تاثیر گردشگری بر توسعۀ پایدار شهری از منظر اقتصادی: مطالعۀ موردی شهرستان بستان‏‌آباد

مقدمه با افزایش یافتن شهرنشینی، تنزل یافتن درآمد خانواده‌ها، ضعیف شدن صنعت کشاورزی، نیازمندی به فعالیت‌های پررونق و جایگزین ضرورت می‌یابد. با توجه به دلایل یادشده تمرکز کردن به مسئلۀ گردشگری در توسعه‌یابی پایدار شهری با بهره‌گیری مناسب از منابع طبیعی و انسانی، علاوه بر رشد اقتصادی می‌تواند موجب ترویج کشاورزی و تولید صنایع‌دستی محلی شود و در بهبود شرایط زیست‌محیطی تاثیرگذار باشد. در بسیاری از شهرهایی که از صنعت کشاورزی بهینه‌ای برخوردار هستند و به دلایل عنوان شده دچار افت اقتصادی شده‌اند، توجه کردن به مشاغلی که باعث رشد و توسعۀ اقتصادی شوند همانند صنعت گردشگری - به‌ عنوان مکمل صنعت کشاورزی می‌تواند تضمینی در بهبود شرایط زندگی شهروندان شود. مطالعاتی که تا کنون در رابطه با مفاهیم اقتصادی گردشگری انجام‌ شده، نا‌متوازن بوده است. پژوهش‌های انجام‌شده، موضوعاتی همچون تقاضای گردشگری، پیش‌بینی نوسان‌های تقاضا و اثرات تکاثری گردشگری بر سایر حوزه‌های اقتصادی را تشریح کرده و به سایر ابعاد اقتصادی گردشگری همچون بُعد عرضه کمتر توجه شده است. اما پژوهش‌هایی که در مورد ساختار تولید و ارائۀ خدمات گردشگری انجام ‌شده، به بررسی عرضۀ محصولات و خدمات گردشگری پرداخته‌اند.توجه و تمرکز به ساخت‌وسازها در مناطق پر گردشگر شهری، مرمت آثار سنتی و تاریخی گسترده در شهر، رسیدگی به مراکز تفریحی به اقتصاد گردشگری کمک می‌کند. پیشرفت روزافزون در توسعۀ پایدار گردشگری شهری در مقابل رقبا، تمرکز به خواسته‌های گردشگران، پشتیبانی کردن از بخش‌های خصوصی و مردم در جهت فراهم کردن خواسته‌های گردشگران، برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای مختلف در زمینة گردشگری شهری باید مهم تلقی شده و با مدیریت دقیق به اجرا درآورده شوند. اشاعه دادن شناخت از گردشگری شهری در داخل یا خارج از کشور، گسترش دادن مراکز فرهنگی، ترویج گردشگری شهری، آموزش گردشگری شهری از لحاظ رشد و توسعۀ اقتصادی می‌توانند در پایدار گردشگری شهری موثر واقع شوند. مهم‌ترین عوامل توسعۀ پایدار گردشگری شهری در کشور می‌توانند عدول دیدگاه مردم و مسئولان در جذب گردشگر شهری، طرز برخورد مناسب با گردشگر شهری، کنترل کردن مشکلات آنان، دقت در روند اطلاع‌رسانی و... محسوب شوند. اقتصاد گردشگری؛ سنجش کردن سفرها و عواقب و پیامدهای اقتصادی آن‌ها معنا می‌شود. علم اقتصاد در بسیاری از حوزه‌ها همچون اثرات اقتصادی و کنترل آثار گردشگری و نیروهای بازار، تقاضای گردشگران به عرضه و کالاهای گردشگری نقش ایفا می‌کند. یک اقتصاددان، گردشگری را از منظر مدل اقتصادی، موجودی حساب‌ها، معاملات خارجی، کسب درآمد، تولید ناخالص ملی و آینده‌پژوهی اقتصادی و... بررسی می‌کنند. در صنعت گردشگری جاذبه‌های شهری، خدمت‌رسانی‌های رفاهی به ‌جای کالا به گردشگر ارائه‌ می‌شود و دیدار آن‌ها از منطقه‌ها و جاذبه‌های گردشگری، به ‌عنوان تقاضا محسوب می‌شود. مطالعۀ‌ اقتصاد گردشگری؛ بررسی موضوعاتی همچون تقاضا، بنگاه‌ها و بازارها، وابستگی‌ها و تعاملات بین‌المللی آن‌ها، عرضه و ساختارهای بازار، قیمت‌گذاری و محاسبۀ ارزش‌افزوده فعالیت‌های گردشگری است. در واقع مطالعۀ تمامی ابعاد، اثرات، نتایج و عوامل اقتصادی موثر بر صنعت گردشگری است.