سطح‌بندی و ارتقای شاخص‌های کمی و کارکرد سکونت در راستای برنامه‌ریزی راهبردی و پایداری مسکن شهری (مورد مطالعه: محلۀ ارامنۀ منطقۀ 7 شهرداری تهران)

مقدمه به دنبال گسترش شهرنشینی و سرعت زیاد تغییرات در بافت‌های شهری به دلایل مختلف، کیفیت محیط سکونتی در نواحی شهری به‌شدت تنزل یافته است. از این‌رو، امروزه یکی از اهداف برنامه‌ریزی شهری، دستیابی به بیشترین مطلوبیت کیفیت محیط شهری و رضایت شهروندان در ابعاد مختلف است. در این میان، کاربری مسکن به ‌عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین کاربری شهری، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری شهرها داشته و دارد. توجه به پایداری بخش مسکن به‌ عنوان مهم‌ترین عنصر شهری در توسعۀ پایدار شهری، از اساسی‌ترین وجه آن شناخته می‌شود. امروزه مسکن به‌ عنوان فضای زندگی با نیازهای گوناگون انسان در سطوح مختلف سروکار دارد و به دلیل ماهیت اقتصادی آن یکی از مقوله‌های اصلی جامعۀ شهری و روستایی به حساب می‌آید. در واقع مسکن در زمرۀ حساس‌ترین و اساسی‌ترین بخش‌ها در برنامه‌ریزی توسعۀ اقتصادی و اجتماعی است و هرگونه تغییر در یکی از مولفه‌های اقتصادی، اجتماعی، یا سیاسی روی تحولات مسکن تاثیر می‌گذارد. بر این اساس، ایجاد پایداری در بخش مسکن و برنامه‌ریزی آن در راستای توسعۀ پایدار شهری، گامی مهم در کاهش ناپایداری‌های کنونی محسوب می‌شود. در این راستا، با توجه به نقش و جایگاه برنامه‌ریزی راهبردی در توسعۀ مسکن و ارتقای کارکرد سکونت محلات شهری؛ پژوهش حاضر در تلاش است تا به تعیین راهبردهای توسعۀ مسکن و ارتقا و کارکرد سکونت در منطقۀ 7 شهر تهران بپردازد.مواد و روش‌ها پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، از نوع تحقیقات توصیفی‌ تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر روش مطالعات اسنادی، کتابخانه‌ای و روش میدانی است. روش تجزیه‌و‌تحلیل داده و اطلاعات پژوهش حاضر، از روش‌های آماری توصیفی، تحلیلی و تجویزی استفاده شده است. در روش تجزیه‌وتحلیل جهت پردازش داده‌ها، رتبه‌بندی و سطح‌بندی شاخص‌های کمی و شاخص‌های کارکردی سکونت از نرم‌افزارهای excell وgis، برای محاسبۀ شاخص‌ها و شناسایی محلۀ هدف برنامه‌ریزی و در روش تحلیلی از مدل swot برای به دست آوردن ضعف‌ها و قوت‌ها و شناسایی فرصت‌ها و تهدید‌های محله استفاده شده است. شاخص‌های مورد استفاده در پژوهش حاضر شامل: شاخص کمی مسکن و شاخص‌های کارکرد سکونت است. یافته‌ها نتایج حاصل از تحلیل بررسی و تجزیه‌وتحلیل شاخص‌های مسکن و کارکرد سکونت در محلات منطقۀ 7 نشان داد بیشترین مساحت مسکونی متعلق به محلات شاهد و کمترین مقدار به محلۀ نظام‌آباد و محلۀ امجدیه‌ خاقانی، بیشترین کمبود واحد مسکونی به محلۀ عباس‌آباد‌ اندیشه و کمترین مقدار به محلۀ بهار تعلق دارد. بیشترین تعداد ریزدانگی بافت در محلۀ شاهد و کمترین مقدار به محلۀ نیلوفر‌ شهید قندی تعلق دارد. کمترین تعداد واحد مسکونی به محلۀ نظام‌آباد، بیشترین تعداد خانوار به محلۀ شاهد و کمترین تعداد به امجدیه‌ خاقانی، بیشترین سرانۀ مسکونی به محلۀ نیلوفر‌ شهید قندی و کمترین مقدار به خواجه نظام‌الملک، بیشترین شدت کاربری مسکونی به محلات شاهد، خواجه نظام‌الملک و ارامنه و کمترین مقدار به مجیدیه‌ دبستان، بیشترین تعداد تراکم ناخالص مسکونی به محلۀ خواجه نظام‌الملک و