 1412) کدام است؟مواد و روش‌هاروش پژوهش پیش‌ رو از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش انجام کار، آمیخته‌ای از توصیفی‌ تحلیلی و در ساختار با رویکرد آینده‌پژوهی انجام گرفته و به این‌منظور، مهم‌ترین عوامل موثر بر نقش هوش مصنوعی در بهبود کیفیت زندگی شهروندان در شهر مشهد مورد ارزیابی قرار گرفته است. جمع‌آوری اطلاعات پژوهش به شیوۀ اسنادی (منابع کتابخانه‌ای و مجلات علمی) و میدانی (با استفاده از ابزار پرسشنامه) انجام شده است. جامعۀ آماری در پژوهش حاضر شامل 25 نفر از کارشناسان، خبرگان و صاحب‌نظران شهری شامل مدیران شهری (شهرداران مناطق، معاونان، مسئولان سازمان‌ها و مدیران حوزه‌های شهری)، اعضای شورای اسلامی شهر، کارشناسان عمرانی و ادارۀ کل راه و شهرسازی خراسان‌ رضوی و به طور ویژه اساتید دانشگاه‌های فردوسی مشهد، آزاد اسلامی واحد مشهد، موسسه‌های آموزش ‌عالی و غیرانتفاعی واقع در مشهد و سایر متخصصان حوزۀ شهری بوده‌اند. ابتدا برای شناسایی عوامل کلیدی، مصاحبه‌های ساختار‌یافته با صاحب‌نظران حوزه‌های برنامه‌ریزی شهری و فناوری اطلاعات با استفاده از روش دلفی انجام گرفته، در ادامه با تجمیع عوامل حاصل از مصاحبه و اسناد مطالعه‌شده در پیشینۀ پژوهش روایی و پایایی متغیرها توسط متخصصان تایید شده و درنهایت عوامل در قالب پرسشنامۀ آینده‌پژوهی مورد ارزیابی قرار داده شد.یافته‌هابا بهره‌گیری از مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای، مهم‌ترین عوامل اثر‌گذار بر نقش هوش مصنوعی در کیفیت زندگی شهروندان شناسایی شد، و در ادامه با استفاده از روش کمی آینده‌پژوهی و نرم‌افزار micmac میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری عوامل شناسایی‌شده سنجیده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد از بین عوامل 24 گانۀ اثرگذار بر بهبود کیفیت زندگی شهروندان با بهره‌گیری از هوش مصنوعی پس از استخراج عوامل کلیدی تاثیرگذار (مستقیم و غیر‌مستقیم)، 6 پیشران کلیدی سیاست‌گذاری‌های بخش دولتی و مدیریت شهری در بخش فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، هماهنگی و همکاری بین بخش‌های دولتی، غیر‌دولتی و مدیریت شهری در راستای بهره‌گیری بهینه از فناوری هوش مصنوعی، مدیریت توسعۀ شبکه‌های هوشمند انرژی (مانند برق و ...) در شهرها با کاربرد هوش مصنوعی، ساماندهی وضعیت ارتباطات فراملی و محدودیت‌های موجود در سطح بین‌المللی به عنوان پیش‌نیاز هوش مصنوعی، ‌به‌صرفه بودن و نداشتن هزینۀ بالای بهره‌مندی از هوش مصنوعی برای شهروندان، نقش هوش ‌مصنوعی در راستای توسعۀ حکمرانی خوب شهری دارای بیشترین اثرگذاری بر بهبود کیفیت زندگی شهروندان با استفاده از هوش‌ مصنوعی در شهر مشهد بوده‌اند.نتیجه‌گیریدر یک جمع‌بندی از نتایج پژوهش می‌توان بیان کرد سیاست‌گذاری‌های بخش دولتی و مدیریت شهری می‌تواند با حمایت‌ها و اعطای تسهیلات مالی به شرکت‌های فناور موجب توسعۀ فناوری شود و با اجرای سیاست‌گذاری‌های درست جهت بهبود خدمات شهری، بهینه‌سازی منابع، کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی به تحقق شهر هوشمند کمک کند و با شفافیت لازم سبب افزایش اعتماد شهروندان به دولت و مدیران شهری شود. این بخش ضمن حفظ حقوق شهروندان در راستای تحقق اهداف توسعۀ پایدار نیز موثر واقع خواهد شد. در ادامه هماهنگی و همکاری بین بخش‌های دولتی، غیر دولتی و مدیریت شهری در استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند تاثیرات مثبت زیادی بر بهره‌وری و اثربخشی این فناوری در شهرها در راستای اشتراک داده‌ها، توسعۀ راه‌حل‌های نوآورانه و ... داشته باشد. همچنین ساماندهی وضعیت ارتباطات فراملی در سطح بین‌المللی به اشتراک تجربیات و دانش، توسعۀ استانداردها و قوانین، تبادل داده‌ها و منابع و تحقق همکاری بین‌المللی کمک می‌کند. از تاثیر به‌صرفه بودن و کم‌هزینه بودن امکانات هوش مصنوعی در شهرها و سازمان‌ها می‌توان به افزایش دسترسی به فناوری ضمن کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی و تسریع فرایند نوآوری به عبارتی توسعۀ راه‌حل‌های نوآورانه و ایجاد فضای رقابتی در حوزۀ فناوری اشاره کرد. این امر می‌تواند به توسعۀ فناوری‌های پیشرفته، افزایش توانایی رقابتی و جذب سرمایه‌گذاری منجر شود. هوش مصنوعی می‌تواند نقش مهمی در توسعۀ حکمروایی خوب شهری ایفا کند. این امر با تاثیر در تصمیم‌گیری هوشمند در یک شهر بزرگ و یا با پایش و کنترل از جمله ترافیک، مدیریت پسماندها، کنترل آلودگی هوا و آب، و پایش امنیت شهری، این فعالیت‌ها را به صورت خودکار و دقیق‌تر انجام می‌دهد. درضمن، در زمینۀ ارتباطات شهروندان که می‌توانند به‌راحتی با سازمان‌های شهری ارتباط برقرار کرده، شکایت‌ها و پیشنهادهای خود را اعلام کنند و خدمات شهری را بهبود بخشند نیز نقش‌آفرین است. هوش مصنوعی در مقولۀ حکمروایی با پایش و پیشگیری از بحران در پیش‌بینی و برنامه‌ریزی مناسب برای مقابله با آن‌ها نیز موثر واقع خواهد شد.

