تمرکز بر کارکرد جدید محلات: ارزیابی برنامه‌ریزی محلات 20 دقیقه‌ای در بافت قدیمی و جدید شهر مشهد

مقدمه کرونوشهرسازی تجلی اخیر شهرسازی نوین است و سیاست‌های برنامه‌ریزی محیطی را متحول کرد. این نوع سیاست شهرسازی بر زمان و شهرسازی زمانی تاکید دارد و در کنار این موضوع محلات قابل سکونت با سناریوی درست زمانی بر سلامت و توانایی داشتن یک زندگی سالم تاثیر می‌گذارد. در همین راستا، مفهوم محلات 20 دقیقه‌ای با تاکید بر ابعاد سلامت، ریشه در رویکرد شهر فشرده دارد که توسعۀ مناطق شهری را با فاصله‌های پیاده‌روی کوتاه از ساکنان خانه برای دسترسی به حمل‌ونقل عمومی، فضای باز عمومی، دسترسی خوب به مقصد، امکانات و خدمات برای زندگی روزمرۀ محلی تشویق می‌کند. این ایده که نیازهای روزانۀ فرد در یک مسافت مسافرتی فعال برآورده می‌شود، تبدیل به ذائقۀ جهانی سیاست و برنامه‌ریزی شهری شده است. سرعت روزافزون زیست در شهر به دلیل مسائل اقتصادی، شهروندان را مجبور به تغییر و تطبیق سبک زندگی خود و حداکثر استفاده از امکانات رفاهی کرده است و در کنار این چالش، وجود نابرابری‌های فضایی و اجتماعی یکی از مسائل اصلی در محلات به‌خصوص در بافت‌های قدیمی شهر است که مفهوم محلات 20 دقیقه‌ای در جهت پاسخ و رفع این مسائل ایجاد شد. این رویکرد در حال حاضر توسط تعدادی از دولت‌های محلی و ملی اروپایی به گونه‌ای انتخاب شده است که از یک اصل برنامه‌ریزی و طراحی به یک خط‌مشی فراگیر برای حکومت شهری آینده تبدیل شود. این محلات در سطح جهانی به عنوان یک راه خوب برای بهبود زندگی و کاهش سفر با ماشین با داشتن بیشتر چیزهایی که در نزدیکی شما نیاز دارید، شناخته شده‌اند . بعد اجرایی این جریان به پیش‌نویس استراتژی برنامه‌ریزی شهری که اوایل امسال برای ملبورن منتشر شد، باز می‌گردد و شهری را پیشنهاد می‌کند که از محله‌های 20 دقیقه‌ای تشکیل شده باشد . برنامۀ ملبورن یک برنامۀ بلندمدت تا سال 2050 است که بر اساس همین محلات برنامه‌ریزی شده است. از طرف دیگر، می‌توان بیان داشت که محله‌های 20 دقیقه‌ای مکان‌هایی هستند که همه می‌توانند به خدمات محلی ضروری و فضاهای باز دسترسی بهتری داشته باشند . در حالی که از حمل‌ونقل عالی و لینک‌های سفر فعال به بقیۀ شهر نیز لذت می‌برند . این رویکرد به افراد این امکان را می‌دهد که از طریق خدمات و فرصت‌های موجود در منطقۀ خود، به‌‌خوبی در محلی زندگی کنند. محبوبیت سیاسی محلات20 دقیقه‌ای ناشی از رفتار یکسان آن با همۀ شهروندان است و همچنین، برند محلات 20 دقیقه‌ای یک نام تجاری ویژه در جهان شده است که البته ریشۀ جدید ندارد و از ایدۀ قبلی باغ شهر هاوراد پیروی می‌کند . وعدۀ محلۀ 20 دقیقه‌ای افزایش پایداری شهرها با امکان دسترسی شهروندان به خدمات با کمترین تاثیر حمل‌ونقل مبتنی بر کربن و حمایت هم‌زمان از سلامت شهروندان است. این مفهوم با فراخوانی از سوی جوامع لیبرال و سوسیالیستی از اقتصادهای سیاسی فراتر می‌رود. این محلات بر اهمیت محله و اجتماعات در کنار خدمات ضروری و فضاهای باز نیز تاکید می‌کنند. بنابراین می‌توان بیان کرد که مزایای این رویکرد چندگانه است که شامل افراد فعال‌تر و سلامت روحی و جسمی می‌شود. در ادامه نیز باید تاکید کرد که ماهیت این محلات به معنای ایجاد محدودیت برای سفر افراد در خارج از محدودۀ خود نیست، بلکه حمایت از جوامع و مشاغل محلی است. این محلات توسط جوامعی که در آنجا زندگی می‌کنند تعریف می‌شوند و یکی از اهداف مهم آن‌ها، همسویی بهتر برنامه‌ریزی فضایی و شهری با برنامه‌ریزی حمل‌ونقل است. حال سوال مهم این است که چرا 20 دقیقه؟ مردم کمتر از گذشته پیاده سفر می‌کنند، زیرا فاصله تا چیزهایی که نیاز دارند، طولانی‌تر شده است. محله‌های زیادی پیرامون سفر با ماشین در جهت تامین خدمات برنامه‌ریزی شده است، در کنار این بسیاری از افراد که وسایل نقلیه ندارند با دسترسی ضعیف به خدمات روزمره منزوی می‌شوند. همچنین باید در نظر داشت فضاهای تحت تسلط خودرو به سلامت و محیط زیست آسیب می‌زنند . هدف این پژوهش، ارزیابی رویکرد محلات 20 دقیقه‌ای به صورت مقایسۀ تطبیقی در بافت قدیمی (محلۀ جنت) و بافت جدید شهر (محلۀ امامت) مشهد است، تا میزان قابلیت تحقق‌پذیری آن در دو گونه متفاوت مورد واکاوی قرار گیرد. مواد و روش‌هاروش پژوهش از نوع کمی است و رویکرد قیاسی‌ فرضیه‌ای دارد. برای گردآوری اطلاعات و داده‌های میدانی از پرسشنامه استفاده شده است. جامعۀ آماری پژوهش شامل 2633 نفر در محلۀ جنت و 3375 نفر در محلۀ امامت هستند، که حجم نمونۀ انتخابی با استفاده از فرمول کوکران به‌ترتیب 335 و 344 محاسبه شده و ضریب آلفای کرونباخ نیز 0/759 محاسبه شده است. