تحلیلی بر تعارض‌‏های ساختارهای قدرت و منفعت در فرایند برنامه‌ریزی توسعۀ مجدد اراضی قهوه‌‏ای (نمونۀ مطالعاتی بازتوسعۀ گاراژهای محلۀ پشت گاراژهای شهر زاهدان)

مقدمه ‌توسعۀ مجدد اراضی قهوه‌ای به‌ عنوان یکی از برنامه‌های توسعه و بازآفرینی شهری، اغلب از طریق یک فرایند گام‌به‌گام سعی در ادغام دوبارۀ اراضی خالی، متروک یا آلوده که پیش از این فعال بوده‌اند، در بافت شهری دارد. از آنجا که توسعۀ مجدد زمین‌های قهوه‌ای یک استراتژی مهم برای شهرها در راستای دستیابی به «توسعۀ پایدار» است، لازم است علاوه بر پایداری زیست‌محیطی و کاهش آلودگی و تامین نیازهای توسعۀ اقتصادی، به پایداری اجتماعی نیز دست یابد. توسعۀ مجدد زمین‌های قهوه‌ای یک فرایند پیچیده شامل ذی‌نفعان متعدد است که اغلب مشکلات اجتماعی مختلفی را ایجاد می‌کند که ناشی از تضاد منافع بین آن‌ها است. بر همین اساس، مهم است که از حق هر یک از ذی‌نفعان برای به دست آوردن نتایج پایدار و مطلوب در فرایند توسعۀ مجدد محافظت شود و قوانین بازی جدیدی برای آن‌ها تنظیم شود. در توسعۀ مجدد اراضی قهوه‌ای محلۀ پشت گاراژهای شهر زاهدان تقابل میان ذی‌نفعان مختلف به دلیل انتظارات و منافع متفاوت آن‌ها سبب کاهش پایداری اجتماعی و تحقق‌پذیری پروژۀ باز‌توسعه شده است. در این پژوهش با هدف تحلیل تعارض‌های موجود در ساختارهای قدرت و منفعت فرایند برنامه‌ریزی توسعۀ مجدد اراضی قهوه‌ای محلۀ پشت گاراژهای شهر زاهدان، تدوین شده است.مواد و روش این مطالعه به‌ منظور دستیابی به اهداف پژوهش، از منظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده و در تحلیل داده‌ها از ترکیب دو روش تحلیل ذی‌نفعان (stakeholder analysis (sa)) و تحلیل شبکۀ اجتماعی (social network analysis (sna)) بهره گرفته شده است. این مطالعه شامل چهار مرحلۀ اصلی است: (1) ترسیم ساختار ذی‌نفعان و تهیۀ فهرستی از ذی‌نفعان بر اساس بررسی ادبیات پژوهش و مصاحبه؛ (2) تحلیل ذی‌نفعان بر اساس ماتریس قدرت‌ منفعت و تحلیل ساختار قدرت و ساختار انگیزش ذی‌نفعان بر اساس نظرات کارشناسان. در انتهای این مرحله ذی‌نفعان کلیدی استخراج شده‌اند؛ (3) تحلیل شبکۀ اجتماعی از طریق برگزاری گروه متمرکز میان کارشناسان و متخصصان و ترسیم ارتباط میان ذی‌نفعان در نرم‌افزار اطلس؛ (4) تدقیق روابط و زمینه‌های ایجاد تعارض در ساختار قدرت- منفعت ذی‌نفعان کلیدی از طریق مصاحبه‌ها و گروه‌های متمرکز در نرم‌افزار گفی. در پایان، نتایج با دیدگاه و نظرات مدیریت شهری (شهرداری) و بزرگ مالکان گاراژدار و شاغلان در محدوده از طریق شش مصاحبۀ باز تصحیح و نهایی شده است. یافته‌ها لیست نهایی ذی‌نفعان توسعۀ مجدد اراضی قهوه‌ای پشت گاراژها نشان می‌دهد حدود 26 درصد ذی‌نفعان، تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان شهری و 26 درصد بهره‌برداران بوده و بازار و اصناف و نهادهای محلی هریک 20 درصد ذی‌نفعان را به خود اختصاص داده و 8 درصد باقی‌مانده را ارگان‌های نظامی تشکیل می‌دهند. این فراوانی نشان‌دهندۀ اهرم‌های اصلی طرح یعنی مردم و نهادهای مدیریت شهری و سازمان‌های وابسته به آن است. خروجی ماتریس قدرت‌ منفعت این ذی‌نفعان، شش ذی‌نفع شامل گاراژدارها، هیئت امنا و امام جماعت مساجد سنی، دفتر تسهیلگری محلۀ پشت گاراژها، شهرداری زاهدان، شهرداری منطقۀ 3 زاهدان و مشاور طرح تفصیلی را به‌ عنوان ذی‌نفع کلیدی معرفی می‌کند. تحلیل ساختار قدرت‌ منفعت این ذی‌نفعان کلیدی نشان می‌دهد قدرت سیاسی و پس از آن قدرت قانونی و اجتماعی در ساختار قدرت به‌ویژه در دستگاه تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز دیده می‌شود. تحلیل تعارض‌ها میان بازوهای قدرت در پروژۀ توسعۀ مجدد پشت گاراژهای شهر زاهدان بیانگر آن است که تعارض‌ها در این پروژه بیشتر ارزشی بوده و پس از آن تعارض‌ها اقتصادی و رویه‌ای در رتبه‌های بعدی جای دارند. بر اساس تحلیل شبکۀ ذی‌نفعان این پروژه، گاراژدارها، بزرگان مذهبی اهل تسنن و شهرداری زاهدان، ذی‌نفعان کلیدی‌تر و مرکزی در برنامه‌ریزی هستند. نتیجه‌گیری همۀ ذی‌نفعان امیدوارند مشارکت خود را در توسعۀ مجدد اراضی قهوه‌ای تقویت کنند، اما وجود تعارض‌ها، پایداری اجتماعی و تحقق اهداف توسعۀ مجدد اراضی قهوه‌ای را با مشکل روبه‌رو کرده است. آنچه در ظاهر امر نمایان می‌شود، آن است که تعارض‌ها میان منافع تعمیرکاران، عمده‌فروش‌ها، ساکنان به همراه مالکان گاراژدارها و شهرداری وجود دارد، اما آنچه در لایۀ پنهان ساختار قدرت‌ منفعت واکاوی شده است، بیان می‌کند که عناصر اصلی ساختار قدرت- منفعت ذی‌نفعان بازتوسعۀ اراضی قهوه‌ای شهر زاهدان را می‌توان بزرگ مالکان گاراژدار، شهرداری و بزرگان مذهبی اهل تسنن دانست، زیرا این ذی‌نفعان نقش کلیدی را در تصاحب منابع، اعمال قدرت و بهره‌برداری حداکثری دارند. در پروژۀ بازتوسعۀ گاراژهای محله پشت گاراژهای شهر زاهدان نهادهای اجتماعی متاثر از ایدئولوژی در کنار مالکان و نهادهای مدیریتی، ارکان اصلی توسعۀ مجدد اراضی قهوه‌ای را هدایت می‌کنند و این ذی‌نفعان باید برای پیشرفت پروژه و دستیابی به پایداری اجتماعی و افزایش مشارکت‌پذیری در راستای تحقق‌پذیری بازتوسعۀ اراضی قهوه‌ای به‌ عنوان پتانسیل‌های نهفته شهر به میز مذاکره دعوت شوند. به‌کارگیری «رویکردهای منفعت‌مبنا و قدرت‌مبنا» در ساختارهای «برنامه‌ریزی تعامل‌گرایانه (بده بستانی)» و «تدوین مدل کارآمد مدیریت تعارض ذی‌نفعان نظام برنامه‌ریزی اراضی قهوه‌ای» می‌تواند گام موثری در پایداری اجتماعی توسعۀ پایدار زمین‌های قهوه‌ای باشد.

