آینده‌نگاری گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی با رویکرد سناریونویسی

مقدمه امروزه یکی از چالش‌های مهم پیش رو، مسئلۀ اسکان‌نایافتگی و سکونتگاه‌های غیررسمی است. بحث اسکان غیررسمی یک چالش بشری است که پیامدهای آن هنوز هم در جهان در حال توسعه نمایان است. اسکان غیررسمی در کنار اینکه پدیده‌ای جغرافیایی و شهری و معماری است، به طور جدی ‌پدیده‌ای اجتماعی هم تلقی می‌شود. اسکان غیر رسمی به طور کلی به عنوان تولید فزاینده، غیرمجاز و خود‌سازمان‌یافتۀ محله‌های جدید شهری تعریف می‌شود. این نوع سکونتگاه‌ها اغلب به مکانی برای جذب مهاجران از روستا به شهر، تامین‌کنندۀ مسکن ارزان‌قیمت برای بیش از یک میلیارد نفر و ایجادکنندۀ زیرساخت‌های اولیۀ محله در شهرهای در حال توسعه تبدیل شده‌اند.مواد و روش‌ها مقالۀ پیش رو از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت، توصیفی و تحلیلی است. داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز نیز با استفاده از روش‌های آینده‌نگاری و بهره‌گیری از ابزار پرسش‌نامه و مصاحبه با متخصصان و خبرگان تکمیل شد. جامعۀ آماری در این مقاله، کارشناسان، خبرگان و متخصصان مرتبط با موضوع پژوهش بوده و قلمروی مکانی پژوهش نیز شهر میانه اندام خوی است. انتخاب کارشناسان و خبرگان از حوزه‌های زیر صورت گرفته است: خبرگان دانشگاهی و جامعۀ علمی با حوزۀ تخصصی برنامه‌ریزی شهری و مسکن، مدیران و کارشناسان فعال در حوزۀ مدیریت شهری، مدیران و عوامل اجرایی درگیر در مسائل شهری (شهرداری و ادارۀ راه و شهرسازی). در این پژوهش از تکنیک‌ دلفی برای جمع‌آوری داده‌ها و از روش تحلیل ساختاری به منظور بررسی و شناسایی عوامل و متغیرهای تاثیرگذار استفاده شده است. عوامل کلیدی نیز با بهره‌گیری از نرم‌افزار میک مک شناسایی شدند و در نهایت روش سناریونگاری با بهره‌گیری از نرم‌افزار scenario wizard به منظور تدوین و تحلیل سناریوهای محتمل و مطلوب به کار گرفته شد.یافته‌هابرای شناسایی عوامل اولیۀ موثر بر روند آیندۀ سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی، تکنیک دلفی به کار گرفته شد. به این‌منظور پرسش‌نامه‌هایی به صورت تشریحی طراحی و در اختیار کارشناسان مربوطه قرار گرفت. سپس پرسش‌نامه‌های دریافتی مورد بررسی قرار گرفت که در نتیجۀ آن، تعداد 72 عامل در 6 حوزه (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیست‌محیطی، کالبدی و فیزیکی، مدیریتی و سیاست‌های مدیران شهری، سیاست‌های کلان استانی و کشوری) مورد شناسایی قرار گرفتند. در راند بعدی تکنیک دلفی، متغیرهای موثر بر وضعیت آیندۀ سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی، وارد ماتریس اثرات متقابل شده تا شدت تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آن‌ها بر همدیگر و بر وضعیت آیندۀ گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی مشخص شود. میزان تاثیرگذاری عوامل بر یکدیگر از صفر تا 3 مورد سنجش قرار گرفت. عدد صفر نمایانگر فقدان تاثیر عوامل بر همدیگر است، عدد 1 نمایانگر تاثیرگذاری ضعیف متغیرها بر همدیگر، عدد 2 نمایانگر تاثیرگذاری میانۀ عوامل بر یکدیگر و عدد 3 نمایانگر تاثیرگذاری بالای عوامل بر یکدیگر است. پس از معین شدن میزان و شدت تاثیرگذاری متغیرها، ماتریس اثرات ساختاری جهت بیان متغیرهای کلیدی وارد نرم‌افزار میک مک شد. ابعاد این ماتریس 72×72 بوده و درجۀ پر‌شدگی آن نیز 60 درصد است که بیان می‌کند متغیرها در بیش از 60 درصد روی یکدیگر تاثیرگذار بوده‌اند. از مجموع 5184 رابطۀ ممکن و محتمل در این ماتریس، 2060 نسبت عدد صفر، 1936 نسبت عدد 1، 870 نسبت عدد 2 و 310 نسبت عدد 3 است.نتیجه‌گیری این مقاله با هدف بررسی وضعیت آیندۀ سکونتگاه‌های غیررسمی در شهر میانه اندام خوی با رویکرد آینده‌نگاری انجام شده است. گسترش روزافزون حاشیه‌نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی در اطراف شهر خوی و سرایت مشکلات این مناطق به درون شهر خوی و لزوم ارائۀ عوامل تاثیرگذار در رشد و گسترش این مناطق باعث انجام این پژوهش شده است. در این تحقیق برای شناسایی عوامل اولیۀ موثر بر روند آیندۀ رشد و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی از دلفی مدیران استفاده شد. در راند اول پرسش‌نامه‌هایی به صورت تشریحی و با سوال‌های باز طراحی شد، در این پرسش‌نامه‌ها از کارشناسان خواسته شد تا عوامل موثر و دخیل در سیستم مورد مطالعه را شناسایی کنند. پس از بررسی پرسش‌نامه‌های دریافتی از کارشناسان تعداد 72 عامل در 6 حوزه (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیست‌محیطی، کالبدی و فیزیکی، مدیریتی و سیاست‌های مدیران شهری، سیاست‌های کلان استانی و کشوری) استخراج شدند. در ادامه پرسش‌نامۀ دلفی، عوامل تاثیرگذار وارد ماتریس اثرات متقاطع شده تا میزان تاثیرگذاری آن‌ها بر یکدیگر و بر وضعیت آیندۀ گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی مشخص شود. اگر تعداد عوامل شناسایی‌شده n باشد، یک ماتریس تاثیرگذاری n× n تشکیل می‌شود. میزان این تاثیرگذاری از عدد صفر تا 3 مورد سنجش قرار می‌گیرد. از مجموع 72 عامل اولیه تاثیر‌گذار بر آیندۀ سیستم، 26 عامل به عنوان عوامل کلیدی انتخاب شدند. در ادامه برای سناریو‌نگاری، تعداد 78 وضعیت پیش رو برای این عوامل کلیدی طراحی شد. این وضعیت‌های محتمل برای روند آیندۀ پیش روی سیستم از نظر سیاست‌گذاری بسیار بااهمیت هستند. می‌توان اذعان کرد که لازمۀ تدوین سناریوها، تحلیل شرایط پیش روی سیستم است. روندهای احتمالی برای هر عامل از سایر متغیرها متفاوت است و تنها خاصیت اشتراکی بین آن‌ها وجود طیفی از روندهای مطلوب، بینابین و نامطلوب است. از مجموع 678 وضعیت حاکم بر روند آیندۀ گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی، تعداد 275 وضعیت روندی مطلوب، تعداد 267 وضعیت روندی ایستا و تعداد 136 وضعیت روندی نامطلوب را برای آیندۀ سیستم متبادر هستند. در مقالۀ حاضر سناریوهای منتخب به دو دستۀ کلی تقسیم‌بندی شدند:سناریوهای منتخب با توجه به درجۀ مطلوبیت آن‌ها در دو گروه دسته‌بندی می‌شوند: سناریوهای کاملاً مطلوب (سناریوهای اول تا نهم) و سناریوهای با وضعیت بینابین و نامطلوب (سناریوهای دهم تا بیست و ششم).