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از طریق آزمون مقایسۀ میانگین دو جامعۀ مستقل در نرم‌‌افزار spss صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد محلۀ امامت (محلۀ جدید) با میانگین 49/28 در مقابل محلۀ جنت (بافت قدیمی) با میانگین 44/4 نسبت به میانه 47، میزان نزدیکی بیشتری به شاخص‌های محلات 20 دقیقه‌ای دارد. همچنین برای ارزیابی تحلیل فضایی‌ زمانی رویکرد محلات 20 دقیقه‌ای، نرم‌افزار تبلو ابزار سنجش بوده است. در نهایت برای واکاوی واقعیت‌های موجود و مولفه‌های مکانی مدل مفهومی از تحلیل مکانی‌ فضایی استفاده شده است، به این ترتیب که ابتدا چک‌لیستی منطبق بر ویژگی محلات 20 دقیقه‌ای از قبیل کارکردهای مورد نیاز، شبکۀ دسترسی مورد نیاز و... تهیه شده است، سپس با توجه به ویژگی رویکرد محلات 20 دقیقه‌ای (10 دقیقه رفت و 10 برگشت) و شعاع دسترسی 800 متر، اطراف هر محله بافرهای (حائل‌های) 800 متری رسم شده است (منطبق بر مرکز هندسی محلات). در نهایت، ملاک بررسی استانداردهای موجود در واقعیت هر محله، عملکردهای موجود در این حائل تلقی می‌شود. بر این اساس، برای هر دو محله با استفاده از برداشت‌های میدانی و اطلاعات آماری نرم‌افزار gis شرایط موجود مورد سنجش واقع شده است تا میزان نزدیکی هر محله به استانداردهای رویکرد مورد واکاوی قرار گیرد.یافته‌هانتایج بررسی تطبیقی دو محله (جنت و امامت) که بافت قدیمی و جدید شهر مشهد محسوب می‌شوند، نشان‌دهندۀ آن است که هر دو محله دارای پتانسیل و مسائلی برای تبدیل به یک محله 20 دقیقه‌ای موفق برای ساکنان هستند. همچنین وجود نفودپذیری بالا، دسترسی به خدمات، سفرهای فعال، امکانات و خدمات بهداشتی محلی، دارای نمود قوی‌تری در محلات جدید (محلۀ امامت) نسبت به محلات قدیمی است، اما در مقابل اقتصاد محلی، فرصت‌های شغلی بومی و تعاملات اجتماعی در محلات قدیمی (محلۀ جنت) بسیار فعال‌تر عمل می‌کند. در مجموع، می‌توان اشاره داشت که محلۀ امامت (بافت جدید)، دارای پوشش‌رسانی مناسب‌تری از منظر عملکردی است و این عملکردها در ارتباط با شبکۀ پیوستۀ دوچرخه و حمل‌ونقل عمومی وجود دارد، در حالی که محلۀ جنت (بافت قدیمی)، به دلیل نوع گونۀ بافت دارای نفوذپذیری کمتری است و شبکۀ حمل‌ونقل عمومی درون بافت کمتر تردد دارد که خود یک ضعف اساسی در رویکرد محسوب می‌شود. نتیجه‌گیری محله‌های 20 دقیقه‌ای فقط برای دسترسی به امکانات رفاهی نیستند، آن‌ها می‌توانند مزایای واقعی برای سلامت، محیط زیست و اقتصاد محلی داشته باشند. کاهش استفاده از ماشین و تشویق به استفادۀ بیشتر از سایر مدهای حمل‌ونقلی درون‌مایۀ مثبت این رویکرد مهم تلقی می‌شود. بنابراین، باید در نظر داشت این محلات جایی است که مردم می‌خواهند در آن زندگی کنند، بنابراین مهم‌تر از همه وجود مسکن به‌صرفه است. اما همۀ این موضوعات در راستای ایجاد «مکان‌های قابل زندگی» است، محلاتی که کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد و لایه‌ای از انعطاف‌پذیری در برابر چالش‌ها فراهم می‌سازد. بنابراین، بیشتر ماهیت این رویکرد به این معناست که فرد با پای خود به تمام نیازهای خود در فاصله‌ای که راحت و مایل به سفر است برسد. آنچه این محلات را ویژه می‌کند، تعریف فضاهای متنوع و جذاب است. طبق یافته‌های تحقیق حاضر، در درجۀ نخست باید بیان کرد فرضیۀ پژوهش مبنی بر اینکه محلۀ امامت شهر مشهد (بافت جدید شهر) پتانسیل بیشتری برای تبدیل به محله 20 دقیقه‌ای نسبت به محلۀ جنت (بافت قدیمی شهر) دارد؛ تایید می‌شود، زیرا بر اساس ماهیت رویکرد که مبتنی بر تفکرات دنیای مدرن طراحی و برنامه‌ریزی شده است، پتانسیل بیشتری برای همپوشانی با ویژگی‌های اصلی آن دارد.

focusing on the new role of neighborhoods: evaluating the planning of 20-minute neighborhoods in the old and new contexts of mashhad city

