تحلیل عوامل موثر بر مشارکت شهروندان در نوسازی بافت‌های فرسودۀ شهر تبریز (نمونۀ موردی: محلات ویجویه، بهار، قراملک، بارنج، شمس‌ تبریزی و منجم)

مقدمه امروزه مشارکت در شکل‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی روانی مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گرفته است، زیرا مشارکت می‌تواند باعث ارتقای کیفیت توسعۀ جامعه و به مراتب آن، کیفیت زندگی شهروندان و تعالی رشد و توسعۀ انسانی شود. مشارکت شهروندان در طرح‌های نوسازی شهری می‌تواند در تامین منابع اقتصادی، کاهش هزینۀ خدمات، افزایش انسجام اجتماعی، کاهش آسیب‌ها و تنش‌های ناشی از زندگی شهری و رضایت شهروندان موثر باشد. بنابراین مشارکت شهروندان در نوسازی بافت‌های فرسودۀ شهری می‌تواند به ارتقای کیفیت بافت‌های فرسوده بینجامد و رضایت شهروندان را به همراه داشته باشد. یکی از شهر‌های ایران که از مشکلات ناشی از بافت‌های فرسوده رنج می‌برد، تبریز است که در گذر زمان محله‌های فرسوده را در ساختار خود پذیرا شده است. تبریز بعد از کلان‌شهر تهران رتبۀ دوم را از نظر مساحت بافت فرسوده در کشور دارد و 44 درصد سطح کل بافت فرسودۀ استان آذربایجان شرقی در شهر تبریز واقع شده است. بافت‌های فرسوده یک پنجم از مساحت کل شهر تبریز یعنی حدود 2530 هکتار را به اشغال خود درآورده است. بر اساس آخرین برآوردها، حدود 500 هزار نفر از شهروندان در این بافت‌ها سکونت دارند. جمعیت چند صد هزار نفری ساکن در این مناطق از یک سو از ناایمن بودن سکونت‌گاه‌هایشان رنج می‌برند و از سوی دیگر، به‌ دلیل فقر مالی و نیز ماهیت بافت اطراف محل زندگی‌شان بدون حمایت و کمک دیگران امکان نوسازی آن را ندارند. امروزه این شهر حدود 28 محلۀ فرسوده دارد. نوسازی این بافت‌ها بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های اقتصادی‌ اجتماعی ساکنان این محلات و مشارکت آن‌ها امکان‌پذیر نیست. در نهایت سوال تحقیق حاضر به این صورت مطرح می‌شود: چه عواملی موثر بر مشارکت شهروندان در نوسازی بافت‌های فرسودۀ شهر تبریز هستند؟مواد و روش‌هااین تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و توسعه‌ای بوده و از جنبۀ روش تحقیق توصیفی‌ تحلیلی است. جامعۀ آماری درنظر‌گرفته‌شده شامل 767 پلاک به همراه مالکان بوده که در محدودۀ بافت‌های فرسودۀ شهر تبریز اقدام به نوسازی آن‌ها کرده‌اند. حجم نمونۀ انتخابی براساس جدول مورگان بوده است که برابر 167 پلاک به همراه 167 مالک به دست آمد که به ‌صورت تصادفی انتخاب شده‌اند. جدول 2 از طریق آمارهای ارائه‌شده توسط سازمان نوسازی و برداشت‌های میدانی نویسندگان تهیه شده است. متغیرهای این پژوهش، در رابطه با مشارکت مردم در نوسازی بافت فرسودۀ محدودۀ مورد مطالعه با استفاده از طیف پنج‌گزینه‌ای لیکرت در نظر گرفته شده‌اند. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار spss استفاده شده است. داده‌ها به دو صورت توصیفی و استنباطی تجزیه‌و‌تحلیل شدند و متناسب با نوع داده‌ها از آزمون‌های توصیفی شاخص‌های پراکنش مرکزی (میانگین، مد و میانه) و شاخص‌های پراکندگی (دامنۀ تغییرات، واریانس و انحراف معیار) استفاده شده است. در رابطه با تحلیل استنباطی هم از روش رگرسیون خطی چندمتغیره استفاده شد. برای روایی سوالات از روایی صوری و برای پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی داده‌ها برابر 0/86 به دست آمد. با توجه به اینکه پایایی داده‌ها بالاتر از 0/7 شد. بنابراین داده‌ها