سنجش اثرگذاری توسعۀ گردشگری شهری بر سطح کیفیت زندگی ساکنین مناطق شهری کلان‏‌شهر تبریز

مقدمه کیفیت زندگی مفهومی پیچیده، چندبُعدی و فرارشته‌ای است که از دهۀ 1960 به طور گسترده توسط رشته‌های مختلف علوم بهداشتی و علوم اقتصادی و اجتماعی مورد بحث قرار گرفته است. کیفیت زندگی (qol) به رفاه عمومی زندگی افراد اشاره دارد و اساساً از طریق مفاهیم بهزیستی عینی و ذهنی ساختار یافته است. مطالعات قبلی رابطۀ بین کیفیت مکان و گردشگری را از دو جنبه مورد بحث قرار دادند: صحنه‌ها و امکانات رفاهی. نخست، سبک زندگی که توسط صحنه‌ها حمل می‌شود، جاذبۀ اصلی گردشگری فرهنگی است. شرکت‌کنندگان یا ناظران صحنه‌ها به عنوان گردشگر نیز شناخته می‌شوند و گردشگران در تجربۀ اصیل و منحصر‌به‌فرد خود در صحنه‌ها غوطه‌ور می‌شوند. دوم، امکانات رفاهی مانند کیفیت چشم‌انداز، تئاتر، پارک‌ها، موزه‌ها، رستوران‌ها و فرصت‌های خرید می‌تواند از نظر روان‌شناختی برای گردشگران جذاب باشد، که این نیز به دلیل سبک زندگی ارائه‌شده توسط امکانات رفاهی است. با مصرف امکانات، افراد سبک زندگی خود را حفظ می‌کنند که می‌تواند هویت آن‌ها را منعکس کند. گردشگران و ساکنان بلندمدت با انگیزۀ مصرف امکانات رفاهی به عنوان مهاجران رفاهی شناخته می‌شوند. شهرهای پر از امکانات رفاهی به «شهرهای جشنواره» و «ماشین‌های سرگرمی» تبدیل شده‌اند. این شهرها نه تنها طبقۀ خلّاق، بلکه گردشگران را نیز جذب می‌کنند. بنابراین یکی از بخش‌هایی که می‌توان گفت عامل ایجاد تغییرات اساسی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شهرها است و امروزه به عنوان یک صنعت پویای اقتصادی از آن نام برده می‌شود، گردشگری است؛ که نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی شهروندان ایفا می‌کند. هدف پژوهش حاضر، بررسی تاثیرات توسعۀ گردشگری شهری بر سطح کیفیت زندگی شهروندان در مناطق شهری کلان‌شهر تبریز را است.مواد و روش‌ها پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش پژوهش، توصیفی‌ همبستگی و از نظر گردآوری داده‌ها، رویکرد پیمایشی بود. جامعۀ آمار شامل کلیۀ ساکنان مناطق شهری کلان‌شهر تبریز (برابر با 1.773.033 نفر) بود که بر اساس فرمول کوکران تعداد 384 نفر به عنوان حجم نمونه مشخص شد. روش توزیع پرسشنامه‌ها به شیوۀ تصادفی خوشه‌ای بر اساس تراکم جمعیت در هر منطقه بود. برای جمع‌آوری داده‌ها از دو روش کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه) بهره گرفته شد. ابزار سنجش شامل دو پرسشنامۀ کیفیت زندگی ویر و شربون (1992) با 25 گویه و توسعۀ گردشگری شهری محقق‌ساخته با 15 گویه بود. درخور یادآوری است که روایی پرسشنامۀ محقق‌ساخته به تایید اساتید همکار در انجام پژوهش رسیده است. در این پژوهش، پایایی (تعیین اعتماد) پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با استفاده از روش اندازه‌گیری آلفای کرونباخ که در محیط نرم‌افزاری spss نسخۀ 24 انجام شد. آزمون آلفای کرونباخ پرسشنامۀ کیفیت زندگی با 50 گویه برابر با (0/869) و آزمون آلفای کرونباخ پرسشنامۀ توسعۀ گردشگری با 23 گویه برابر با (0/876) به ‌دست آمد که این امر نشان‌دهندۀ پایایی بسیار زیاد پرسشنامه‌های پژوهش بود. شیوۀ تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی و نرم‌افزار spss صورت گرفت. آزمون آماری شامل آزمون‌های آماری همبستگی و رگرسیون بودند. به منظور ارزیابی مکانی توسعۀ گردشگری و اثرات آن بر کیفیت زندگی شهروندان تعداد 15 عامل موثر بر توسعۀ گردشگری به صورت لایه‌های مکانی با فرمت رستری تهیه شد، به طوری که کلیۀ معیارهای اسمی نام‌برده‌شده در مطالعه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به بعد مکانی تبدیل شده و نقشه‌های رستری هم‌مقیاس به منظور مدل‌سازی پتانسیل‌های گردشگری شهری تولید شدند. به منظور تحلیل داده‌های مکانی از روش‌های کمی، محاسباتی و نرم‌افزاری استفاده شد. با توجه به اینکه واحد سنجش هریک از لایه‌ها منحصربه‌فرد و متفاوت از هم است، برای