تبیین وضعیت و عوامل اثرگذار بر کیفیت زندگی در بافت تاریخی و سطح شهر قزوین

مقدمه گسترش شهرها و افزایش روز‌افزون شهرنشینی به شکل امروزین و در قالب شهرهای پرتراکم با نقش‌‎های صنعتی تولیدی باعث تغییرات بنیادین مهمی‌ در مفاهیم مرتبط با شهرنشینی شده و به طور کلی، تغییرات ساختاری عمده‌ای را در ساختار و ماهیت شهرهای امروزی به وجود آورده است. از سوی دیگر، حرکت شهرها به سمت مدرنیسم موجب شد که بسیاری از بافت‌های ارزشمند و تاریخی در بطن شهر‌ها با بی‌توجهی و تخریب عمده‌ای روبه‌رو شوند، اما پس از گذشت سال‌ها ظاهر شدن بسیاری از چالش‌ها و مشکلات شهری حاصل از مدرنیسم موجب شد بافت‌های تاریخی دوباره مورد توجه قرار گیرد و نوعی تقابل دوگانه و عمیقی میان بافت‌های شهری جدید و بافت‌های تاریخی به وجود آید. همین عامل باعث شد میزان برتری و مطلوبیت بسیاری از معیارهای شهرسازی میان بافت‌های شهری جدید و تاریخی مورد توجه قرار گیرد تا مشخص شود در هر یک از مفاهیم و معیار‌های باارزش شهری کدام از سطوح وضعیت مطلوب‌تری را برای زیست بهتر شهروندان ارائه می‌دهد. یکی از این مفاهیم مهم کیفیت زندگی شهری افراد است.کیفیت زندگی‌ مفهومی، چندبعدی‌ و پویا است که به زمینه و شرایط زندگی ‌مردم یک منطقه تنیده و همۀ عواملی ‌را که بر زندگی ‌یک فرد تاثیر می‌گذارند، در بر می‌گیرد. با رواج رویکرد مدرنیسم در شهر‌ها و اوج گرفتن جریان شهرنشینی، ساختار شهری ‌بسیاری ‌کشور‌ها با تغییر و تحولات بنیادینی‌ مواجه شد. همین امر موجب بی‌توجهی ‌به بافت‌های ‌تاریخی، پیرو آن کاهش سطح کیفیت زندگی ‌در این بافت‌ها و تقابل پنهان بافت‌های‌ تاریخی ‌با سطوح جدید شهری ‌شد. از این‌رو هدف پژوهش حاضر، بررسی‌ تطبیقی ‌وضعیت کیفیت زندگی ‌و عوامل موثر بر آن در بافت‌های ‌تاریخی ‌و سطح شهر قزوین است.مواد و روش‌هاروش پژوهش، کاربردی و مبتنی بر روش‌های کمی است. برای گردآوری اطلاعات از تکمیل پرسشنامه استفاده شده است. هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل وضعیت کیفیت زندگی و شاخص‌های موثر بر آن در بافت‌های تاریخی و سطح شهر قزوین است. شاخص‌های پژوهش با بررسی ادبیات منابع مرتبط استخراج شده‌اند. به بیان دیگر، رویکرد حاکم بر این پژوهش روش پیمایشی با استفاده از پرسشنامه دربارۀ کیفیت زندگی شهری است، که در آن از مقیاس امتیازگذاری پنج‌گانۀ طیف لیکرت استفاده شده است. این پژوهش در سه گام انجام شده است. در گام اول برای بررسی وضعیت کیفیت زندگی در هر یک از محدوده‌های مورد مطالعه، شاخص‌های کیفیت زندگی با استفاده از آزمون t تک‌نمونه‌ای مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. در گام دوم شاخص‌های کیفیت زندگی با بهره‌گیری از روش تحلیل عاملی اکتشافی در نرم‌افزار spss به عامل‌های مجزا و ساختارمندی تفکیک شد و در نهایت، برای تبیین و مشخص‌سازی عوامل موثر کیفیت زندگی بر هریک از محدوده‌های مورد مطالعه (بافت تاریخی و سطح شهر قزوین) از روش رگرسیون گام‌به‌گام استفاده شد. یافته‌هابررسی وضعیت کیفیت زندگی در بافت تاریخی و سطح شهر قزوین بیانگر آن است که وضعیت دسترسی به خدمات و امکانات پرکاربرد شهری در سطح شهر قزوین نسبت به بافت‌های تاریخی از وضعیت مطلوب‌تری برخوردار است. این امر نشان از توجه مدیریت شهری در امور شهرسازی و تاکید بر برنامه‌ریزی شهری مدون و جدید سطح شهر نسبت