از پایایی بالایی برخوردارند. یافته‌ها یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد ضرایب استاندارد و غیراستاندارد برای متغیرهای مستقل (سابقۀ سکونت، روحیۀ مشارکتی، میزان تعلق خاطر، تمایل به مشارکت در امر بهسازی و نوسازی و تمایل به سکونت) و وابسته (مشارکت شهروندان در نوسازی بافت فرسوده) ارائه شده است. با توجه به آزمون معناداری ضرایب نتیجه گرفته می‌شود که متغیر میزان تعلق خاطر ساکنان محلات با ضریب استاندارد تاثیر قابل توجهی در مشارکت شهروندان در نوسازی بافت فرسوده (محلات ویجویه، بهار، قراملک، بارنج، شمس‌ تبریزی و منجم) شهر تبریز داشته است و میزان همبستگی و روحیۀ مشارکتی با ضریب استاندارد 0/394- و تمایل به مشارکت در امر بهسازی و نوسازی با ضریب استاندارد 0/125- تاثیر معناداری در متغیر وابسته میزان مشارکت شهروندان در نوسازی بافت فرسودۀ محلات مورد مطالعه در شهر تبریز ندارد. همچنین با توجه به جدول 12 به جز متغیرهای همبستگی و روحیۀ مشارکتی با ضریب تعیین 0/133 یعنی 13 درصد واریانس و تمایل به مشارکت در امر بهسازی با ضریب تعیین 0/141 یعنی 14 درصد واریانس متغیر وابسته مشارکت شهروندان در نوسازی بافت فرسوده در محلات شهر تبریز را پیش‌بینی نکرده و هیچ تاثیری نداشته‌اند. اما بقیۀ متغیرها (سابقۀ اقامت، میزان تعلق خاطر شهروندان، تمایل به سکونت) ‌روی متغیر وابسته مشارکت شهروندان در نوسازی بافت فرسوده تاثیر داشته و پیش‌بینی کرده‌اند. که در میان همۀ متغیرهای پیش‌بین متغیر میزان تعلق خاطر با ضریب تعیین 0/836 که 83/6 درصد متغیر واریانس مشارکت شهروندان در نوسازی بافت فرسودۀ شهر تبریز را در محلات مورد مطالعه تبیین می‌کند. در نهایت مقدار ضریب تعیین (r2) برابر 0/751 به دست آمده که نشان می‌دهد 75/1 درصد متغیر واریانس مشارکت شهروندان در نوسازی بافت فرسودۀ شهر تبریز پنج متغیر مستقل (سابقۀ سکونت، روحیۀ مشارکتی، میزان تعلق خاطر، تمایل به مشارکت در امر بهسازی و نوسازی و تمایل به سکونت) تبیین می‌کند که مقدار قابل توجهی است. نتیجه‌گیری بررسی‌های انجام‌شده در پژوهش نشان می‌دهد از جمله مهم‌ترین عوامل موثر در مشارکت مردم می‌توان به افزایش حس تعلق مردم رابطه با بهسازی بافت‌های فرسوده، سابقۀ سکونت ساکنان محلات مورد مطالعه، تمایل به سکونت و ماندگاری ساکنان، تمایل به مشارکت در امر بهسازی و نوسازی و همبستگی و روحیۀ حس مشارکت ساکنان از روش‌های مشارکت در زمینۀ بهسازی بافت فرسوده اشاره کرد.نبود یا کمبود تشکل‌های مردمی فرهنگی‌ اجتماعی در محلۀ مورد نظر، کمبود اعتبارات مخصوص توسعۀ بافت‌های فرسوده، عدم امکان دسترسی به بافت مرکزی محله از تمام نقاط شهر، عدم اطلاع‌رسانی به‌موقع و دقیق دولت دربارۀ روش‌های بهسازی و بازسازی بافت‌های فرسوده، عدم برگزاری جلسات گفت‌وگوی مسئولان با مردم در رابطه با بهسازی بافت‌های، عدم توانایی مالی ساکنان در بازپرداخت تسهیلات، عدم آگاهی ساکنان از تسهیلات ویژۀ بهسازی بافت‌های فرسوده، هزینۀ زیاد مصالح ساختمانی و ساخت‌و‌ساز از مهم‌ترین عواملی است که مانع از تحقق مشارکت مردم می‌شود، که بخشی از آن‌ها به مدیران و بخشی دیگر نیز به شرایط اجتماعی و اقتصادی مردم باز‌می‌گردد. همچنین بر اساس نتایج به‌دست‌آمده مشارکت شهروندان در بهسازی و نوسازی بافت فرسودۀ محلات مورد مطالعۀ شهر تبریز کوچک‌تر از حد متوسط ارزیابی شده، بنابراین مشارکت شهروندان در بهسازی و نوسازی بافت فرسودۀ محلات مورد بررسی در سطح مناسبی نیستند.