هم‌مقیاس یا هم‌واحد کردن آن‌ها از فرایند استانداردسازی عوامل براساس تاثیر هر یک بر افزایش یا کاهش پتانسیل گردشگری در بازه‌ای بین 1 تا 5 استاندارد شدند. یافته‌ها بر اساس یافته‌های پژوهش؛ ضریب همبستگی بین عوامل توسعۀ گردشگری شهری با کیفیت زندگی شهروندان مناطق ده‌گانۀ کلان‌شهر تبریز برابر با 0/235 و در سطح معنا‌داری (0/05 p<‎) است که نشان‌دهندۀ وجود رابطۀ معنا‌دار بین این دو متغیر است. علاوه بر این، ضریب همبستگی توسعۀ گردشگری شهری با سطح کیفیت زندگی ساکنان مناطق شهری کلان‌شهر تبریز برابر با 0/588 است که نشان‌دهندۀ وجود همبستگی بین دو متغیر یادشده است. لذا می‌توان گفت که با افزایش میزان توسعۀ گردشگری شهری، میزان سطح کیفیت زندگی ساکنان مناطق شهری کلان‌شهر تبریز افزایش پیدا می‌کند. همچنین، نتایج نشان داد ضریب همبستگی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی توسعۀ گردشگری شهری با سطح کیفیت زندگی ساکنان مناطق شهری کلان‌شهر تبریز به‌ترتیب برابر با 0/376، 0/466، 0/265 و 0/292 است که وجود همبستگی بین دو متغیر یادشده به تفکیک ابعاد را نشان می‌دهد. از این‌‌رو، می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش میزان ابعاد توسعۀ گردشگری شهری میزان سطح کیفیت زندگی ساکنان مناطق شهری کلان‌شهر تبریز افزایش پیدا می‌کند. در واقع، بیشترین تاثیر توسعۀ گردشگری شهری بر سطح کیفیت زندگی ساکنان مناطق شهری کلان‌شهر تبریز ناشی از بُعد اقتصادی است. در نهایت، نتایج نشان داد ضریب همبستگی توسعۀ گردشگری شهری با سطح کیفیت زندگی ساکنان مناطق 10گانۀ کلان‌شهر تبریز به‌ترتیب برابر با 0/293؛ 0/376؛ 0/284؛ 0/402؛ 0/384؛ 0/102؛ 0/417؛ 0/296؛ 0/098 و 0/412 است که وجود همبستگی بین دو متغیر یادشده به تفکیک مناطق را نشان می‌دهد. براساس یافته‌های پژوهش، مناطق 6 و 9 دارای کمترین سطح کیفیت زندگی و مناطق 1 تا 5، 7، 8 و 10 دارای بیشترین سطح کیفیت زندگی در سطح مناطق 10گانۀ کلان‌شهر تبریز هستند. نتیجه‌گیری بی‌شک توسعۀ گردشگری باید بر اساس فرایند برنامه‌ریزی جامع صورت گیرد تا بتواند بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان تاثیرگذار باشد. سیاست‌گذاران ملی ملزم به اجرای اقدامات و مقررات کافی برای توسعۀ گردشگری شهری برای بهبود خدمات و فعالیت‌های گردشگری هستند که در نهایت در کیفیت زندگی ساکنان محلی منعکس خواهد شد. این مطالعه اهمیت ادراک جامعۀ محلی، دلبستگی جامعه و کیفیت زندگی درک‌شده به مدیران مقصد مسئول برنامه‌ریزی و توسعۀ پروژه‌های گردشگری آینده را برجسته می‌کند. از نظر ساکنان، شاخص‌های مختلف کیفیت زندگی در سطح قوی و معناداری مثبت با توسعۀ گردشگری قرار دارند. این نشان‌دهندۀ درک زیاد شهروندان از سطح کیفیت زندگی در کلان‌شهر تبریز است. یافته‌ها نشان داد بین عوامل توسعۀ گردشگری شهری باکیفیت زندگی شهروندان مناطق 10گانۀ کلان‌شهر تبریز رابطۀ معنا‌دار وجود دارد. توسعۀ گردشگری شهری با واریانس 34/4 درصد تاثیرات مثبتی بر سطح کیفیت زندگی ساکنان مناطق شهری کلان‌شهر تبریز داشته است. به نظر می‌رسد که بیشترین تاثیر توسعۀ گردشگری شهری بر سطح کیفیت زندگی ساکنان مناطق شهری کلان‌شهر تبریز ناشی از بُعد اقتصادی با واریانس 26/4 درصد بوده است. توسعۀ گردشگری شهری بر سطح کیفیت زندگی مناطق 1 تا 5، 7، 8 و 10 کلان‌شهر تبریز تاثیرگذار است.

measuring the impact of urban tourism development on the quality of life in the urban areas residents of tabriz metropolis