ارامنه و کمترین تعداد به محلۀ نیلوفر‌ شهید قندی، بیشترین مقدار نفوذ‌ناپذیری به محلۀ خواجه نظام‌الملک، بیشترین تعداد بافت درشت‌دانه به محلۀ عباس‌آباد‌ اندیشه و کمترین مقدار به محلۀ دهقان‌ گرگان، بیشترین تعداد مسکن ناپایدار به محلۀ نیلوفر‌ شهید قندی و کمترین مقدار به محلۀ بهار، بیشترین بافت فرسوده متعلق به محلۀ شاهد و کمترین مقدار به محلۀ نیلوفر‌ شهید قندی تعلق دارد. همچنین نتایج نشان داد هیچ‌یک از محلات منطقه به لحاظ شاخص‌های کارکرد سکونت، به جز در چند مورد در سطح مناسبی قرار ندارند. در ارتباط با سرانۀ شهری محلۀ خواجه نظام‌الملک دارای بیشترین سرانه و محلۀ کاج دارای کمترین سرانۀ شهری، در ارتباط با سرانۀ خدمات درمانی محلۀ امجدیه‌ خاقانی دارای بیشترین و محلۀ ارامنه دارای کمترین سرانۀ شهری، در ارتباط با سرانۀ کاربری تجاری محلۀ نیلوفر شهید قندی دارای بیشترین سرانه و محلۀ ارامنه دارای کمترین سرانه، محلۀ امجدیه‌ خاقانی دارای بیشترین سرانۀ بهداشتی و محلۀ ارامنه، مجیدیه‌ دبستان، قصر‌ حشمتیه دارای کمترین سرانه، محلۀ سهروردی‌ باغ صبا دارای بیشترین سرانۀ فضای سبز و محلۀ بهار دارای کمترین سرانه، محلۀ عباس‌آباد اندیشه دارای بیشترین سرانۀ کاربری حمل‌ونقل و پارکینگ و محلۀ ارامنه دارای کمترین سرانه نسبت به سایر محلات قرار دارند. بر این اساس، چنین می‌توان نتیجه گرفت که قسمت‌های شرقی منطقه از سرانه‌های شهری کمتری برخوردار هستند. نتایج حاصل از رتبه‌بندی و سطح‌بندی‌های صورت‌گرفته محلات از نظر شاخص‌های مسکن و کارکرد سکونت نشان داد محلۀ ارامنه در وضع نابسامانی به سر می‌برد. نتیجه‌گیری در پژوهش حاضر تلاش شد تا با استفاده از سطح‌بندی شاخص‌های کمی و کارکرد سکونت مسکن در منطقۀ 7 شهرداری تهران و محلۀ ارامنه، وضعیت پایداری مسکن در سطح محلات مورد بررسی و سنجش قرار گیرد. نتایج حاصل از یافته‌های پژوهش در ارتباط با بررسی شاخص‌های کمی مسکن محلۀ ارامنه در میان محلات منطقۀ 7 نشان داد محلۀ ارامنه از نظر مساحت مسکونی در سطح زیاد و در رتبۀ 3، از نظر سرانۀ مسکونی در رتبۀ 9، از نظر تراکم ناخالص مسکونی در رتبۀ 2، از نظر تعداد کل واحد مسکونی در رتبۀ 3، از نظر تعداد خانوار در رتبۀ 3، از نظر شدت کاربری مسکونی در رتبۀ 1، از نظر کمبود واحد مسکونی در رتبۀ 11، از نظر تعداد واحد مسکونی در رتبۀ 4، از نظر تراکم نفر در واحد مسکونی در رتبۀ 9، از نظر تعداد بافت ریزدانه در رتبۀ 2، از نظر تعداد بافت درشت‌دانه در رتبۀ 10، از نظر تعداد مسکن ناپایدار در رتبۀ 3، از نظر نفوذناپذیری با نفوذ‌ناپذیری صفر در رتبۀ 12، از نظر تعداد بافت خالی در رتبۀ 14 نسبت به سایر محلات منطقۀ 7 قرار دارد. همچنین نتایج حاصل از بررسی شاخص‌های کارکرد سکونت محلات منطقۀ 7، محلۀ ارامنه با سرانۀ شهری در رتبۀ 5، از نظر سرانۀ مذهبی در رتبۀ 10، از نظر سرانۀ فضای سبز در رتبۀ 6، از نظر سرانۀ خدمات درمانی در رتبۀ 14، از نظر سرانۀ آموزشی در رتبۀ 14، از نظر سرانۀ ورزشی در رتبۀ 14، از نظر سرانۀ حمل‌و‌نقل و پارکینگ در رتبۀ 13، از نظر سرانۀ تجاری در رتبۀ 14، از نظر سرانۀ بهداشتی در رتبۀ 12، از نظر سرانۀ فرهنگی در رتبۀ 8 نسبت به سایر محلات منطقۀ 7 قرار دارد. نتایج مدل وزن‌دهی چندمعیارۀ الکتره تشکیل‌شده از شاخص‌های مسکن و کارکرد سکونت نشان می‌دهد این محله دارای چیرگی (صفر) با وزن (0.111912) است که شاخص‌های نامساعد مربوط به کارکرد سکونت از قبیل کاربری مذهبی، ورزشی، حمل‌و‌نقل و پارکینگ و فضای سبز و کاربری تجاری که دارای رتبۀ بسیار ضعیف است و همچنین، ناپایداری مسکن، نفوذناپذیری بافت مسکونی و فرسودگی شدید در این محله باعث شده است.