the role of artificial intelligence in improving citizens’ quality of life with a future study approach (case study: mashhad metropolis)

introduction artificial intelligence (ai) permeates all aspects of human life, paving the way for numerous innovations and undoubtedly impacting individuals’ quality of life. recently, people have increasingly been influenced by ai in their roles as citizens, as governments worldwide are increasingly relying on ai-based technologies. this technology, known by some as the fourth industrial revolution (ir 4.0), will change how tasks are performed and our interactions with others and alter what we know about ourselves. with the continuous advancement of this technology, various facilities and services are being offered in cities, significantly impacting the quality of life for citizens. this technology can contribute to creating smart cities, improving urban security, optimizing public transportation, managing waste, enhancing healthcare services, reducing traffic and air pollution, improving urban communications, and many other aspects, ultimately aiding citizens in leading easier and better lives in their cities. mashhad, as the second most extensive and populous city in iran, is increasingly taking steps toward the use of ai technology. this neccessiatefurther studies and necessary infrastructureconcerning this subject to better utilize the technology. in this regard, the present research aims to move forward by identifying the key influential factors and drivers for improving the quality of life using ai in the future of the mashhad metropolis. therefore, the research question is: what are the key influential factors driving the role of ai in improving the quality of life for citizens in the mashhad metropolis in the future? (by 2033).materials and methodsthe upcoming research method is a mixed method. in terms of purpose, it is an applicabile study. also, in terms of methodology, this study encompasses descriptive-analytical techniques and a future-oriented framework. in this regard, the most influential factors affecting the role of artificial intelligence in improving the quality of life for citizens in the city of mashhad have been evaluated. data collection for the research was conducted through documentary methods (library resources and scientific journals) and fieldwork (utilizing questionnaire tools). the research population in this study includes 25 experts, specialists, and urban opinion leaders, including city managers (mayors of districts, deputies, officials of organizations, and urban area managers), members of the city islamic council, urban planning experts, and the officials of the khorasan razavi road and urban development department, particularly professors from ferdowsi university of mashhad, islamic azad university of mashhad branch, non-profit higher education institutions located in mashhad, and other urban domain specialists. to identify the key factors, structured interviews with some of the urban planning and information technology experts were conducted using the delphi method. subsequently, after consolidating the factors obtained from the interviews and reviewed documents in the research background, the validity and reliability of the variables were confirmed by experts, and ultimately, the factors were evaluated in the form of a future-oriented questionnaire.findingsby utilizing field and library studies, the most influential factors affecting the role of artificial intelligence in citizens’ quality of life were identified. subsequently, using a quantitative future-oriented approach and the micmac software, the significance and impact of the identified factors were measured. the research findings indicate that among the 24 influential factors in improving citizens’ quality of life with the use of artificial intelligence, after extracting the influential key factors (direct and indirect), six key drivers: governmental policy making in the field of information technology and artificial intelligence, coordination and collaboration between governmental, non-governmental, and urban management sectors towards the optimal utilization of ai technology, management of smart energy networks’ development (for example, electricity) in cities through the use of artificial intelligence, organizing the state of international communications and limitations as a prerequisite for artificial intelligence, cost-effectiveness and affordability of utilizing artificial intelligence for citizens, and the role of artificial intelligence in promoting good urban governance have had the most significant impact on improving citizens’ quality of life with the use of artificial intelligence in the city of mashhad.conclusionin summary, it can be stated that governmental policymaking and urban management can promote technological development by supporting and providing financial incentives to technology companies. implementing appropriate policies can help in improving urban services, optimizing resources, reducing costs, and enhancing efficiency, ultimately contributing to the realization of smart cities. transparency can further bolster citizens’ trust in the government and urban administrators. this sector, while safeguarding citizens’ rights, can also be effective in achieving sustainable development goals. additionally, coordination and collaboration among governmental, non-governmental, and urban management sectors in utilizing artificial intelligence can have significant positive effects on the efficacy and efficiency of this technology in cities, enabling data sharing, innovative solutions, and more. organizing the state of international communications can facilitate the exchange of experiences and knowledge, standards and laws development, data and resource exchange, and international collaboration. the cost-effectiveness and affordability of artificial intelligence facilities in cities and organizations can lead to increased technology access, cost reduction, improved efficiency, and accelerated innovation processes, thereby fostering a competitive technological environment. this can contribute to the development of advanced technologies, increase competitive capabilities, and attract investment. artificial intelligence can play a crucial role in good urban governance, influencing smart decision-making in a large city, and facilitating automatic and precise activities such as traffic management, waste management, pollution control, and urban security monitoring. moreover, in terms of citizen communications, it can enable citizens to easily communicate with urban organizations, express complaints, suggestions, and improve urban services. in the realm of governance, artificial intelligence’s role in monitoring and preventing crises, prediction, and appropriate planning for dealing with them can be effective.