ارتقای امنیت بافت‌های فرسودۀ شهری بر اساس رویکرد چیدمان فضا مورد مطالعه: بافت‌ فرسودۀ محلۀ قلمستان کرج

مقدمه راهکارهای طراحی شهری در کاهش جرائم، مکرر مورد آزمون قرار گرفته است، اما کمتر تلاشی برای آزمون و انطباق این نظریات با شرایط ویژۀ شهرهای ایران صورت گرفته است. در میان بافت‌های مختلف شهری، بافت‌های فرسوده از نظر فعالیتی و کالبدی بستر مناسب‌تری برای رشد و شکل‌گیری مکان‌های جرم‌خیز هستند. از فنون کارآمد تحلیل بافت‌های شهری می‌توان به تئوری چیدمان فضا که به دنبال کشف ارتباط میان محیط انسان‌ساخت و زندگی اجتماعی ساکنان است، اشاره کرد. از این‌رو، با استفاده از این تکنیک می‌توان پاره‌ای از الگوهای رفتاری موجود در فضاهای شهری را شناخت و طرح‌های شهری را سازگار با این الگوها ارائه داد. پژوهش‌های مربوط به امنیت با استفاده از تکنیک چیدمان فضا بر این فرض بنا شده‌اند که با افزایش «نظارت طبیعی» در فضاهای عمومی می‌توان احتمال وقوع جرم را کاهش داد. در میان کلان‌شهرهای ایران، کرج به واسطۀ رشد سریع کالبدی، دارای ضعف‌های جدی در ساختار شهری است. این ضعف‌های کالبدی و فضایی در بافت‌های فرسودۀ این شهر بیشتر به چشم می‌خورد. از این‌رو، بافت فرسودۀ محلۀ قلمستان به عنوان یکی از محلات قدیمی این شهر برای مطالعه و تحلیل انتخاب شده است. در این پژوهش تلاش شده است تا با سنجش پیکره‌بندی فضایی محلۀ قلمستان کرج و شناخت ویژگی‌های فضایی و کالبدی، طرح‌هایی برای ارتقای امنیت ارائه شود و میزان اثربخشی این طرح‌ها در بهبود امنیت محله نیز با استفاده از تکنیک چیدمان فضا پیش‌بینی شود. مواد و روش‌ها پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی‌ تحلیلی است. روش گردآوری داده‌ها میدانی است. سنجش امنیت معابر بر اساس چک‌لیست، تکمیل پرسشنامه و عکس‌برداری صورت گرفته است. محدودۀ مطالعۀ بافت فرسودۀ محلۀ قلمستان در مرکز شهر است. محلۀ قلمستان از مناطق قدیمی شهر کرج است. تحلیل بافت فرسودۀ قلمستان به ‌وسیلۀ نرم‌افزار ucl.depthmap انجام شده است. نمونۀ آماری در دو مرحله از پژوهش انتخاب شده است. در هر دو مرحله از فرمول کوکران با ضریب خطای 0/05 برای تعیین حجم نمونه استفاده شده است. پرسشنامه ‌میان 348 نفر از اهالی قلمستان توزیع شد. تعداد کل معابر محله 102 و با همان ضریب خطا، حجم نمونه 43 محاسبه شده است. داده‌های چک‌لیست‌ها و پرسشنامه با استفاده از روش مُد وارد فاز تحلیل شدند. پس از حذف داده‌های ناسازگار به‌ منظور تحلیل رابطۀ متغیرها از آزمون همبستگی در محیط نرم‌افزار spss نسخۀ 23 استفاده شد. پس از ارائۀ پیشنهادهای طراحی بر اساس تحلیل‌های صورت‌گرفته و در آخر دوباره طرح‌های ارائه‌شده با روش چیدمان فضا و دوازده مولفۀ اصلی چک‌لیست سنجش شده است. یافته‌هاداده‌های مستخرج از پرسشنامه نشان داد وضعیت احساس امنیت شهروندان محلۀ قلمستان معادل 57/25 درصد به دست می‌آید. ضریب همبستگی پیرسون میان میزان امنیت و میزان هم‌پیوندی 0/784 استخراج شده است، بنابراین بین درصد امنیت و میزان هم‌پیوندی رابطۀ معناداری برقرار است؛ به این معنا که با افزایش میزان هم‌پیوندی معابر محلۀ قلمستان، میزان امنیت معابر نیز افزایش می‌یابد. همچنین بین درصد امنیت و میزان عمق رابطۀ معناداری برقرار است. این رابطه با توجه به میزان منفی ضریب همبستگی پیرسون به آن معناست که با افزایش میزان عمق معابر محلۀ قلمستان، میزان امنیت معابر کاهش می‌یابد. نتیجه‌گیری تغییرات مولفه‌های چیدمان فضایی در طرح‌های پیشنهادی، نشان‌دهندۀ تغییرات مثبت امنیت در معابر قلمستان است. اصلاحات پیشنهادی با هدف بهبود در معابر با ضعف شدید انجام گرفته و در خصوص عدم تغییر سلسله‌مراتب اهمیت معابر علاوه بر حفظ انسجام نسبی بافت توانسته مولفه‌های موثر در امنیت را بهبود بخشد. در این طرح‌ها میزان امنیت به صورت میانگین 22/37 افزایش پیدا کرده است. افزایش میزان امنیت پس از انجام اصلاحات کالبدی در محدوده‌های مشخص شده تایید می‌شود و می‌توان با اصلاح کالبدی در فضاهای شهری در بافت فرسوده بروز ناامنی و جرم را کاهش داد.