forecasting the expansion of informal settlements in shahr khoi with a scenario writing approach

introduction today, one of the most important challenges facing us is the issue of housing and informal settlements. the issue of informal settlement is a human challenge whose consequences are still visible in the developing world. besides being a geographical, urban, and architectural phenomenon, informal settlements are also seriously considered a social phenomenon. informal settlement is generally defined as the increasing, unauthorized, and self-organized production of new urban neighborhoods. these settlements have often become a place to attract migrants from the countryside to the city, provide cheap housing for more than a billion people, and create the basic infrastructure of neighborhoods in growing cities.materials and methodsthe following article is practical in terms of purpose and descriptive and analytical in nature. the required data and information were also completed using forecasting methods and the use of questionnaire tools and interviews with specialists and experts. the statistical population in this article is the experts, specialists, and experts related to the research topic and the geographical area of the research is the middle city of andam khoi. experts have been selected from the following fields: academic and scientific community experts with the specialized field of urban planning and housing, managers and experts active in the field of urban management, managers and executive agents involved in urban issues (municipality and road and urban development department) ). in this research, the delphi technique was used to collect data, and the structural analysis method was used to investigate and identify influencing factors and variables. the key factors were also identified using mic mac software, and finally, the scenario planning method was used using scenario wizard software to compile and analyze probable and desirable scenarios.findingsthe delphi technique was used to identify the primary factors affecting the future trend of informal settlements in khoy city. for this purpose, descriptive questionnaires were designed and provided to the relevant experts, then the received questionnaires were examined, and as a result, 72 factors were identified in 6 areas (economic, social and cultural, environmental, physical and physical, management and policies of city managers, macro-provincial and national policies) were identified. in the next round of the delphi technique, the variables affecting the future status of the informal settlements in khoy city were entered into the matrix of mutual effects to determine the intensity of their influence on each other and the future status of the expansion of informal settlements in khoy city. the influence of factors on each other was measured from zero to three. the number zero represents the lack of influence of the factors on each other, the number one represents the weak influence of the variables on each other, the number two represents the medium influence of the factors on each other, and the number three represents the high influence of the factors on each other.