به بافت‌های تاریخی دارد که موجب تامین و پراکنش بهتر خدمات و امکانات شهری در سطح شهر و رضایتمندی و وضعیت مطلوب‌‌تر نسبت به بافت‌های تاریخی می‌شود. در مقابل در حوزۀ امنیت و برخی از مفاهیم فرهنگی و اجتماعی بافت‌های تاریخی وضعیت مطلوب‌تری را ارائه می‌دهند. نهایت وضعیت کلی کیفیت زندگی در محدوده‌ها نشان می‌دهد رضایتمندی از کیفیت زندگی کلی در هر دو گونۀ شهری علی‌رغم تفاوت‌ها در برخی مولفه‌ها تقریباً یکسان است و در هر دو گونه رضایتمندی مطلوبی از سطح کیفیت زندگی مشاهده نمی‌شود. تبیین شاخص‌های موثر بر کیفیت زندگی هر یک گونه‌ها نشان می‌دهد در بافت‌های تاریخی، عوامل: دسترسی به خدمات شهری، وضعیت فراغت و تفریح، وضعیت اقتصادی شهروندان به‌ترتیب دارای بیشترین اهمیت و تاثیرگذاری در تبیین کیفیت زندگی است. در مقابل در سطح شهر، عوامل دسترسی به خدمات شهری، دسترسی به خدمات آموزشی و تفریحی، پتانسیل‌های اقتصادی و اجتماعی شهروندان، وضعیت حمل‌و‌نقل شهری، مسکن و اقتصاد شهری به‌ترتیب دارای بیشترین تاثیر بر وضعیت کیفیت زندگی است. بررسی این مفهوم نشان می‌دهد عوامل موثر بر کیفیت زندگی سطح شهر از نگاه کلی و از منظر ماهیت دارای اشتراک‌های بنیادینی با عوامل موثر بر کیفیت زندگی بافت‌های تاریخی است و علی‌رغم این باور که بافت‌های تاریخی به جهت تفاوت در ماهیت و نوع بافت از منظر برخی مفاهیم مانند کیفیت زندگی دارای تفاوت‌های بنیادینی با سایر سطوح شهری است، نتایج بیانگر آن است که شاخص‌های موثر بر کیفیت زندگی در سطح شهر و بافت‌های تاریخی با یکدیگر از منظر ماهیت با یکدیگر تقریباً یکسان بوده و فقط در برخی از حوزه‌های جزئی و اندک دارای تفاوت‌های بنیادینی است.نتیجه‌گیرینتایج حاصل از تحلیل داده‌ها در محدوده‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد وضعیت دسترسی به خدمات و امکانات شهری در سطح شهر قزوین نسبت به بافت‌های تاریخی از وضعیت مطلوب‌تری برخوردار است. در مقابل در حوزۀ امنیت و مفاهیم فرهنگی و اجتماعی بافت‌های تاریخی دارای سطوح بالاتر و وضعیت مطلوب‌تری هستند. رضایتمندی از کیفیت زندگی کلی در هر دو گونۀ شهری علی‌رغم تفاوت‌ها در برخی مولفه‌ها، در یک سطح است و در هر دو گونه رضایتمندی مطلوبی از سطح کیفیت زندگی مشاهده نمی‌شود. از منظر شاخص‌های موثر بر کیفیت زندگی در بافت‌های تاریخی عوامل، دسترسی به خدمات شهری، وضعیت فراغت و تفریح، وضعیت اقتصادی شهروندان به‌ترتیب بیشترین اهمیت و تاثیرگذاری در تبیین کیفیت زندگی را دارند و در سطح شهر قزوین عوامل دسترسی به خدمات شهری، دسترسی به خدمات آموزشی و تفریحی، پتانسیل‌های اقتصادی و اجتماعی شهروندان دارای بیشترین تاثیر و اهمیت است. بررسی این مفهوم نشان می‌دهد به خلاف تصور، عوامل موثر بر کیفیت زندگی در بافت‌های تاریخی و سایر سطوح شهری اشتراکات بسیاری دارند و در هر دو گونه تقریباً یکسان بوده و دارای تفاوت‌های بسیاری اندکی هستند. از این‌رو در کلام آخر می‌توان بیان کرد که عوامل موثر بر کیفیت زندگی در بافت‌های تاریخی و سایر سطوح شهری با یکدیگر متفاوت نبوده و بر حوزه‌های مشترکی دلالت دارند که در برنامه‌ها طرح‌های ارتقای کیفیت زندگی هر دو گونه با تاکید بر حوزه‌هایی مانند امکانات و خدمات شهری، فراغت و تفریح و برخی مفاهیم اقتصادی می‌توان موجبات ارتقای کیفیت زندگی را در هر دو گونه فراهم ساخت.