یکی از راه‌های داشتن گردشگری و توسعۀ پایدار اقتصادی و زمینه‌های بهبود وضعیت درآمدی ساکنان شهرستان بستان‌آباد در حوزۀ گردشگری، توجه به زیرساخت‌هایی همچون ساخت هتل‌ها، مسافرخانه‌ها، هتل آپارتمان‌ها و... است که بدون در نظر گرفتن موارد یادشده و عدم سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف گردشگری نمی‌توان به توسعۀ گردشگری رسید که مستلزم توجه کافی به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف به صنعت گردشگری در کشور است. می‌توان امید داشت که با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی در صنعت گردشگری، شهرستان بستان‌آباد می‌تواند به قطب بزرگ گردشگری در منطقه تبدیل شود، به ‌نحوی ‌که در میان‌مدت و بلندمدت درآمدهای ارزی حاصل از آن به‌ عنوان عاملی موثر بر برون‌رفت از اقتصاد تک‌محصولی مطرح شود. بنابراین، شهرستان بستان‌آباد با توجه به رویکرد اقتصادی و از نظر کسب درآمد از طریق جاذبه‌های توریستی و توسعۀ پایدار اقتصاد مورد بررسی قرار گرفت. بازدیدکنندگان از جاذبه‌های گردشگری به‌ عنوان جامعۀ آماری پژوهشی انتخاب شد. از فرمول کوکران برای محاسبۀ نمونه‌های آماری استفاده شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده از مدل سلسله‌مراتبی و روش پرالونگ استفاده شد. به این‌منظور، این پرسش‌ در این پژوهش مطرح‌شده است: عوامل موثر در گردشگری شهرستان بستان‌آباد با رویکرد کسب درآمد از جاذبه‌های توریستی و توسعۀ پایدار اقتصادی شهرستان چیست؟ مواد و روش پ‍‍ژوهش پیش رو با توجه به اهداف و مولفه‌های مورد بررسی از نوع کاربردی است. جامعۀ آماری مورد مطالعۀ گردشگران، بازدیدکنندگان جاذبه‌های گردشگری شهرستان هستند. نمونۀ آماری بر اساس فرمول کوکران برای گردشگری 354 نفر محاسبه ‌شده است. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای (اسنادی) و میدانی استفاده ‌شده است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات کتاب‌ها، مقالات علمی پژوهشی، پایان‌نامه‌ها، طرح‌های پژوهشی و سایر اسناد و مدارک ازجمله پرسشنامه هستند. برای تکمیل داده‌ها از آمارهای رسمی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری، دفاتر خدمات گردشگری، راهنماهای تور، بروشورهای سازمان‌های فعال در عرصۀ گردشگری استفاده‌ شده است. برای تعیین ارزش هریک از جاذبه‌های گردشگری شهرستان بستان‌آباد از روش پرالونگ، به منظور تجزیه‌وتحلیل میزان اثرگذاری شاخص‌های مختلف اقتصادی در توسعۀ گردشگری در این شهرستان و مدل تحلیل سلسله‌مراتبی استفاده ‌شده است.یافته‌ها اولین گام در فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، ایجاد یک ساختار سلسله‌مراتبی از موضوع مورد بررسی است. در آن اهداف، معیارها، زیرمعیارها، گزینه‌ها و ارتباط بین آن‌ها نشان داده می‌شود. بنابراین یک سلسله‌مراتب چهارسطحی متشکل از هدف، معیارها، زیرمعیارها و گزینه‌ها وجود دارد. پس چهار معیار توان اقتصادی، ظرفیت‌های گردشگری، جاذبه‌های گردشگری و میزان خدمات بر اساس اهمیتی که نسبت به هم دارند، ارزش‌گذاری می‌شوند. به ‌گونه‌ای که برای اهمیت برابر عدد 1، برای اهمیت قوی عدد 5، برای اهمیت خیلی قوی عدد 7 و برای مقادیر واسطه‌ای عدد 4 در نظر گرفته می‌شود و برای ستون‌های جدول معکوس اعداد و وزن‌های فوق اعمال می‌شوند. ماتریس نرمال از تقسیم حاصل جمع ستون‌های ماتریس زوجی بر اعداد ماتریس زوجی به دست می‌آید. برای تبیین ضریب اهمیت (وزن) معیارها و زیرمعیارها، دوبه‌دو آن‌ها را با هم مقایسه می‌کنند که بر اساس آن و با توجه به هدف بررسی، شدت برتری معیار i نسبت به معیار j تعیین می‌شود. تمامی معیارها دوبه‌دو با هم مقایسه می‌شوند. یکی از مزیت‌های فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی امکان بررسی سازگاری در قضاوت‌های انجام‌شده برای تعیین ضریب اهمیت معیارها و زیرمعیارها است. مکانیزمی که ساعتی برای بررسی ناسازگاری در قضاوت‌ها در نظر گرفته ‌شده، محاسبۀ ضریبی به نام ضریب سازگاری است که از تقسیم شاخص ناسازگاری به شاخص تصادفی بودن به دست می‌آید. چنانچه این ضریب کوچک‌تر یا مساوی 0/1 باشد، سازگاری در قضاوت‌ها مورد قبول است وگرنه باید در قضاوت‌ها تجدید نظر شود. در روش پرالونگ، ارزش گردشگری تالاب قوری گل و آب‌گرم معدنی بستان‌آباد (پربازدیدترین عناصر گردشگری شهرستان) به روش زیر به دست آمد: میانگین شاخص‌های گردشگری، معماری، زیبایی ظاهری، فرهنگی و تاریخی، اجتماعی - اقتصادی و امکانات رفاهی و خدماتی که از طریق نمره‌دهی به 5 سطح مختلف انجام می‌شوند، به دست آمد. (طیف لیکرت) مقیاس یا طیف لیکرت پنج‌سطحی شامل پنج گزینه برای پاسخ است. مقیاس لیکرت پنج‌سطحی معمولاً برای اندازه‌گیری و سنجش رضایت استفاده می‌شود. این امتیازها بر اساس نظرات و دیدگاه‌های متخصصان و خبرگان به‌ دست‌ آمده است. در این روش ارزش بهره‌وری کنونی تالاب قوری گل و آب‌گرم معدنی بستان‌آباد نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. در واقع، میزان کیفیت بهره‌وری، ارزش بهره‌وری اقتصادی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد تا توانمندی بالقوه و بالفعل این مکان‌ها مشخص شود. نتایج حاصل از ارزیابی صورت‌گرفته از ارزش گردشگری تالاب قوری گل و آب‌گرم معدنی بستان‌آباد نشان می‌دهد که شاخص زیبایی ظاهری باارزش 0/75 و 0/875، معیار اجتماعی – اقتصادی برای تالاب قوری گل با ارزش 0/7 و معیار گردشگری با ارزش 0/8125 برای آب‌گرم معدنی بیشترین نقش را در جذب گردشگران داشته‌اند (جدول 5). در مجموع از دیدگاه گردشگران ارزش گردشگری این دو اثر بسیار زیاد است و نیازمند سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف این دو اثر است که باید مد نظر نهادهای متولی این اثرات قرار گیرد.نتیجه‌گیرینتایج حاصل از ارزیابی ارزش گردشگری برخی از جاذبه‌های مهم گردشگری این شهرستان مانند تالاب قوری گل و آب‌گرم معدنی بستان‌آباد، نشان می‌دهد شاخص زیبایی ظاهری با ارزش 0/75 و 0/875 و معیار اجتماعی – اقتصادی برای تالاب قوری گل با ارزش 0/7 و همچنین، معیار گردشگری با ارزش 0/8125 برای آب‌گرم معدنی بیشترین نقش را در جذب گردشگران داشته‌ است و بر اساس تحلیل سلسله‌مراتبی و معیارهای آن، شاخص سازگاری برابر 0/0335 و نرخ سازگاری آن 0/0373 است و شاخص‌های توان اقتصادی شهرستان بستان‌آباد شامل پتانسیل‌های ارزشمند در حوزۀ صنایع ‌دستی (قالی)، محصولات کشاورزی (هویج و سیب‌زمینی)، سوغاتی (فطیر بستان‌آباد) که منشا شکل‌گیری واحدهای تجاری و ایجاد اشتغال هستند و با مقدار 0/6033 بیشترین نقش در رونق گردشگری در این شهرستان را دارند.

the impact of tourism on sustainable urban development from an economic perspective: a case study of bostan abad city