analysis of the conflict of stakeholders’ power and interest in the brown fields redevelopment planning (poshte garajha’s brown fields redevelopment)

introduction redevelopment of brownfields as one of the urban development and regeneration programs, often through a step-by-step process, tries to reintegrate empty, abandoned, or polluted lands that have been active before into the urban context. since brownfield redevelopment is an important strategy for cities to achieve “sustainable development”, it is necessary to achieve environmental sustainability and pollution reduction, economic sustainability, and social sustainability. redevelopment of brownfields is a complex process involving multiple stakeholders, which often creates various social problems resulting from conflicting interests among them. accordingly, it is important to protect the right of each stakeholder to obtain sustainable and desirable results in the redevelopment process and set new rules of the game for them. in the redevelopment of brownfieldsin poshte garajha, the confrontation between different stakeholders due to their different expectationsand interests has reduced social sustainability and the feasibility of the redevelopment project.this study has been compiled to analyze the conflicts in power and interest in the process of planning the redevelopment of brownfields in the poshte garajha neighborhood.materials and methods this study is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in nature. the combination of two methods of stakeholder analysis (stakeholder analysis (sa)) and social network analysis (social network analysis (sna)) has been applied to data analysis. this study includes four main steps: (1)drawing the structure of stakeholders and preparing a list of stakeholders based on literature reviewand interviews. (2) analysis of stakeholders based on the power-interest matrix and analysis ofthe power structure and motivation structure of stakeholders based on the opinions of experts. atthe end of this step, key stakeholders have been extracted. (3) social network analysis based on thefocus group among experts and specialists and drawing the relationship between stakeholders inthe atlas software (4) verification of relationships and causes of conflict in the power-interest structureof key stakeholders based on interviews and focus groups in gephi software. in the end, the results have been corrected and finalized with the views and opinions of the urban management (municipality) and big garage owners and workers in the area through six open interviews.