leveling and upgrading of quantitative indicators and residential function in line with strategic planning and sustainability of urban housing (case study: armenian quarter, district 7, tehran municipality)

introduction following the expansion of urbanization and the high speed of changes in urban contexts forvarious reasons, the quality of the residential environment in urban areas has severely degraded.therefore, today one of the goals of urban planning is to achieve the highest quality of the urbanenvironment and the satisfaction of citizens in different dimensions. meanwhile, the use of housing,as the most important and main urban use, has played a decisive role in the formation of cities.paying attention to the sustainability of the housing sector as the most important urban element insustainable urban development is known as one of its most fundamental aspects. today, housing,as a living space, deals with various human needs at different levels, and due to its economic nature,it is considered one of the main categories of urban and rural society. housing is one of the mostsensitive and essential sectors in economic and social development planning. any change in oneof the economic, social, or political components affects housing developments. based on this, creatingstability in housing planning in line with sustainable urban development is an important stepin reducing current instabilities. in this regard, considering the role and place of strategic planningin the development of housing and improving the function of living in urban areas, the currentresearch is trying to determine the strategies of housing development and the improvement andfunctionality of residence in the 7th district of tehran.materials and methods the current research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of nature and method. the method of collecting information is based on documentary studies, library, andfield methods. the data and information analysis method of the present study uses descriptive,analytical, and prescriptive statistical methods. the analysis method for data processing, ranking,and leveling of quantitative indicators and functional indicators of residence included excell andgis software, to calculate indicators and identify the target neighborhood of planning, and the analyticalof the swot model has been used to obtain the weak and strong points and to identify theopportunities and threats of the neighborhood. the indicators used in the current research includethe housing quantitative index and residential function indicators.