securing worn-out urban tissues through approach space syntax case study: qalamestan neighborhood in karaj

introduction urban design solutions to reduce crimes have been repeatedly tested, but less effort has beenmade to test and adapt these ideas to the special conditions of iranian cities. among different urbantissues, worn-out tissues are a more suitable platform for the growth and formation of crime-proneplaces. one of the efficient techniques for analyzing urban textures is the theory of space syntax,which seeks to discover the relationship between the man-made environment and the social life ofresidents; cited. therefore, by using this technique, it is possible to recognize some of the behavioralpatterns in urban spaces and provide urban plans compatible with these patterns. researchrelated to security using the space syntax technique is based on the assumption that, by increasing“natural surveillance” in public spaces, the probability of crime can be reduced. among the metropolisesof iran, because of its rapid physical growth, karaj has serious weaknesses in its urbanstructure. these physical and spatial weaknesses are more visible in the worn-out tissues of this city.therefore, the worn-out fabric of the qalamestan neighborhood has been chosen as one of the oldneighborhoods of this city for study and analysis. in this research, an attempt has been made toprovide plans to improve security by measuring the spatial configuration of the qalamestan karajneighborhood recognizing its physical and spatial characteristics, and predicting the effectivenessof these plans in improving the security of the neighborhood by using the space syntax technique.materials and methods the current research is applied in terms of its purpose and descriptive-analytical in terms of its method. the method of data collection is a field. the assessment of road safety is based on a checklist, filling out a questionnaire, and taking pictures. the scope of the study is the worn-out texture ofthe qalamestan neighborhood in the city center. qalamestan neighborhood is one of the old districtsof karaj city. the analysis of the weathered texture of qalemastan has been carried out by ucl.depthmap software. the statistical sample has been selected in two stages of the research. in bothstages, cochran’s formula with an error coefficient of 0.05 was used to determine the sample size.questionnaire which was distributed among 348 people of qalamistan. the total number of streetsin the neighborhood is 102 and with the same error coefficient, the sample size is 43. the data ofchecklists and questionnaires were analyzed using the mod method. after removing inconsistentdata, to analyze the relationship between variables, a correlation test was used in spss software en-