introduction quality of life is a complex, ultidimensional, and interdisciplinary concept that has been widely discussed in the 1960s by various disciplines of health sciences and social and economic sciences. quality of life (qol) refers to the public well-being of people and it is mainly understood throughthe concepts of objective and subjective well-being. previous studies discussed the relationshipbetween the quality of place and tourism in two aspects: scenes and amenities. first, the lifestylecarried by the scenes is the main attraction of cultural tourism. observers or observers are alsoknown as tourists and tourists are immersed in their unique experience in the scene’s amenities likethe quality of vision, theatre, parks, museums, restaurants, and shopping opportunities, which canbe psychologically attractive to tourists, which is also due to the lifestyle offered by the amenities.by consuming facilities, people maintain a lifestyle that can reflect their identity. tourists and longtermresidents are known as welfare migrants with the motivation to consume welfare facilities.cities full of amenities have become “cities of the festival “and “entertainment machines“. these citiesnot only absorb the creative class but also tourists. therefore, it can be said that tourism is oneof the parts that creates major economic, social, and cultural changes in the cities and nowadays isa dynamic economic industry, which plays a key role in improving the quality of life of citizens. thepurpose of this study was to investigate the effects of the development of urban tourism on thequality of life of citizens in urban areas of tabriz.materials and methods the present study is an applied research in terms of goal, descriptive - -correlation in terms of research method, and survey approach in terms of data collection. the statistical population of thestudy consisted of all urban areas of tabriz metropolitan (1.773.033 people) which was determinedas the sample size of 384 people based on cochran’s formula. the method of distribution of thequestionnaires was cluster random based on population density in each district. to collect data, twomethods of library and documentary (questionnaire) were used. the measurement tool includedtwo quality-of-life questionnaires by weir and sherbon (1992) with 25 items and urban tourismdevelopment developed by a researcher with 15 items. it should be noted that the professors ofthe research confirmed the validity of the questionnaire. in this research, the reliability (determinationof trust) of the questionnaire or its reliability by using cronbach’s alpha was performed in the spss version 24. cronbach’s alpha test of the quality-of-life questionnairewith 50 items was equal to (0.869) and cronbach’s alpha test of thetourism development questionnaire with 23 items was obtained (0.876).this shows the reliability of the research questionnaires. the data wereanalyzed using spss software and geographic information system (gis)software. correlation and regression statistical tests were the appliedstatistical tests. to study the spatial assessment of tourism developmentand its effects on the quality of life of citizens, 15 factors affecting tourismdevelopment were prepared in raster format. all of the nominal criteriamentioned in the study, using gis and raster maps, were converted tospatial dimensions, and raster maps were generated to model the potential of urban tourism. to analyze spatial data, quantitative, computational, and software, methods have been used. considering that the unit of each of the different layers is unique and different from each other, the standardizationprocess of factors based on each effect on increasing or decreasingthe potential of tourism in the range between 1 and 5 has beenstandardized.