analysis of the factors affecting citizens’ participation in the renovation of worn-out structures in tabriz city (case study: vijoyeh, bahar, qaramalek, baranj, shams tabrizi and monajem neighborhoods)

introduction today, participation in social, political, cultural, and even psychological forms has attracted the attention of policymakers, because participation can improve the quality of society’s development, and even more so the quality of life of citizens and the excellence of human growth and development. participation of citizens in urban renewal projects can be effective in providing economic resources, reducing service costs, increasing social cohesion, reducing damages and tensions caused by urban life, and satisfying citizens. therefore, the participation of citizens in the renovation of worn-out urban tissues can lead to the improvement of the quality of worn-out tissues and bring satisfaction to the citizens. one of the cities of iran that suffers from the problems caused by dilapidated structures is tabriz city, which has accepted dilapidated neighborhoods in its structure over time. after the tehran metropolis, tabriz ranks second in terms of the area of worn-out tissue in the country, and 44% of the total area of worn-out tissue in east azarbaijan province is located in tabriz city. the worn-out structures occupy one-fifth of the total area of tabriz city, about 2530 hectares. according to the latest estimates, about 500 thousand citizens live in these contexts. the population of several hundreds of thousands of people living in these areas suffers from the insecurity of their settlements on the one hand, and on the other hand, due to financial poverty and the nature of the environment around their place of residence, it is not possible to renovate it without the support and help of others. do not have today, this city has about 28 dilapidated neighborhoods. renovation of these tissues is not possible without taking into account the socio-economic characteristics of the residents of these neighborhoods and their participation. finally, the question of the current research is raised as follows: what are the factors that affect the participation of citizens in the renovation of worn-out structures in tabriz city? materials and methodsthis research is applied and developmental in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of research method. the considered statistical population includes 767 license plates with their owners who have renovated them within the worn-out structures of tabriz city. the size of the selected sample was based on morgan’s table, which was equal to 167 license plates with 167 owners who were randomly selected. table (2) was prepared through the statistics provided by the renovation organization and the authors’ field observations. the variables of this research are considered in connection with people’s participation in the renovation of the worn-out fabric of the studied area using a five-point likert scale. spss software was used for data analysis. the data were analyzed descriptively and inferentially, and according to the type of data, descriptive tests of central dispersion indices (mean, mode, and median) and dispersion indices (range of changes, variance, and standard deviation) were used. has been about the inferential analysis, the multivariate linear regression method was used. for the validity of the questions, face validity was used cronbach’s alpha was used for reliability, and the reliability of the data was 0.86. considering that the reliability of the data was higher than 0.7. therefore, the data has high reliability. findingsthe findings of the research show that standard and non-standard coefficients have been presented for independent variables (residence history, cooperative spirit, degree of belonging, willingness to participate in improvement and renovation, and willingness to settle) and dependent variables (citizens’ participation in the renovation of dilapidated structures).