introduction with the increase of urbanization, the decline of family income, and the weakening of the agricultural industry, there is a need for prosperous and alternative activities. according to the mentioned reasons, focusing on the issue of tourism in sustainable urban development with proper use of natural and human resources, in addition to economic growth, can promote agriculture and produce local handicrafts and be effective in improving environmental conditions [1]. in many cities that have an optimal agricultural industryand have suffered economic decline due to being named, paying attention to jobs that cause economicgrowth and development such as the tourism industry - as a complement to the agricultural industry - canbe a guarantee in improving the living conditions of citizens [ 2]. the studies that have been done so farabout the economic concepts of tourism have been unbalanced. the conducted research has describedissues such as tourism demand, forecasting demand fluctuations, and the multiplying effects of tourism onother economic areas, and less attention has been paid to other economic aspects of tourism such as thesupply side. however, the research that has been conducted on the structure of production and provisionof tourism services has examined the supply of tourism products and services.paying attention and focusing on the constructions in urban tourist areas, restoration of extensive traditional and historical works in the city, and taking care of entertainment centers will help the tourism economy. increasing progress in the sustainable development of urban tourism in front of competitors, focusing on the demands of tourists, supporting private sectors and people to provide the demands of tourists, various development plans in the field of urban tourism should be considered important and implemented with careful management. spreading the knowledge of urban tourism inside or outside thecountry, expanding cultural centers, promoting urban tourism, and teaching urban tourism in terms ofeconomic growth and development can be effective in sustainable urban tourism [3]. the most importantfactors for the sustainable development of urban tourism in the country can be considered as changingthe views of the people and the authorities in attracting urban tourists, the proper way of dealing withurban tourists, controlling their problems, and accuracy in the process of informing tourism economy[4].measuring trips and their economic consequences is meaningful [5]. economics plays a role in many areassuch as economic effects and control of tourism effects and market forces, tourists’ demand for supply, andtourism goods. an economist examines tourism from the point of view of the economic model, balance ofaccounts, foreign transactions, income generation, gross national product, and economic future studies.in the tourism industry of urban attractions, comfort services are offered to tourists instead of goods, andtheir visit to tourist areas and attractions is considered as a demand [6]. the study of the tourism economyconsists of examining topics such as demand, companies and markets, their international relations andinteractions, supply and market structures, pricing, and calculating the added value of tourism activities. itis the study of all dimensions, effects, results, and economic factors affecting the tourism industry.