introduction chrono-urbanization is the latest manifestation of modern urbanism, and it has revolutionized environmental planning policies. this type of urban planning policy emphasizes time and temporal urban planning. besides this issue, habitable neighborhoods with the correct time scenario affect health and the ability to lead a healthy life. in this regard, the concept of 20-minute neighborhoods, with an emphasis on health dimensions, is rooted in the compact city approach. this approach involves the development of urban areas with short walking distances from residents to access public transportation, public open space, and good access to destinations, facilities, and services that encourage everyday local life. the idea that a person’s daily needs can be met within an active travel distance has become a global flavor of urban policy and planning. the increasing pace of life in the city due to economic issues has forced citizens to change and adapt their lifestyles, maximizing the use of comfort facilities. besides this challenge, the existence of spatial and social inequalities is one of the main issues in neighborhoods, especially in the context of old cities. the concept of 20-minute neighborhoods was created to address and solve these problems. currently, this approach has been chosen by several european local and national governments, turning from a principle of planning and design into a comprehensive policy for the future city government. these neighborhoods are recognized globally as a good way to improve life and reduce car travel by having most of the things you need close to you [21, 17]. it was published earlier this year for melbourne, proposing a city that consists of 20-minute neighborhoods [22, 2]. on the other hand, it can be said that 20-minute neighborhoods are places where everyone can have better access to essential local services and open spaces [24] while also enjoying excellent transportation and active travel links to the rest of the city [24, 26]. this approach allows people to live well in a locality through the services and opportunities available in their area [18]. 20 minutes has become a special brand in the world, which, of course, does not have new roots and follows the previous idea of harvard’s garden city [27 and 31]. transportation is based on carbon and supports citizens’ health at the same time [28 and 32]. this concept goes beyond political economies by calling for liberal and socialist societies [30]. open spaces are also emphasized [21 and 36]. therefore, it can be said that the advantages of this approach are multiple, including more active people and better mental and physical health [32 and 4]. furthermore, it should be emphasized that the nature of these neighborhoods means it is not about creating restrictions for people’s travel outside their boundaries but about supporting local communities and businesses [22]. it is a city with transportation planning [17]. now the important question is, why 20 minutes? people travel less on foot than in the past because the distance to the things they need has become longer [2, 15]. those who do not have vehicles are isolated with poor access to daily services. it should also be kept in mind that spaces dominated by cars harm health and the environment [14]. this research aims to evaluate the approach of 20-minute neighborhoods in the form of a comparative comparison in the old context (gennet neighborhood) and the new context of the city (neighborhood imamate) in mashhad so that its feasibility can be analyzed in two different ways.materials and methodsthe research method is quantitative and employs a comparative-hypothetical approach. a questionnaire was utilized to collect information and field data. the statistical population of the research includes 2633 people in the jannet neighborhood and 3375 people in the imamat neighborhood.