explanation of the situation and factors affecting the quality of life in the historical context and surface of qazvin city

introduction the expansion of cities and the increase in daily urbanization in the form of densely populated cities with industrial and production roles have led to fundamental changes in the concepts related to urbanization and have generally brought about major structural changes in the structure and nature of modern cities. on the other hand, the movement of cities towards modernism has resulted in many valuable and historical structures within cities facing neglect and significant destruction. however, after years have passed, many urban challenges and problems resulting from modernism have led to a renewed focus on historical structures, creating a dual and deep confrontation between new urban structures and historical structures this factor has caused many of the criteria for urban planning to focus on the superiority and desirability between new and historical urban structures. it is important to determine which levels provide a more desirable situation for the better living of citizens in each of the valuable urban concepts and criteria. one of the most important of these concepts is the quality of urban life for individuals. quality of life is a multi-dimensional and dynamic concept that encompasses the environment and living conditions of the people in a region, including all factors that impact an individual’s life. with the prevalence of the modernist approach in cities and the increasing trend of urbanization, the urban structure of many countries has been faced with fundamental changes and transformations. this has led to negligence towards historical structures, resulting in a decrease in the quality of life in these areas and a hidden confrontation of historical structures with new urban levels. therefore, this research aims to conduct a comparative study on the quality of life and the influencing factors on it in historical structures and the urban level of qazvin city.materials and methodsthe research method is practical and based on quantitative methods. questionnaires were used for data collection. this research aims to investigate and analyze the quality-of-life status and its influencing factors in historical structures and the urban level of qazvin city. the research indicators were extracted by reviewing relevant literature sources. in other words, the dominant approach in this research is a survey method using a questionnaire about urban quality of life, employing a five-point likert spectrum scoring scale. this research was conducted in three steps. in the first step, to examine the quality-of-life status in each of the study areas, quality-of-life indicators were examined and analyzed using a one-sample t-test. in the second step, quality of life indicators were separated into distinct and structured factors using exploratory factor analysis in the spss software, and finally, a stepwise regression method was used to explain and identify the influential factors on the quality of life in each of the study areas (historical structures and the urban level of qazvin city).findingsthe examination of the quality of life in the historical fabric and urban level of qazvin city indicates that the accessibility to essential urban services and facilities at the urban level of qazvin city is more favorable compared to historical fabrics. this demonstrates the attention of urban management in urban planning and emphasizes coherent and modern urban planning at the urban level compared to historical fabrics, leading to better provision and distribution of urban services and facilities at the urban level, resulting in higher satisfaction and a more desirable situation compared to historical fabrics. on the other hand, in terms of security and some cultural and social concepts, historical fabrics provide a more favorable situation. the overall status of the quality of life in the areas indicates that satisfaction with the overall quality of life in both urban types, despite differences in some components, is almost the same, and desirable satisfaction with the quality of life is not observed in both types. the elucidation of indicators influencing the quality of life of each type indicates that in historical fabrics, factors such as access to urban services, leisure and recreational status, and citizens’ economic status, respectively, are the most important and influential in explaining the quality of life. in contrast, at the urban level, factors such as access to urban services, access to educational and recreational services, the economic and social potentials of citizens, urban transportation status, housing, and urban economy, respectively, have the greatest impact on the quality-of-life situation. the examination of this concept shows that the factors influencing the quality of urban life, from a general perspective and in essence, share fundamental similarities with factors influencing the quality of life in historical fabrics. despite the belief that historical fabrics, due to differences in nature and fabric type, have fundamental differences in some concepts such as quality of life compared to other urban levels, the results indicate that the indicators affecting the quality of life at the urban level and historical fabrics are almost the same and only have fundamental differences in some minor areas.conclusionthe results of data analysis in the study areas indicate that the accessibility to urban services and facilities in the city of qazvin is more favorable compared to historical areas. on the other hand, in terms of security and cultural and social concepts, historical areas have higher levels and more favorable conditions. overall, satisfaction with the general quality of life in both types of cities is at a similar level, despite differences in some components, and desirable satisfaction with the quality of life is not observed in either type. in terms of indicators influencing the quality of life in historical areas, factors such as access to urban services, leisure and recreation, and the economic situation of citizens respectively have the most importance and impact on explaining the quality of life. in the city of qazvin, factors like access to urban services, access to educational and recreational services, and the economic and social potentials of citizens have the greatest influence and importance. the examination of this concept shows that contrary to the assumption, factors influencing the quality of life in historical areas and other urban levels have many commonalities and are almost the same in both types, with very minor differences. therefore, it can be concluded that factors influencing the quality of life in historical areas and other urban levels are not different from each other and point to common areas that, in improvement programs emphasizing areas such as urban facilities and services, leisure and recreation, and some economic concepts, can create opportunities for improving the quality of life in both types.